IN MEMORIAM
У ноч на мінулы панядзелак у Менску памёр знаны беларускі празаік і кінасцэнарыст Вячаслаў Адамчык. Пакінуў сьвет на 68-м годзе жыцьця. Для беларускае літаратуры гэтая страта — калясальная. Гэта страта літаратара, надзеленага дужа тонкім веданьнем арыгінальнага беларускага сьвету, таго сьвету, які за мінулае стагодзьдзе імкліва зьвялі амаль на нішто. Страта выдатнага мастака, які аднолькава адметна выступаў у розных літаратурных жанрах. Страта беларуса, які нёс у галаве й сэрцы аўтэнтычнае нашае слова, здатнае добра пра нас пасьведчыць. Ягоная проза — пераважна каржакаватая, вузлаватая, глыбокая грунтоўнасьцю. Проза чалавека зь цьвёрдымі арыенцірамі.
Сваю апошнюю, напісаную гады з чатыры назад, аповесьць ён назваў разьвітальнаю. І праўда, болей аповесьцяў у Адамчыка ўжо не было. Пісаліся апавяданьні, лірычныя нататкі. Пісаў іх, ня шырачы ілюзіяў, як ёсьць, часамі папросту змрочна — пісаў беларускую праўду, а ці яна заўсёды змрочная? Мне дужа блізкія былі яго лірычныя запісы — я толькі ня мог прыняць у яго гэтага чаканьня хуткага немінучага канца. Цяпер ясна — ён не хацеў ашукваць самога сябе, ён ізноў быў абсалютна шчыры.
Юрась Бушлякоў
Адыход волатаў
Прачытаньне і асэнсаваньне спадчыны Вячаслава Адамчыка адбудзецца ня сёньня. Да яе трэба дайсьці, як трэба дайсьці беларусам і да разуменьня свайго шляху і лёсу. Творы пісьменьніка будуць спрыяць у гэтых пошуках. “Чужая бацькаўшчына” — ці не сымбалічны назоў апошніх двух беларускіх стагодзьдзяў? Пачувацца прымаком у роднай хаце — ці не самае балючае і прыкрае пачуцьцё, якое дасёньня застаецца актуальным у Беларусі? “Чужая бацькаўшчына” — як сымбаль скрадзенага самага дарагога і разам з тым як надзея на добры канец. Бо калі ёсьць пачуцьцё Бацькаўшчыны, і разуменьне роднага дому, дык абавязкова, няхай за пару пакаленьняў, гэтая Бацькаўшчына будзе адшуканая і вернутая.
Сьмерць Вячаслава Адамчыка сталася знакам нечага. Не разьвітаньня зь мінулым стагодзьдзем. Не разьвітаньня з патрыярхальнай Беларусяй. І не зьнікненьня падзелу на “заходнікаў” і “ўсходнікаў”. Тут іншае. Адышлі ў нябыт пісьменьнікі, якія былі пярэдняй лініяй беларускай літаратуры: Мележ, Стральцоў, Караткевіч, Крапіва, Танк і вось зараз Вячаслаў Адамчык. Засталіся адзінкі — Быкаў, Барадулін, Брыль. Раней маладзейшыя адчувалі пэўную стабільнасьць, трываласьць. Можна было схавацца за сьпіны гэтых волатаў. Сёньня такога пачуцьця няма. Сёньня адказнасьць за беларускую культуру мусіць узяць на сябе пакаленьне “саракагадовых”, да якога належаць і сыны Вячаслава Адамчыка, пісьменьнікі Адам Глёбус і Міраслаў Шайбак.
Вячаслаў Адамчык спадзяваўся на свае сілы і ня верыў у танныя абяцаньні. І тое, што яго пахавалі на менскіх Кальварыйскіх могілках, а не на Маскоўскіх, дзе адведзены пляц для беларускіх пісьменьнікаў, таксама шмат аб чым гаворыць. “Трэба выйсьці за межы той загарадзі, у якой мы жылі дасюль, і тады беларусы адшукаюць Бацькаўшчыну”, — такі запавет пакінуў нам у спадчыну вялікі пісьменьнік.
Алесь Аркуш
Вячаслаў Адамчык
Апошняя прамова
На травеньскім ХІІІ зьезьдзе Саюзу пісьменьнікаў Вячаслаў Адамчык выступаў ужо цяжка хворым. Напэўна, ведаючы пра блізкі скон. Мы падаем ягоную прамову цалкам. (Пасьля зьезду газэта “Літаратура і Мастацтва” надрукавала яе ў адцэнзураваным, скарочаным выглядзе.) Запіс выступу быў ласкава перададзены рэдакцыі Саюзам пісьменьнікаў Беларусі.
Дарагія сябры! Перш я мушу падзякаваць Нілу Гілевічу за яго ўзьнёсла-паэтычнае, мужна-грамадзянскае слова. На сёньня нават сьвятое. Дзякуй табе! Сёньня раніцай я так накрэсьліў некалькі думак. Яны, вядома, супадаюць з думкамі Гілевіча і многімі вашымі думкамі. Бо мы ўсе думаем пра тое, як нам жыць далей у нашай разбуранай хаце. Мы страцілі амаль усё: нацыянальны сьцяг, герб “Пагоню”, хрысьціянскую беларускую мову і гістарычную незалежнасьць. Засталася толькі хіба незапатканая душа ці, праўдзівей будзе, — наша духоўная прырода. Ня маючы сапраўднага рэальнага сувэрэнітэту, нам, старадаўнім літвінам, з скупое ласкі даравана хіба культурная аўтаномія, якая, нібы дзеля сьмеху і на зьдзек, даецца пакорным, пастаўленым на калені інародцам, як гэта ёсьць у Польшчы з упартымі мазурамі, крутога нораву кашубамі і людзьмі зацішных пушчаў курпамі, альбо яшчэ зь нязгоднымі палабскімі славянамі ў Нямеччыне. Беларусам-літвінам дазволена апрануць вышываную кашульку, падпаясаць яе паяском, тканым у бела-чырвоны казельчык, віхурна станцаваць пад воплі і крыкі “Лявоніху” ці “Крыжачок” альбо на якім-небудзь базары прасьпяваць песьню ва славу срамнага вуда ці на пасашок. Мы ўжо, нібы леаніды, што распаліся з заразбору і ператварыліся ў касьмічны пыл. Нас няшчадна дробяць і трушчаць найперш мяране, як пісалі ў даўнейшых энцыкляпэдыях, маскоўскія народы, што сяліліся зь фінскімі плямёнамі (хай прабачаць тут фіны). Цяпер нямала ўзьнёслага гвалту, неўтаймаванага ляманту пра верхаводзтва славянскага элемэнту, але ж калі глянуць праўдзе ў вочы, то славянства ў Расеі найменш: мардва, чарамісы, татары, бураты, алевуты, комі, разналікія каўказцы насяляюць яе бязьмежныя, ня так ужо даўно заваяваныя імпэрыяй прасторы. А імпэрыя, як зацугляны альбо стрыножаны конь, трымалася не на дружбе і не на павазе разнастайных плямёнаў, а на агністай нагайцы і вострым штыху. Аднак пад магільным каменем, пакладзеным на нас жорсткай рукою, чуйнай крыніцай прасочваецца жывое неўміручае слова. У трудным высілку беларуская мастацкая літаратура намагаецца выжыць. Наша клясыка заўсёды клікала здрыгануць блудны сьвет і панесьці сьветач свой. Пілаваць краты і ўздымаць абоясечны меч на тых, хто, спрадаўшы ўсё роднае ад слова да сьвятой зямлі і роднай хаты на ёй, хоча ператварыць нас у ваўкалакаў ці чужакоў. Літаратура ня цьвецікі і люцікі і ласкі майскія (гэта словы ведамага расейскага паэта), а жывы і балючы чуйны нэрв. Я прачытаў у прэсе і краем вуха чуў з радыё тых, хто прэтэндуе на нейкага кіраўніка ў літаратуры, заступніка, настаўніка ці што. Але найперш, як мне здалося, дамагаеццца камэр-юнкерства ці флігель-юды…ад’ютанцтва. І вось для такога фанабэрыстага настаўніка няхай напамінкам будуць словы Тургенева. Даруйце, мо я часам мыляюся ў імёнах, але, здаецца, ён, Тургенеў, гаворачы пра раман Талстога “Вайна і мір”, заўважыў: “Ніводная, самая рэзкая рэцэнзія не перакрэсьлівае творчасьці Бабарыкіна так, як найвялікшая і найталенавіцейшая кніжка графа Талстога”. Так што вучыць адзін аднога трэба найперш уласнымі творамі, а не парадамі, да якой групоўкі хто прыналежыць — ці да сьмехаты складзенымі, ці сьпісанымі з пастановаў забытых сталінска-жданаўскіх дырэктыў. Няхай для нас будзе разумнае і неабходнае, спадручнае, што сказаў нехта з старажытных: “Бог усіх адпусьціў свабоднымі, і прырода нікога не зрабіла рабом”. Дык будзем жа вольнымі і падуладнымі толькі Богу. Дзякуй.
