Андрэй Саньнікаў:
“Дзяржаўнасьць Беларусі замацавалася”
“НН”: Якія памылкі зрабіла апазыцыя падчас выбарчае кампаніі?
Андрэй Саньнікаў: Першая — не адбылося рэальнага аб’яднаньня. Мы шмат гаварылі пра яго, шмат зрабілі, каб усе сілы, якія супрацьстаяць Лукашэнку, былі на адным баку. Цяпер відавочна, што гэта была штучная спроба аб’яднаць і тых, хто мог нешта рабіць, і тых, хто ня мог. Ня здолелі мы знайсьці лёгіку гэтага аб’яднаньня, ня здолелі стварыць рэальны адзіны цэнтар. Бо для такой сур’ёзнай мэты нельга аб’ядноўваць людзей, здольных працаваць, i тых, якія ня ведаюць, што рабіць. Нельга пасьля складанага пэрыяду памылак і посьпехаў аддаваць ініцыятыву групоўкам, якія ня маюць досьведу палітычнай барацьбы. Мы ведалі, хто на што здатны, аднак спадзяваліся, што ўсё неяк спрацуе.
“НН”: Каго вы маеце на ўвазе?
А.С.: Ня толькі й ня столькі Ганчарыка.
Другая памылка — мы задоўга вырашалі, хто будзе адзіным кандыдатам. Пры канцы мінулага году мы ведалі два прозьвішчы — Ганчарык і Домаш. І трэ было сёлета на пачатку году прыняць рашэньне. Яно магло б быць такім самым, як тое, што зьявілася ў жніўні. Мы ж задоўга яго абмяркоўвалі, хацелі ўлічыць усе фактары, інтарэсы ўсіх, у тым ліку арганізацыяў-фантомаў, якія ўзьнікалі летась пад зіму і сёлета. І ў выніку страцілі шмат часу. А час быў вельмі важны чыньнік, бо мы маем тую сытуацыю са сродкамі масавай інфармацыі, якую маем. Каб людзі даведаліся, што ёсьць ня толькі асоба, але й згуртаваная сіла за ёй, патрэбны час. І калі б альтэрнатыўны кандыдат перамог, шырокая грамадзкая кааліцыя, якая стаяла за ягонымі плячыма, пераадолела б раскол у грамадзтве. А цяпер гэты раскол яшчэ павялічыўся. Мы павінны былі растлумачыць, што ёсьць магчымасьць аб’яднаньня грамадзтва, руху наперад. Ня маючы электронных СМІ, гэта нельга было зрабіць хутчэй, чым за паўгоду.
Было шмат такіх момантаў, якія мы маглі пралічыць, але не пралічылі.
Асноўны вынік — Лукашэнка захаваў уладу, а мы, апазыцыя, пакуль што не змаглі яго гэтай улады пазбавіць. І ўсё. Зараз трэба прааналізаваць, чаму гэта здарылася, пераасэнсаваць ролі асноўных актораў, а потым вырашыць, што і як зрабіць, каб Беларусь вярнулася на шлях дэмакратыі.
“НН”: Вы кажаце толькі пра Домаша й Ганчарыка. А што, хіба Чыгір і Казлоўскі ад пачатку не разглядаліся “Хартыяй” як сур’ёзныя кандыдаты?
А.С.: Як рэальныя супернікі Лукашэнку — не. Толькі як асобы, што дапамаглі б адзінаму кандыдату.
“НН”: Як вы ацэньваеце дзейнасьць руху “Зубр”?
А.С.: Cтаноўча. Ці не ўпершыню зьявіўся рух, здольны аб’яднаць моладзь і паўплываць на яе паводзіны й пазыцыю. Бо раней усе моладзевыя ініцыятывы былі скіраваныя або на невялікія групы моладзі, або не на моладзь. Формы працы былі неэфэктыўныя — сэмінары, канфэрэнцыі... А “Зубр” адразу зьвярнуў на сябе ўвагу грамадзтва, дэкляраваў прынцыпы актыўных дзеяньняў і абароны асноваў дэмакратыі і правоў чалавека негвалтоўнымі мэтадамі. Мэтай “Зубра” абвяшчалася адстойваньне нашых нацыянальных інтарэсаў і каштоўнасьцяў.
“НН”: Чаму апазыцыя на гэтых выбарах абыходзіла нацыянальнае пытаньне?
А.С.: Зусім не абыходзіла. Нацыянальнае пытаньне пастаянна гучала, было замацаванае ў праграмах Домаша й Ганчарыка. Іншая справа, што зашмат намаганьняў прыкладалася, каб спадабацца Расеі. Адзіны кандыдат быў абраны з улікам гэтага чыньніка. І гэта дадало праблемаў.
“НН”: На чым грунтавалася “Хартыя”, калі абвінаваціла лідэра руху геяў Эдварда Тарлецкага ў супрацоўніцтве з КДБ?
А.С.: Інфармацыя пра Тарлецкага — гэта інфармацыя прэсавага цэнтру “Хартыі”, які даведаўся, што рыхтуецца такая правакацыя: лідэраў апазыцыі імкнуліся выставіць як людзей зь нетрадыцыйнай арыентацыяй. Прычым так брудна, як гэта ўмее рабіць БТ. Яны спрабавалі скарыстаць нэгатыўнае стаўленьне грамадзтва да гэтых групаў і зьвязаць зь імі апазыцыю. Аналягічны выпадак адбыўся ў Расеі. Там падчас выбараў група прадстаўнікоў сэкс-мяншыняў дэкляравала падтрымку Яўлінскаму, a расейскае тэлебачаньне гэта падхапіла. Почырк аднолькавы.
“НН”: Ці верыце вы ў магчымасьць маральнай палітыкі?
А.С.: Веру. Лічыцца, што палітыка — брудная справа. Менавіта таму палітыкi павінны адстойваць маральныя прынцыпы. У беларускай сытуацыі мы можам казаць пра маральнасьць і немаральнасьць палітыкі даволі акрэсьлена. Улада, якая будуе таталітарнае грамадзтва, адстойвае прынцып амаральнасьці, а апазыцыя, прыхільніца дэмакратыі, намагаецца трымацца маральнасьці.
Meнавітa дзякуючы апазыцыі ў грамадзтве захоўваецца магчымасьць маральнага выбару.
“НН”: А ці маральна было з боку прэс-цэнтру “Хартыі” вінаваціць Тарлецкага ў правакатарстве?
А.С.: Не, не маральна, гэтаксама, як і яму не маральна было ўдзельнічаць у правакацыі.
“НН”: І яшчэ адно пытаньне на тую ж тэму. Ці маральна, па-Вашаму, ігнараваць беларускую мову ў палітыцы? Я маю на ўвазе, напрыклад, татальна расейскамоўных “зуброў” і перадвыбарную агітацыю “адзінага кандыдата”.
А.С.: Наконт “зуброў” — гэта ня так. Паразмаўляйце з “зубрамі” самі й паспрабуйце знайсьці сярод іх “татальных расейцаў”, калі вас не палохае парлямэнцкая лексыка. А што да палітыкі й мовы, дык я лічу памылковым падзяляць людзей на сапраўдных патрыётаў і несапраўдных па моўным прынцыпе. Гэта ня той прынцып. Калі мову зрабілі палітычным пытаньнем, пацярпела мова. Іншая справа, што беларускія дэмакратычныя палітыкі абавязаныя замацоўваць мову ў якасьці носьбіта гісторыі, культуры й палітыкі.
“НН”: Тады яшчэ ў працяг. Фядута вінаваціць апазыцыю ў прысвойваньні грантаў...
А.С.: Toе самае робяць Зімоўскі, Новікаў, Казіятка... Узровень даверу аднолькавы.
“НН”: Хто для Вас узор маральнага палітыка ў беларускай гісторыі?
А.С.: Прадслава, якая адмовілася ад камфортнай “кар’еры” князёўны й стала Эўфрасіньняй Полацкай. Алесь Адамовіч, які не дазволіў яшчэ аднаму “чарнобылю” зьявіцца на нашай зямлі. Васіль Быкаў. Я ведаю, што ён ня лічыць сябе палітыкам, але менавіта ён усталёўвае плянкі маральнасьці для палітыкаў.
“НН”: Якой Вы бачыце будучыню “Хартыі”?
А.С.: Нашы стратэгія і тактыка хутка зьявяцца. Магу гарантаваць, што гэта ня будзе тактыка супрацоўніцтва з рэжымам. Ад таго, што Лукашэнка скраў выбары, ён сам не зьмяніўся, і рэжым не зьмяніўся.
“НН”: Паводле Вашай інфармацыі, ці адбудуцца выбары ў г.зв. саюзны парлямэнт і ці нясуць яны пагрозу сувэрэнітэту краіны?
А.С.: Яшчэ ёсьць пагроза страты сувэрэнітэту. Але дзяржаўнасьць Беларусі замацавалася, і апазыцыя тут адыграла вельмі важную ролю. Цяпер Беларусь ведаюць як незалежную дзяржаву, дэмакратычная грамадзкасьць якой сур’ёзна пярэчыць ператварэньню ў расейскую правінцыю. Легальна Пуцін зрабіць гэтага ня зможа. Гэта значыць, будуць спробы калянізацыі Беларусі праз эканоміку. А гэта ў сваю чаргу пазначае, што Лукашэнка пазбавіцца важных рычагоў кіраваньня краінай, чаго яму таксама ня хочацца. Палітычным шляхам, нават праз гэтыя выбары ў саюзны парлямэнт, які ніхто не прызнае, прыўлашчыць Беларусь ня ўдасца. Але ёсьць тут небясьпечныя зьявы. Я быў, напрыклад, вельмі зьдзіўлены, пачуўшы, як сп.Вік гаворыць пра выбары ў гэты парлямэнт, ускосна прызнаючы ягоную законнасьць. Я лічу, што службовая асоба такога рангу ня мае права рабіць такія заявы, бо проста няма такой саюзнай дзяржавы. АБСЭ яе не прызнае.
Мы павінны быць вельмі пільнымі, каб адсочваць усё, што нас датычыць. Ня толькі тое, што робіцца ў Беларусі, ня толькі спробы Крамля забраць Беларусь, але й тое, як на гэта рэагуе міжнародная супольнасьць, асобныя дзяржавы, тыя ці іншыя структуры. Гэтага за нас ніхто ня зробіць.
Запісала Сьвятлана Курс
Андрэй Саньнікаў нарадзіўся ў Менску ў 1954 г. Скончыў Менскі лінгвістычны ўнівэрсытэт. У 1982—1985 г. працаваў у Сакратарыяце ААН у Нью-Ёрку. Пасьля сканчэньня Маскоўскай дыпляматычнай акадэміі ў 1989 г. — у Міністэрстве замежных справаў Беларусі. З 1993 па 1995 г. працаваў дарадцам місіі Беларусі ў Жэнэве. У 1995 г. прызначаны намесьнікам міністра замежных справаў Беларусі. Зь лістапада 1996 г. стаўся міжнародным каардынатарам грамадзкай ініцыятывы “Хартыя’97”. Мае дыпляматычны ранг пасла. Рэктар “Народнага Ўнівэрсытэту”. Жанаты, мае сына.
