Лісты ў рэдакцыю
Руплівец эспэранта
“НН” у №11 закранула тэму беларускіх эспэрантыстаў. Мне здаецца, што карціна беларускага эспэрантызму будзе няпоўнай бяз постаці Адама Паўлюкаўца.
Адам Паўлюкавец быў шчырым нацыяналістам. Пазнаёміўся я зь ім, калі вучыўся на трэцім курсе ў Інстытуце замежных моў. Тады мы жылі зь ім у адным пакоі на трэцім паверсе ў інтэрнаце на Омскім (цяпер Румянцава) завулку. (Цяпер з гэтага будынку зрабілі навучальны корпус “Д” Лінгвістычнага ўнівэрсытэту, а студэнты называюць яго “ды-білдынгам”.) Адам вучыўся на факультэце францускай мовы, і пра яго хадзіла легенда, што ад студэнцкай стыпэндыі ён яшчэ нешта ўмудраўся адсылаць маці ў вёску, ёй на пражыцьцё. Пабачыўшы худую постаць Адама, няцяжка было даць веры.
З сабою ў наш пакой Адам прынёс ладную скрыначку, дзе акуратна стаялі капэрты зь лістамі ад ягоных карэспандэнтаў. А іх у яго было шмат, бадай з усяго вядомага тады нам сьвету, нават зь нерэальна далёкай Бразыліі. Менавіта ў яго я ўпершыню пабачыў заходнія школьныя падручнікі, якія ўразілі мяне высокай якасьцю паліграфіі, кніжкі кішэннага фармату і недасяжныя па ідэалягічных меркаваньнях творы малакамуністычнага зьместу. Ад яго я даведаўся, што ён – адзін з сакратароў Міжнароднага саюзу эспэрантыстаў, што колькі часу таму ён атрымаў запрашэньне на чарговы міжнародны зьезд эспэрантыстаў, але кагэбісты параілі яму паведаміць арганізатарам, быццам ён хворы і ня можа прыехаць, што ён катэгарычна адпрэчыў.
Я ня ведаю, якія стасункі пасьля гэтага былі паміж КГБ і Адамам, пэўна, як у тым Гашкавым рамане, “streng behüten, beobachten”. Мой падсьвядомы антыкамунізм стаў яшчэ больш акрэсьленым, калі я пачуў Адамава палітычнае крэда – “Расейскія калянізатары, марш у сваю Расею!” Гэтая квінтэсэнцыя палітычнай праграмы і па сёньня наймілейшая майму сэрцу нацыяналіста.
Пасьля 1969 г. я згубіў сьлед Адама. Але праз тузін гадоў у беластоцкай “Ніве” натрапіў на ягоны допіс, напісаў яму, і мы з задавальненьнем аднавілі кантакты ды час ад часу ліставаліся.
Адам жыў у Менску, працаваў на заводзе шасьцерняў на мэталарэзным станку. Ягонае жытло было недалёка ад Усходняга аўтавакзалу; у мае рэдкія наведваньні Менску я заўсёды тэлефанаваў яму, і мы сустракаліся то ў ягонай невялікай кватэрцы, поўнай кніжак, то на лавачцы ля станцыі. Пазьней Адам кінуў працу на заводзе і зарабляў на жыцьцё перакладам рэлігійнай літаратуры для грамады пяцідзясятнікаў, да якой ён далучыўся. Тая ж грамада і апранала яго з гуманітарных пасылак.
25 студзеня 1993 г. Адам падараваў мне сваю кніжку “Мова эспэранта” з дарчым надпісам. Гэтая кніжка (А.Паўлюкавец. Мова эспэранта. Практычны дапаможнік. – Менск: Навука і тэхніка. 1992) стаіць на маёй кніжнай паліцы як напамін пра сябра.
Колькі словаў пра 158-старонкавую кнігу. Яна мае нарыс гісторыі эспэрантысцкага руху ў Беларусі, ладную практычную граматыку, практыкаваньні і навучальныя тэксты, узоры беларускай паэзіі на мове эспэранта – ад Скарыны да Новіка-Пеюна, зь якім меў знаёмства Адам. Бальшыня перакладаў зроблена самім Адамам Аляксандравічам. Напрыканцы, як і мае быць, – 26-старонкавы эспэранта-беларускі слоўнік ды бібліяграфія. Наклад кнігі быў 4000 асобнікаў.
У канцы 1994 г. мяне адправілі на курсы кваліфікацыі ў Менск. Пачыналася расейская агрэсія ў Чачэніі, і мы зь цікавасьцю сачылі за падзеямі, якія спраўна асьвятляла “Свабода”, праз маленькі кішэнны прыймач. Антончык даймаў Лукашэнку дакладам пра карупцыю, я набыў для сваёй калекцыі газэт “Звязду” зь белай старонкаю...
Калі я ўрэшце патэлефанаваў Адаму, ягоная ўдава паведаміла мне, што Адама болей няма. Я быў такі ўражаны, што ні аб чым не распытваў. Што пытаць – няма сябра…
Засталася кніжка, ёсьць людзі, якія могуць сказаць болей пра энтузіяста-эспэрантыста. Я ж распавёў, што ведаю.
Мікола Бусел, Дуброва
