Мае тэатры
Упершыню ў клюб у Пугачах прыехалі артысты. Гэтая навіна за паўгадзіны абляцела ўсё навакольле. Людзі пакідалі працу і гайда да клюбу — хто на ровары, хто матацыклам, хто на возе, а хто і на трактары ці машыне. Мы, дзеці, якраз у гэты час купаліся ў сажалцы разам з гусямі. Як даведаліся пра артыстаў, дык ледзь не патапталі тых гусей — з крыкамі паперліся да клюбу. Усярэдзіну зайсьці не змаглі, паўзлазілі на дрэвы, каб хоць нешта бачыць праз вокны. Але толкам нічога ня ўбачылі і амаль нічога не пачулі — не працавалі мікрафоны. Але вось расчынілся дзьверы, і з клюбу, як з разрэзанага мяшка, вываліўся падпіты дзед Мікіта, а сьледам за ім — даяркі ды трактарысты. Мы пасаскоквалі з дрэваў і кінуліся да дзьвярэй, але адтуль хлынуў увесь астатні народ і мы ў ім зьніклі, як вада ў пяску. Артыстаў так і ня ўбачылі. А калі ўсе разьехаліся і разышліся, да мяне падбег Сашка і паклікаў за сабой: “Хадзем, нешта пакажу...” Ён павёў мяне за клюб, дастаў з кішэні пусты пачак з-пад цыгарэтаў, якія ў нашай краме не прадаваліся, і сказаў: “Панюхай, як артысты пахнуць...”
Я актыўна ўдзельнічаў у школьнай самадзейнасьці, нягледзячы на тое што ў мяне няма ні голасу, ні музычнага слыху. Наша кіраўніца мяне хваліла, але, відаць, толькі таму, што я слухаўся яе і не прапускаў рэпэтыцыяў. Выступалі мы на ўсе сьвяты ў школе і ў клюбе. Акрамя песень і танцаў, у нашым рэпэртуары быў невялічкі спэктакль пра партызанскі атрад. Я граў немца, які ахоўваў чыгунку. “Партызаны” білі мяне доўбняй па галаве і бралі ў палон. Паказаўшы спэктакль у сваёй вёсцы, мы пачалі заваёўваць гледача ў суседніх. Дарослыя ўспрымалі нас нармальна, нават плакалі, а вось нашы аднагодкі сьмяяліся. А ў Гіравічах пасьля спэктаклю, у часе танцаў, да мяне падышоў хлопец і сказаў: “Артыст сраны, калі ты яшчэ раз паглядзіш на маю Марыну, я табе так засандалю па чайніку, што ты на месцы капыты адкінеш!..” І ўсё ж, нягледзячы на ўсялякія непрыемнасьці, мы выступалі і танцавалі з чужымі дзяўчатамі.
У часе вакацыяў выступленьняў школьнай самадзейнасьці не было. Але ў мяне заставалася жаданьне нешта вытварыць. І я прыдумаў паставіць спэктакль пра Бураціна і Карабаса Барабаса. Залучыў сястру з братам, некалькіх стрыечных братоў і сясьцёр, а таксама суседзкіх дзяцей. Разьмеркаваўшы ролі, падрыхтаваўшы касьцюмы, мы рэпэтавалі ў ляску каля вёскі. Нейкі час камандаваў я, але пасьля мая стрыечная сястра Сьвета пачала не згаджацца. Скончылася тым, што я пакрыўдзіўся на ўсіх і некалькі дзён стараўся наш тэатар разваліць. Калі маці аднаго нашага артыста запрасіла ўсіх у дзіцячы сад — паказаць спэктакль, — я нават не пайшоў. Сядзеў дома і злаваўся. Праз гадзіны дзьве прыйшлі брат зь сястрой і прынесьлі мне кавалак торту, які яны зарабілі ў дзіцячым садзе. Я еў торт і плакаў...
Праз пару месяцаў пасьля пачатку заняткаў у тэхнікуме мы надумаліся групай схадзіць у тэатар. Сабралі грошы, купілі білеты. Вечарам, зьеўшы паўбатона з малаком, я апрануўся, як звычайна апранаўся, ідучы на заняткі. Хлопцы-аднакурсьнікі казалі, што для тэатру патрэбен касьцюм, белая кашуля і гальштук, але мне думалася, што яны жартуюць. Але калі я зайшоў у іхны пакой, зразумеў, што гэта ня жарт. І, моўчкі пастаяўшы хвіліну, ціхенька вярнуўся да сябе, замкнуўся і лёг на ложак. Галаву накрыў падушкай, каб ня чуць, як хлопцы мне стукалі нагамі ў дзьверы і нешта крычалі…
На пачатку 80-х, бадзяючыся па Менску бяз працы, зімой амаль кожны дзень хадзіў у кінатэатры. Там можна было ня толькі паглядзець фільм, але й купіць булачку з какавай у кафэтэрыі, пачытаць кніжку, чакаючы кінасэансу, а то й сёе-тое зарыфмаваць. Часта хадзіў у кінатэатар “Беларусь”, дзе былі дзьве залі. Купляў білет на адзін фільм у адной залі, а глядзеў два ў дзьвюх. Ня ведаю, што думалі пра мяне кантралёры ў кінатэатры, куды хадзіў як на працу, але я ўдзячны ім за тое, што не выганялі мяне на двор, дзе было халодна і дзе я быў нікому не патрэбны.
Да майго сябра Генадзя Суздалёва з Чэлябінску ў інтэрнат літінстытуту прыехала сяброўка. Была цэлы тыдзень. А калі сабралася дамоў, Генадзь запрасіў мяне на разьвітальную вячэру. Выпіўшы, разгаварыліся, і ягоная Наташа, даведаўшыся, што мы, пражыўшы ў Маскве ўжо амаль паўгоду, не схадзілі ў тэатар, пасароміла нас і прымусіла паабяцаць, што да наступнага ейнага прыезду мы ўсе тэатры абыдзем. Наташа зьехала, і мы пра яе і пра тэатар хутка забыліся. Мо так нікуды і не схадзіў бы, каб не пазнаёміўся зь Людмілай Рублеўскай. Зь ёю мы абышлі ўсе тэатры па некалькі разоў. Білетаў не куплялі, бо нам у літінстытуце даваўся дакумэнт, зь якім у любы тэатар пускалі бясплатна. Праўда, сядзець даводзілася часам на падлозе, але гэта нас не хвалявала, бо мы такія былі не адны і, да ўсяго, былі маладыя і закаханыя. Вяртаючыся аднойчы з тэатру, я сустрэў каля свайго пакою на калідоры падпітага Генадзя Суздалёва. Той, убачыўшы мяне, сказаў: “Мяне на бабу прамяняў…”
У 1987 г. Рада Міністраў Грузінскай ССР за кнігу вершаў “Гронка сьвятла” прысудзіла мне Ўсесаюзную прэмію імя Маякоўскага. Уручалі яе ў адным з тэатраў гораду Кутаісі. Народу поўна, душна, сьветла і ўрачыста. На сцэне кіраўніцтва Рады міністраў, Саюзу пісьменьнікаў Грузіі і бог ведае хто яшчэ, бо ўсё гаворыцца па-грузінску. Мяне пасадзілі ў першым шэрагу ў залі й сказалі, каб ішоў на сцэну, калі пачую сваё прозьвішча. Сяджу і баюся прапусьціць выхад. Раптам у адным з выступленьняў сярод грузінскіх словаў прагучала “Віктар Шніп”. У залі — аплядысмэнты, я ўстаю, каб атрымаць ляўрэацкі дыплём і мэдаль. Іду па сцэне, а мне насустрач бяжыць адзін зь пісьменьніцкіх сакратароў і па-расейску кажа, махаючы рукамі: “Ідзі назад! Яшчэ рана! Ідзі! Ідзі!” Рана дык рана — я завярнуўся і пайшоў назад. Не пасьпеў сысьці са сцэны, як у выступленьні зноў прагучала “Віктар Шніп”. У залі ўсе ўсталі, і я з-за аплядысмэнтаў ледзь пачуў, як той сакратар кліча мяне вярнуцца. Атрымаўшы ўзнагароду, я сказаў у мікрафон нейкую фразу па-грузінску, якую мне далі завучыць перад вечарынай...
Сяджу адзін, уткнуўшыся ў тэлевізар. Людміла зь дзецьмі пайшла ў тэатар музычнай камэдыі. Клікалі мяне, але я паленаваўся, а цяпер хочацца пайсьці — а позна. Чакаю, калі вернуцца. Гляджу тэлевізар і ведаю, дзе самалёт разьбіўся, карабель патануў, разбамбілі сэпаратыстаў, цягнік з рэек сышоў, гатэль згарэў, дом узарваўся, забілі палітыка, злавілі маньяка... І так бясконца, нібыта на сьвеце не засталося ніводнага цудоўнага пісьменьніка, музыканта, мастака, артыста. Хочацца ў тэатар.
Віктар Шніп
