Анатоль Кудравец: Мне спадабаўся гэты Пуцін
Не раўнуючы як тады, калі абяцаў мачыць чачэнцаў у сарцірах
Гутарка з пісьменьнікам Анатолем Кудраўцом, былым галоўным рэдактарам часопісу “Нёман” (1978—1997), пра бягучую палітычную сытуацыю і захоп лукашыстамі літаратурных пэрыёдыкаў.
“НН”: Як Вы ацэньваеце апошнія заявы Пуціна адносна беларуска-расейскай інтэграцыі?
Анатоль Кудравец: Мне спадабаўся гэты Пуцін. Спадабаўся сваёй страсьцю, адкрытасьцю, нават злосьцю. Я другі раз бачу Пуціна такім шчырым і такім адкрытым. Першы раз гэта было ў яго, калі ён гаварыў пра Чачэнію. Маўляў, мы гэтых чачэнцаў будзем мачыць у сарцірах і гэтак далей. “Мачэньне” працягваецца. Праўда, я ня ведаю, якую выгаду з гэтага мае чачэнскі народ, больш таго, я ведаю, што ня выгаду, а бяду ён мае. Ня ведаю, якую выгаду мае расейскі народ. Але Пуцін трымаецца сваіх словаў і сваю палітыку вядзе да канца. І вось цяпер — другі выпадак, калі ён сказаў пра наш як быццам брацкі, як быццам ледзь не падпісаны саюз. І яго словы пра катлеты і мухаў, і тое, як яны былі прамоўленыя, і тое, каму яны былі адрасаваныя, — усё гэта сьведчыць, што Пуцін раззлаваўся і сказаў, што думаў. А мог бы сказаць гэта намнога раней. Тады мо гэта было б ня так нечакана. Дапусьцім, каб ён сказаў нешта такое перад нашымі прэзыдэнцкімі выбарамі…
Вось жа: катлеты і мухі. Якія катлеты, з чаго яны зьлепленыя, чые катлеты і хто ёсьць мухі? Гэта пытаньні вельмі сур’ёзныя. Тым больш, калі яны адрасаваныя лідэру “брацкай Беларусі”. Але гэта добра, бо расстаўляе знакі прыпынку. Кропка ці ня кропка.
“НН”: Як Вы ставіцеся да ідэі міждзяржаўнай інтэграцыі — беларуска-расейскае, эўрапейскае — увогуле?
А.К.: Я ня бачу прычынаў, каб інтэграцыі як такой не было. Але, перш чым ісьці на нейкі саюз, трэба зрабіць парадак у сваёй хаце. Добра сябраваць з суседам багатым, але й той хацеў бы мець справу зь нябедным або, сама меней, з сумленным у сваёй рабоце, памкненьнях, суседзтве.
У справе інтэграцыі з Расеяй часам важнейшымі бываюць ня столькі наўпрост сказаныя словы, колькі нюансы ці дадатак да іх. Тлумачэньні. Усьлед за Пуціным патлумачыў магчымасьць інтэграцыі Жырыноўскі. Гэта вялікі акцёр і вялікі скамарох, але ён агучвае толькі тое, што трэба яму і што трэба Расеі. І ён элемэнтарна сказаў: далучайцеся Менскай і Магілёўскай губэрнямі да Расеі. На такіх умовах беларускі народ на інтэграцыю ніколі ня пойдзе.
“НН”: А ці можа прэзыдэнт пайсьці насуперак думцы народу?
А.К.: Беларускага прэзыдэнта загналі ў кут. Але пры ўсім дыктаце, аўтарытарызьме, мне здаецца, у дадзенай сытуацыі насуперак народу ён ня пойдзе. Прынамсі, мне так хацелася б.
“НН”: Заява Пуціна — гэта халодны душ для ідэалістаў, якія верылі, што магчымая нейкая “інтэграцыя”, а не далучэньне. Ці тыя людзі даўно ўжо не былі ідэалістамі, даўно ўжо самі гэта разумелі, але разыгрывалі зь сябе прастачкоў?
А.К.: Заява — гэта сапраўды душ халодны, ледзяны. Гэта апэляцыя да розуму. Да розуму там, дзе ён захаваўся. Там, дзе розуму няма, яго ня знойдзеш. Пуцін — прагматык, пуцінскі ўрад прагматычны, уся гэта прагматыка будуецца на эканамічнай выгадзе, але выгадзе для Расеі, для расейскага народу. Яны думаюць пра сябе — і правільна робяць. Як у сям’і (калі гэта нармальная сям’я): павінен быць бацька, і бацька павінен думаць пра сям’ю. А калі ён ня думае пра сваю сям’ю, то які ён бацька і чый ён бацька? А тут два бацькі — бацька Пуцін і бацька Лукашэнка.
“НН”: Анатоль Лябедзька, кіраўнік Аб’яднанай грамадзянскай партыі, надрукаваў артыкул, у якім прадказвае, што ў найбліжэйшым часе Лукашэнку не застанецца іншага выйсьця, акрамя як заняць нішу лідэра апазыцыі Пуціну па ўсёй постсавецкай прасторы. Маўляў, сярод левых палітычных сілаў Расеі, стратэгічных партнэраў Лукашэнкі, відавочны раскол, і расейскія левыя губляюць пазыцыі. Таму цяпер Лукашэнка можа абраць варыянт, пры якім ён можа гуляць у ідэалягічнага апазыцыянэра Пуціну. Думаеце, гэта рэалістычна ці відны апазыцыянэр проста падштурхоўвае свайго апанэнта ў пастку?
А.К.: Лукашэнка ў апазыцыю да Пуціна ніколі ня стане. І Пуцін — спартовы гулец, і Лукашэнка — спартовы гулец. Праўда, яны гуляюць у розныя віды спорту. Адзін любіць татамі, другі — лядовыя дарожкі. На татамі немагчыма езьдзіць на каньках. Як і па лядовай дарожцы цяжка босаму бегаць: і лёд растае, і нагам халодна. Яны будуць шукаць нейкага паразуменьня, прынамсі беларускі прэзыдэнт.
“НН”: Пасьля заявы Пуціна Беларускае тэлебачаньне пачало штовечар гаварыць пра эўрапейскую інтэграцыю. Беларусь, па-Вашаму, унутрана гатовая да збліжэньня з Эўразьвязам?
А.К.: Я думаю, што гэта ня проста рыторыка і не часовая, ня толькі для сёньняшняга дня. Заявы кшталту пуцінскай робяцца або раз, або ніколі. І ад іх ужо не адступаюцца. А Пуцін — гэта Расея. І Пуцін вызначыўся ясна: Эўропа, Амэрыка і ў нейкай меры — дэмакратыя (гэта на сёньняшнім этапе, а што будзе заўтра — невядома). А Беларусь прывязаная да Расеі надта моцна. Лукашэнку няма дзе дзецца, яму трэба ісьці ўсьлед за Пуціным у Эўропу.
“НН”: А навошта ў такім разе — балючая для Вас тэма — было перадаваць літаратурныя часопісы саветчыкам-славянафілам?
А.К.: Мне цяжка патлумачыць гэта. Лёгка тлумачыць нешта лягічнае, разумнае, а гэта нешта з тэатру абсурду. Калі нешта нармальна жыве, нармальна функцыянуе, то навошта ламаць? І я чамусьці ўспамінаю радкі з “Сказу пра Лысую гару”: “Быў час, быў век, была эпоха”. Гэтае рашэньне прадыктавана мінулым часам, мінулым векам, мінулай эпохай. Савецкай. Камуністычнай. Ці як бы будучай камуністычнай эпохай... Хаця камуністы ніколі касой не зразалі галовы рэдактарам... Ня ведаю, у каго ўзьнікла гэтая ідэя зачысткі Беларусі ад беларускага інтэлектуальнага поля. Каму гэта выгадна? Я нават баюся сказаць, што гэта выгадна Расеі. Культура ёсьць культура, і безь яе ня можа жыць нават рэгіён — хоць татарскі, хоць якуцкі, хоць тамбоўскі. Я лічу, што гэта гульні з тэатру абсурду. Мне здаецца, што гэтым гульням прыйдзе канец.
“НН”: Што Вы маеце на ўвазе?
А.К.: Знойдуцца разумныя сілы, якія або створаць новыя часопісы, або зноў памяняюць рэдактараў. Толькі памяняюць іх ня так дзіка і ня так бесцырымонна, некультурна, нецывілізавана.
“НН”: Новая кіраўніца “Нёману”, Ніна Чайка, раздае інтэрвію, дзе кажа, што ў вас — тых, хто рабіў часопіс раней — “страцілася пачуцьцё часу”. Што Вы пра гэта скажаце?
А.К.: Калі б Чайка была мужчынам, я б знайшоў мужчынскія словы, якія нават можна было б надрукаваць. А так — я магу толькі разьвесьці рукамі. Жанчыне ад Эўфрасіньні Полацкай і Ларысы Геніюш і да сёньня ніколі ня шкодзіла пісьменнасьць, а тым больш жанчыне, якая зьбіраецца кіраваць вельмі важным і сур’ёзным часопісам.
“НН”: Што вырашаюць сябры рэдакцыі “Нёману” цяпер, у часы Чайкі? Колькі важыць думка супрацоўнікаў? Вы звольненыя ці па-ранейшаму працуеце?
А.К.: Пра тое, як быць часопісу ці якім быць часопісу, у нас ніхто не пытаўся. А калі б і пытаўся, то ўсё, што мы сказалі б, успрынялося б у штыхі. Творчыя работнікі сыходзяць усе. Ад галоўнага рэдактара да літработніка. Застаюцца некалькі чалавек — карэктар, прыбіральшчыца…
“НН”: Ці выйшаў той славуты “майскі, пабедны” нумар?
А.К.: Нумар ня выйшаў. Я ня ведаю, калі ён выйдзе і ці выйдзе ўвогуле. Справа ў тым, што так званы “майскі нумар” быў падрыхтаваны — з творамі Васіля Быкава, Валянціна Тараса, паэмай Генадзя Бураўкіна. Усё гэта выкінута. На зьмену ўзяты Праханаў, яшчэ нехта — прызнаюся, я ня ведаю, хто там будзе ў гэтым нумары, дый не хачу гэтым цікавіцца, паколькі гэта ня наш нумар, ня мы яго рабілі.
“НН”: Чайка друкуе тут Праханава, які праславіўся выказваньнем, што ён гатовы паклікаць фашызм у Расею. Друкуе ў нумары, які прысьвячае Дню Перамогі. Гэта што, дрымучая непісьменнасьць? Асьляпленьне ад нянавісьці да сёньняшніх рэалій, да ўсяго беларускага? Ці гэта ўжо цынічнае, усьвядомленае зьмяшэньне чырвоных і карычневых поглядаў?
А.К.: Мне здаецца, што гэта сума ўсяго. З аднаго боку — непісьменнасьць, няведаньне гісторыі, няведаньне літаратуры. З другога — цынізм і нейкая сумесь чырвонага і карычневага. Сумесь фашызму, на якім Эўропа паставіла крыж, і камунізму, які не знайшоў у сябе сілы стаць камунізмам, нягледзячы на ўсякія лёзунгі.
“НН”: Паводле энцыкляпэдыі, Ваша творчасьць вылучаецца глыбокім псыхалягізмам і ўменьнем перадаць драматызм пэрсанажаў праз павароты сюжэту. Ці пішацца Вам раман пра нашу сёньняшнюю рэчаіснасьць?
А.К.: Ня пішацца і, відаць, ня будзе пісацца яшчэ доўга. Я мала пісаў пра тую бягучую рэчаіснасьць, якая была. Для таго каб пісаць пра дзень сёньняшні, яго трэба ўспомніць як дзень учарашні. А пра рэчаіснасьць можна хіба памфлет скласьці. Я памфлеты пісаць яшчэ не навучыўся. Трошкі пачакаю, а там, можа, што і напішу.
Я толькі вярнуўся з Клічаўшчыны — яна такая ж бедная, як і ўсе астатнія рэгіёны Беларусі. Работнікі бібліятэк атрымліваюць ад 40 да 50 тысяч і лічаць, што гэта вялікія грошы. Вялікія грошы для сяла. А пражыць на гэтыя грошы вельмі цяжка. Радзіма заўсёды была і ёсьць у сэрцы, і ў нечым яна праявіцца, безумоўна.
“НН”: Два супэрпытаньні пры рэшце: хто вінаваты ў цяперашняй сытуацыі і што рабіць?
А.К.: Прасьцей сказаць, што я не вінаваты, а вінаваты дзядзька. Ці вінаваты сусед, ці людзі на сяле, словам, нехта вінаваты. У дадзеным выпадку вінаваты мы ўсе разам. Гэта калі гаварыць у агульна-абстрактным пляне. Але наагул хачу вярнуцца да панятку сям’і. У сям’і павінен быць бацька. І калі сям’я няправільна жыве, то першы, каго можна ці папракнуць, ці абвінаваціць у гэтым, — безумоўна, бацька. Ён гаспадар, ён узяў на сябе цяжар адказнасьці, і ён павінен адказваць за тое, як жыве сям’я: наколькі багата, наколькі культурна, наколькі цывілізавана.
“НН”: А што рабіць?
А.К.: Рабіць работу. Калі гаварыць пра мяне, пра людзей, якія сыходзяць, — трэба думаць пра тое, каб будаваць новы часопіс, новы, магчыма, у сэнсе назвы, але стары па сваіх ідэях, накіраванасьці. Ёсьць літаратура, ёсьць культура і ёсьць народ, які любіць гэту культуру і які чакае. Трэба дапамагчы яму выжыць, выйсьці з гэтай няпростай эканамічнай, псыхалягічнай сытуацыі.
Гутарыў Мікола Бугай
