рэпліка
Пра ваўкоў і халву
Палітычная рыторыка апазыцыі
Усё цячэ ў Беларусі, усё зьмяняецца. Нязьменнаю застаецца толькі палітычная рыторыка апазыцыі. Быццам “дыктатура” і “акупацыя” – гэта канстанты, берагі той ракі, па якой сплываюць у нікуды нашы дэмакратыя і незалежнасьць.
Такая адваротная лёгіка адлюстроўвае перавернуты сьветапогляд апазыцыі, а яе гіпэрбалізаваная рыторыка даўно не кранае розуму паспалітага чалавека. Што толку крычаць “ваўкі!” – як у той гісторыі з пастушком, які палохаў вёску ваўкамі, а калі яны й сапраўды набеглі, ніхто зь сялянаў ня выйшаў бараніць статак: не паверылі клікушу. Так і ў нас зь мітынгамі, на якія – па вялікім рахунку – хадзіць перасталі. Так і зь незалежнасьцю, бараніць якую на практыцы будзе няведама хто. Тым ня менш, рыторыка засталася ранейшай.
Словы “дыктатура” і “акупацыя” – нібы грошы са сьцёртымі наміналамі: іх даўно ўжо “не бяруць” ані шараговы чалавек, ані начальнік, ані інтэлектуал, ані той, пра каго кажуць – чалавек прыродны. Гэтыя словы нічога не называюць. Таксама як і іхныя антыподы – дэмакратыя і незалежнасьць. Як той казаў, колькі ні кажы “халва” – саладзей у роце ня зробіцца.
Верагодна, лексычны “экстрым” неабходны ў зваротах партыйцаў да замежных партнэраў з Захаду і з Усходу, бо нейкім чынам апраўдвае бядотнае становішча партыяў ў краіне з аўтарытарным рэжымам. А інакш чым патлумачыш шматгадовую дзейнасьць пры адсутнасьці плёну? Вось, усё, што можам, – сядзім у турме. Што да ўнутрыпалітычнай сытуацыі, дык у зваротах да беларускага чалавека той “экстрым” выглядае аб’едкам з чужога стала. Не ўзбуджае, не бадзёрыць, не кранае. Хіба што раздражняе.
Ня дзіва, што ў практычных гаворках зь людзьмі неапазыцыйнымі ўжо міжволі пазьбягаеш словаў “дыктатура”, “акупацыя”, “рэжым”, “АБСЭ”… Апошнім часам у гэты шэраг табу патрапіла і слова “апазыцыя”. Ужываньне такой лексыкі адразу праводзіць між табой і чалавекам-гаспадаром псыхалягічны бар’ер. Ты – “мечаны”, далучаны да чагосьці надта спэцыфічнага, як, прыкладам, назваўся б грамадзянінам Аўстраліі, ці крышнаітам, ці кактусаводам. Тады што толку гаварыць з табой пра беларускі клопат, калі ў цябе нешта сваё, далёкае ў галаве. Затое калі такія словы ў гутарках не гучаць, тады і дырэктар саўгасу на Палесьсі распавядзе табе пра сваю візію зямельнай рэформы. Гаворым на адной мове, нас яднае і дзяржаўны, і незалежніцкі клопат, мы вычуваем адказнасьць за краіну. У выніку пра сваю гатовасьць дамагацца рэформаў і мацаваць сувэрэнітэт кажа ён. Але, натуральна, без “экстрыму”. Бо гаворыцца пра гэта як пра работу, а не як пра змаганьне. Тое самае – у гаворцы з начальнікам крымінальнага вышуку ў райцэнтры, тое ж – з дырэктарам менскага будаўнічага трэсту...
Гэтыя людзі – апазыцыянэры ў частцы незадаволенасьці тым, як арганізуюцца і заканадаўча афармляюцца “зьверху” іхная праца і жыцьцё, яны гатовыя дэлегаваць свае прапановы ў справе рэформаў, але разумеюць, што аўтарытарны характар улады ППРБ і поўная безуладнасьць парлямэнту – гэта той стопар, які давядзецца перажываць. На палітыкаў яны не спадзяюцца. Падкрэсьлю – на гэтых палітыкаў. Іхных палітыкаў у краіне пакуль няма.
Гаворкі гэткага кшталту – толькі індыкатар таго, як не ўспрымаецца шырокай публікай апазыцыйная рыторыка незалежных СМІ і мітынговых прамоўцаў. Дзіва што не расьце, а хутчэй звужаецца і ў тых, і ў тых аўдыторыя.
Ідэалы незалежнасьці і дэмакратыі (у спалучэньні з “акупацыяй” і “дыктатурай” апазыцыі) выглядаюць, мякка кажучы, няяснымі, калі іх дэкляруе цяперашні беларускі афіцыёз. Хто тут каго надурыў – нявартае пытаньне. Рэйтынгі падаюць ва ўсіх, толькі адныя застаюцца пры ўладзе, а другія простым шляхам ідуць кудысьці ў гісторыю.
Праблема неадэкватнай рыторыкі – гэта праблема трактовак цяперашняга стану краіны і нацыі. Краіна перажывае постсавецкі прастой (адсутнасьць рэформаў), пранікненьне расейскага капіталу і мае няясную візію будучыні, усю адказнасьць за якую нясе адзін чалавек – аўтарытарны кіраўнік, чые рашэньні – спантанныя. З такой трактоўкай пагодзіцца большасьць насельніцтва. Як і з тым, што не Масква павінна вырашаць беларускі лёс, мяняць гэтага кіраўніка і ўсталёўваць у нас расейскія парадкі. Заўважце, што на полі такой, зразумелай людзям рыторыкі сёньня гуляе менавіта афіцыёз, а не апазыцыя, якая баіцца гэтага поля, каб “не згубіць твар” перад сваімі партнэрамі з Захаду і Ўсходу.
Седзячы ў сваіх менскіх офісах, беларуская апазыцыя існуе за мяжой – хто ў Маскве, хто ў Брусэлі – і не знаходзіць адэкватных словаў для ўласнага народу. Акурат тых словаў, за якімі ішлі б адпаведныя справы. Боязь страціць накатанае гадамі паразуменьне з замежнымі партнэрамі па-ранейшаму большая за жаданьне выйсьці на адно поле з тутэйшым беларускім афіцыёзам і забіць у браму ўлады эфэктны гол.
Алесь Кебік
