Валуй супраць Рымшы
У вядомай казцы “Панская навука” мудры селянін-Рымша лазінай адвучыў фанабэрыстага пана хлусіць. У Лагойску чыноўніка Рымшу спрабаваў правучыць селянін Валуй. Незвычайны працэс слухалі ў Лагойскім раённым судзе на мінулым тыдні. Жыхар вёскі Выгар Лявон Валуй праз суд бараніў “свой нацыянальны і чалавечы гонар”. Адмову начальніка раённага пашпартнага стала прыняць ад яго анкету, запоўненую па-беларуску, ён палічыў абразай. Свае маральныя страты ён ацаніў у мільён эўра (мільярд 800 млн. рублёў). Адказчыкам па ягоным іску была казна Рэспублікі Беларусі.
28 траўня Валуй падаў у Лагойскі пашпартны стол заяву формы I-ВВ на атрыманьне дазволу выехаць за мяжу. Напісаў яе па-беларуску. Начальнік пашпартнага стала Аляксандар Рымша заяву прыняць адмовіўся і, зрабіўшы на ёй шэраг пазнакаў, сказаў, каб Валуй перапісаў усё па-расейску. Праўда, у судзе Рымша адмаўляў, што не прыняў заявы з-за мовы і што патрабаваў запаўненьня па-расейску. Паводле ягоных словаў, заява была напісаная з памылкамі, а Валую ён толькі сказаў, што “ў нас звычайна ўсе пішуць па-расейску”. Даказаць, што ўсё было інакш, Валуй ня змог: размова адбывалася бязь сьведкаў.
Да першага судовага паседжаньня, што адбылося 6 жніўня, Лявон Валуй падрыхтаваўся слаба. Але яму дапамагаў супрацоўнік праваабарончай арганізацыі “Вясна-96” Уладзімер Лабковіч. Адказчыкі, наадварот, да суду падрыхтаваліся добра: у сваіх выступах яны цытавалі дэкрэты, указы, пастановы. Прадстаўнікі Міністэрства фінансаў, спасылаючыся на пастанову Вярхоўнага суду Беларусі ад 28 верасьня 2000 г., патрабавалі патлумачыць, чаму сп.Лявон ацаніў свае маральныя страты менавіта ў мільён эўра. Валуй і Лабковіч казалі, што гэта, маўляў, такая “знакавая сума” для чынавенства, дзяржаўных органаў улады. Аднак судзьдзю Ларысу Мацьвеянкову яны не пераканалі.
Яна, убачыўшы няўпэўненасьць і непадрыхтаванасьць Валуя, задавала яму пытаньні адно за адным. Высьветлілася, што Лявон Валуй, пасьля адмовы Рымшы прыняць ягоную заяву, неўзабаве напісаў іншую, па-расейску. Начальнік пашпартнага стала Рымша яе прыняў. Пры дэталёвым аналізе гэтага дакумэнту Мацьвеянкова высьветліла, што ў ім ёсьць і беларускія словы. Напрыклад, “гаспадарка “Кратоўка” (гэтак Л.Валуй пазначыў сваё месца працы). Значыць, дакумэнт запоўнены не па-расейску, а на дзьвюх мовах, зрабіла выснову судзьдзя. Калі ж Лявон Валуй сказаў, што расейскай мовы ён ня ведае, ды назоў яго гаспадаркі так запісаны ў заснавальніцкіх дакумэнтах, Мацьвеянкова абвесьціла перапынак, каб спраўдзіць, ці гэта сапраўды так.
У панядзелак 12 жніўня распачаліся судовыя спрэчкі, якія ішлі ў асноўным вакол таго, ці былі нанесеныя Валую маральныя страты, ды вакол мовы ягоных заяваў. Прадстаўнікі Мінфіну даводзілі, што ў Лявона Валуя няма ніякіх падставаў спаганяць маральныя страты, і папрасілі суд ягоны пазоў адхіліць. Тое ж казаў і начальнік пашпартнага стала. Ён сьцьвярджаў: калі б Валуй прынёс сваю заяву, правільна запоўненую па-беларуску, яе ўзялі б. Рымша ж прыняў у яго заяву, нават нягледзячы на тое, што ў ёй, побач з расейскімі, былі й беларускія словы. У ходзе судовага паседжаньня высьветлілася, што і адказчыкі, і судзьдзя ня бачылі супярэчнасьці ў такім дзьвюхмоўным запаўненьні дакумэнту. Аказваецца, гэта не супярэчыць закону. Так што, калі вы, запаўняючы нейкую паперу, будзеце чаргаваць расейскія і беларускія словы, чыноўнік яе ў вас мусіць прыняць — галоўнае, каб не было памылак.
Уладзімер Лабковіч у сваім выступе даводзіў, што “справа ня ў суме іску, а ў тым, што ўпершыню ў судавытворчасьці Рэспублікі Беларусі як незалежнай дзяржавы адбываецца разгляд справы, калі чалавек патрабуе, каб звычайны чыноўнік паважаў правы чалавека на ўжываньне роднай мовы”. І сапраўды, чыноўнікі са сталіцы і лагойскія міліцыянты (начальнікі РУУС і пашпартнага стала) няўтульна пачуваліся ў судовай залі. Ня кожны дзень выклікаюць іх у гэтую ўстанову, дзе даводзіцца на роўных размаўляць са звычайным грамадзянінам, які патрабуе ад іх аднаго — паважаць родную мову. І вось расейскамоўны Аляксандар Рымша пачынае называць Лявона Валуя “спадаром” — з павагай. Можна ўпэўнена сьцьвярджаць, што ў наступны візыт Валуя да Рымшы той прыме ад яго дакумэнт на любой мове — атрымаў ужо добрую навуку.
14 жніўня Ларыса Мацьвеянкова зачытала прысуд. Пазоў Лявона Валуя да казны Рэспублікі Беларусі ня быў задаволены. Цікава, што на абвяшчэньне прысуду ў Лагойск не прыехалі прадстаўнікі Мінфіну, нібыта ведалі пра станоўчы для сябе фінал справы. Цяпер Валуй будзе абскарджваць гэтае рашэньне ў Менскім абласным судзе.
Лявон Валуй, які 10 гадоў таму вярнуўся на зямлю продкаў з Эстоніі, дзе быў завадатарам тамтэйшых беларусаў, не ўпершыню судзіцца зь мясцовымі чыноўнікамі. У 1996 г. разглядалася справа пра крадзеж намесьнікам начальніка РУУС і старшынём сельсавету бел-чырвона-белага сьцяга зь ягонага падворка. “Тады яшчэ ня вельмі ясна было, куды павернецца ўлада, судзьдзя прыняў рашэньне вярнуць гэты сьцяг мне, — кажа Валуй. — Аднак сьцяга ўжо не знайшлося. Замест яго мне выдалі герб “Пагоня”, зьняты з райвыканкаму. Магутная такая, прыгожая “Пагоня”.
Цікава, што ў той самы дзень, калі Лявон Валуй атрымаў позву ў суд, зь ягонага падворка зноў зьнік сьцяг. Звычайна яго на ноч здымалі самі гаспадары, а тут забыліся. Нехта бачыў, што ў той вечар каля іх хаты праяжджала міліцэйская машына.
Алег Тачоны
