Зьміцер Падбярэскі: Сустрэнемся пасьля адзінаццаці
На другі дзень пасьля шумнага сьвяткаваньня свайго 50-гадовага юбілею Зьміцер Падбярэскі быў зволены з часопісу “Мастацтва”. Мы сустрэліся на ганку Дому друку, адкуль ён выйшаў з загадам аб скарачэньні са штату. Дзень быў сонечны, і звольнены Падбярэскі таксама ня хмурны. Зрэшты, чаго Падбярэскаму хмурыцца: з “Мастацтва” яго лёгка можна “зрэдукаваць”, а вось у мастацтве ён застанецца непазьбежна. Мы селі пад парасонікі ля “Батлейкі” і замовілі піва...
“НН”: Зьміцер, ці варта баяцца ўзросту 50 гадоў? Як Вы сябе адчуваеце ў новай даце?
З.П.: Вельмі пагана. Я, калі апрануўся і выйшаў да таксоўкі, каб ехаць туды, дзе чакалі запрошаныя, раптам падумаў: “Божачкі, зараз бы ўзяць проста пару памідоркаў, пакет пяльменяў, бутэльку гарэлкі, сесьці аднаму на кухні і клясна ўсё гэта спажыць”. Мне раптам так расхацелася туды ехаць, я падумаў — а пры чым тут я, па сутнасьці? Што такое дата? Я яе не адчуваю. Калі душа адкрытая, свабодная, пра гады не задумваешся. Узрост пачынае зьмяняць людзей тады, калі яны пачынаюць задумвацца над узростам.
Сустрэнемся пасьля адзінаццаці
“НН”: 20 гадоў назад Вы вялі праграму “Сустрэнемся пасьля адзінаццаці”. Гэта была візытоўка БТ, на ЦТ такой не было…
З.П.: Я не надаваў вялікага значэньня гэтаму, пакуль са мной не пачалі вітацца прадавачкі майго гастраному. Прыйшла пэўная слава і адгукаецца аж да сёньня. Мая кніжка “Саксафон Чынгісхана” выйшла дзякуючы “Сустрэнемся пасьля адзінаццаці”. Я Ірыне Халіп неяк сказаў, што шукаю грошы на выданьне. Яна паабяцала пагаварыць з адным чалавекам, а праз пару тыдняў прынесла мне канвэрт з грашыма. Аказваецца, калі той мэцэнат вучыўся ў школе, яму бацькі казалі: ня вывучыш урокаў — ня будзеш глядзець “Сустрэнемся пасьля адзінаццаці”! Ён сказаў, што Падбярэскага запомніў на ўсё жыцьцё. Я яму бязьмерна ўдзячны.
Саксафон Чынгісхана
“НН”: У Вашай кнізе намаляваны нейкі фантастычны сьвет начнога Менску. Няўжо гэта ўсё было ў савецкія часы — рэстараны, вар’етэ, валютныя прастытуткі, вялікія грошы?
З.П.: У кнізе апісана тое, што я асабіста бачыў альбо чуў. Быў такі асяродак! Калі нябожчык Стэф іграў у “Каменнай кветцы”, там сапраўды можна было пабачыць публіку, якая прыходзіла ня проста пагуляць, але й паслухаць. Там гралі Валодзя Ткачэнка, Барыс Бэрнштэйн, Фіма Готкін, Лёня Златкін, ну і Стэф, натуральна. Пасьля закрыцьця рэстарацыі адбываліся сэйшны ў “Юбілейцы” ці ў рэстаране “Зялёны Луг”. На той час многія музыкі працавалі ў кабаках. Гэта была ня тое што прэстыжная праца, але зараблялі добра. У 80-я існавала ў Менску Аб’яднаньне музычных ансамбляў. У яго ўваходзілі ўсе кабацкія калектывы. І раз на квартал там зацьвярджалася праграма — рэпэртуар, які ім было дазволена граць. У 1983 г. выйшла “Пастанова ЦК КПСС”, паводле якой музыкі маглі выконваць ня больш за 20% твораў, напісаных не сябрамі Саюзу кампазытараў. А людзі ж у кабаку хочуць паслухаць модныя заходнія рэчы, а іх можна выконваць толькі праз чатыры на пятую. Дык музыкі, што складалі рапарцічкі на квартал наперад, пісалі (умоўна): “Караван”, музыка Ігара Лучанка, ці, скажам, “Paint it Black”, музыка Эдуарда Ханка. Вось тады нашыя кампазытары ў масьле плавалі! Яны атрымлівалі такія аўтарскія… Я ведаю, што некаторыя зь іх раз на квартал езьдзілі па кабаках са скрыняй каньяку, каб толькі на наступны квартал музыкі запісалі іх у рапарцічку.
Прозьвішча дзеда па маці
“НН”: Адкуль Вашая абазнанасьць у музыцы?
З.П.: Ня ведаю. У мяне з музычнай навукай быў толькі адзін эпізод: бацькі нанялі хатняга настаўніка. А мы тады жылі ў шыкоўнай міністэрскай 4-пакаёўцы на рагу Ўрыцкага і праспэкту. У кватэры стаяў грандыёзны раяль. За год я навучыўся граць дзьвюма рукамі “Петушок, погромче пой”. Кожны прыход настаўніцы суправаджаўся складанай апэрацыяй — мяне ўсёй сям’ёй выцягвалі з-пад ложка. Выцягвалі ў пыле, ускудлачанага, саджалі за гэты раяль. За год зьмянілася некалькі настаўніц, і ўсе сьцьвярджалі, што такой лютасьці да музыкі яны ні ў кога ня бачылі. Цяпер я вельмі шкадую. Мне гэтага не стае, я не магу пісаць пра музыку як музыказнаўца. Магу пісаць на ўзроўні прасунутага журналіста.
“НН”: Хто Вашыя бацькі?
З.П.: Мой родны бацька памёр, як я ўжо скончыў унівэрсытэт — у 1975-м. Маці доўгі час адпрацавала загадчыцай аддзелу ілюстрацый у выдавецтве “Мастацкая літаратура”, яна мастачка. Яе ўнучка, а мая пляменьніца Наста цяпер вучыцца ў Акадэміі мастацтваў на аддзяленьні тканін у спн.Бартлавай — нарэшце гены адгукнуліся. Дзед мой быў унікальнай асобай. У часе эвакуацыі працаваў дырэктарам опэрнага тэатру ў Ніжнім Ноўгарадзе. Пасьля ўзначальваў кінахроніку Беларусі, быў старшынём радыёкамітэту. Нават месяцы тры адпрацаваў намесьнікам міністра культуры. Аднак тады ў нейкай беларускай вёсцы падчас паказу кінафільму загарэўся клюб і загінула шмат людзей. За гэта майго дзеда зьнялі з працы.
“НН”: А ці ня маеце Вы дачыненьня да славутага роду Падбярэскіх?
З.П.: Я нашу прозьвішча дзеда па маці. Гадоў зь дзесяць таму мяне адшукаў Вацлаў Падбярэскі з Гданьску, які вядзе хроніку роду Падбярэскіх і цьвердзіць, што род паходзіць з Друцкага княства. Мы з панам Вацлавам зрабілі запыт у расейскі Вайскова-гістарычны архіў. Яны даслалі дакумэнты пра трох Падбярэскіх, больш за ўсё мяне ўразіў мой (як я ўсё ж лічу) продак — палкоўнік Пятро Падбярэскі, ураджэнец Магілёўшчыны (мой дзед таксама з Магілёўшчыны), які ўдзельнічаў у задушэньні пастаўньня Касьцюшкі, за што быў узнагароджаны ордэнам. Паручнік Павал Падбярэскі быў забіты на Каўказе падчас чачэнскай кампаніі.
Пасьля я пазнаёміўся з Эдвардам Падбярэскім зь Вільні, скульптарам. Ён мне паказаў дамок, які належаў гарадзкому судзьдзю Падбярэскаму, — занядбаны двухпавярховы будынак у цэнтры старой Вільні. Кажа, калі ёсьць грошы — выкупляй. А потым я пабачыў на франтоне Збору Сьв.Пятра і Паўла ў Вільні герб Падбярэскіх, побач — гербы блізкіх суродзічаў, Пацаў. Таму я да журналіста Валодзі Паца падкаціўся — мы, кажу, з табой сваякі. І яшчэ Эдвард паказаў просьценькі будынак у клясычным стылі — палац Падбярэскіх, дзе падчас паўстаньня Каліноўскага каваліся ядры для паўстанцаў. Палацык потым быў сканфіскаваны царскімі ўладамі.
Джаз-фэстываль
і новая кніга
“НН”: Мо і сапраўды Вашыя карані ў Вільні. Дый Вільня Вам больш пасуе, бо Вы любіце джаз. А ці ж Менск можна лічыць джазавым горадам?
З.П.: Хутка можна будзе. На джазавыя канцэрты ходзяць вельмі прыгожыя жанчыны, а гэта першы паказьнік. Прыгожыя жанчыны наведваюць толькі тое, што заўтра стане самым запатрабаваным. У свой час на канцэртах аўтарскай песьні зьявілася шмат прыгажунь.
Менская джазавая публіка рэзка амаладзілася, і гэта падобна да таго, што мы бачым у Польшчы, Літве. На канец лістапада рыхтуецца фэстываль — такога сур’ёзнага ў Менску яшчэ не было. Я садзейнічаў таму, што Малы тэатар нарэшце прыдбаў багатага спонсара. Яны заключылі дамову, але запатрабавалі, каб на фэсьце былі сусьветныя зоркі. Малатэатраўцы, па чутках, хочуць запрасіць Чарлі Хэйдана, які апошнія 5 гадоў мянуецца лепшым кантрабасістам сьвету. Называюцца імёны Аркадзя Шылклопера, Андрэя Кандакова. А Польскі інстытут плянуе ў гэтыя ж дні запрасіць Томаша Станьку. Калі ўсё атрымаецца, Менcк можна будзе залічваць да джазавых цэнтраў Эўропы.
“НН”: Пасьля Вы напішаце новую кнігу пра джаз…
З.П.: Новая кніга ўжо практычна ёсьць. Я дамовіўся зь Юр’ем Цыбіным выдаць невялічкі зборнік пад назвай “Брыдкія аповеды”, накладам штук 500. Кніжка выйдзе на вельмі таннай падмочанай паперы з адбіткамі донцаў бутэлек, селядцоў, зь нейкімі тлустымі плямамі.
Без ланцуга
“НН”: То бок Вы цяпер будзеце адпачываць і набіраць натхненьне?
З.П.: Не. Ня думаю, што я буду адпачываць, — я ня з тых людзей. Цяпер маю час, каб выбраць, што рабіць. Адчуваў бы поўную свабоду, калі б — прабачце за калямбур — мне ня трэ было пісаць тэкстоўкі для “Свабоды” на ўвесь наступны тыдзень. З другога боку, цень шкадаваньня па “Мастацтве” ёсьць. Мы працавалі ў часопісе па 20 год. Добрая была каманда.
Хачу зрабіць тое, чаго ў беларускай культуры не было. Я пакуль ня ведаю, што гэта будзе — бібліяграфічны даведнік ці энцыкляпэдыя папулярнай беларускай музыкі. Хачу падняць матэрыял і зьвесьці ў адну кніжку ўсё ад часоў стварэньня аркестру Эдзі Рознэра. Тая ж Іра Халіп — праўнучка першага кіраўніка гэтага аркестру Юр’я Бяльзацкага. Усё — гэта ня толькі людзі, якія сьпяваюць песьні, а і людзі, якія працуюць у шоў-бізнэсе, мэнэджэры і прадусары, гукарэжысэры. Гэта трэба рабіць неадкладна. Натура сыходзіць: зьяжджаюць людзі, паміраюць людзі. Там будуць, з аднаго боку, “Песьняры”, а з другога боку — “Імпэт” і “Жыгімонт Ваза”. Тыя выканаўцы, якія пакінулі сьлед у беларускай музыцы. Падставай будзе, відаць, хоць бы адно больш-менш тыражаванае выданьне запісу. Насуперак перакананьню, што ў нас нічога не адбываецца, я бачу, як ідзе жыцьцё.
Гутарыла Сьвятлана Курс
