Алесь Гарун. Выбраныя творы. — Менск: «Беларускі кнігазбор», 2003.
Калі лічыць па-старому, тузінамі, дык кніга выбраных твораў Алеся Гаруна, што днямі ўбачыла сьвет, — юбілейная, бо 24-я ў сэрыі. Зноў жа, ад папярэдняга, больш поўнага зборніка Гаруновых твораў «Сэрцам пачуты звон» яе аддзяляе дванаццаць гадоў. Тая кніжка выйшла за савецкім рэжымам, амаль праз чатыры гады пасьля «ідэалягічнае дывэрсіі». У 1987 г. ЦК КПБ забараніў хоць нейк ушанаваць 100-ю гадавіну з дня нараджэньня паэты, які быў сябрам Рады БНР, сутворцам Акту 25 Сакавіка і кіраўніком Беларускае Вайсковае Камісіі (БВК). І вось у «Литературной газете» зьяўляецца юбілейны артыкул Вячаслава Рагойшы... У Менску быў эфэкт эксплёзіі. Ідэалягічная служба мітусілася, інтэлігенцыя ж радавалася. Так пачаўся рэнэсанс Алеся Гаруна — паэты, празаіка, публіцыста, грамадзкага і палітычнага дзеяча.
Калі параўноўваць новую кнігу А.Гаруна са зборнікам «Сэрцам пачуты звон», дык трапляецца на вочы першае істотнае адрозьненьне: у ёй ёсьць Дадатак, у якім надрукаваныя ўспаміны пра А.Гаруна, напісаныя Антонам Аўсянікам, Міколам Шылам, Францішкам Кушалем і невядомым нам А.Эсонам.
Дарэчы, у камэнтарох да ўспамінаў А.Аўсяніка ўкладальнік кнігі і аўтар прадмовы да яе Ўладзімер Казьбярук аспрэчвае цьверджаньне, што А.Гарун стаяў на чале БВК. Ён піша, што гэтую інстытуцыю ўзначальваў Павал Аляксюк і што Гарун быў адно чальцом яе. Паверым усё ж сябру Рады і Ўраду БНР, сябру БВК Аўсяніку. І спашлемся на прэм’ер-міністра БНР Антона Луцкевіча, які пісаў: калі Аляксюк «растраціў» давераныя яму грошы і вымушаны быў пайсьці з БВК, яго месца заняў Гарун. А старшынёўскае месца Гаруна ў Часовым Беларускім Нацыянальным Камітэце ў Менску заняў міністар Кузьма Цярэшчанка.
Паміж кнігамі маецца і другое істотнае адрозьненьне. Калі ў першым разьдзеле даўнейшага выданьня ўзнаўляўся прыжыцьцёвы зборнік Гаруна «Матчын дар» (1918), а потым друкаваліся вершы, што ў яго не ўвайшлі, дык у новым зборніку ўсе паэтычныя тэксты друкуюцца паводле храналягічнага прынцыпу (твор «Дні» перанесены ў разьдзел «Апавяданьні»).
Ёсьць паміж дзвюма кнігамі й прыватныя адрозьненьні. Не кажу, што прапушчаныя тры чарнавыя накіды вершаў А.Гаруна і цыдулка да бліжэй не вядомага Тарасіка (праўдападобна, да Тараса — Браніслава Тарашкевіча). Верш «***Чаму з маленства, з ураджэнства...», надрукаваны пад гэткім загалоўкам у «Матчыным дары» і ў кнізе «Сэрцам пачуты звон», у кнігазбораўскім выданьні атрымаў, як і ў першапублікацыі ў «Нашай Ніве», назву «Роднаму краю». Ня ведаю, наколькі гэта стасуецца з воляю аўтара, які загаловак «Роднаму краю» перанёс на разьдзел у «Матчыным дары», а сам верш пазначыў трыма зорачкамі. У падобны спосаб укладальнік абышоўся і зь вершам «***Мілая, родная старонка-маці!..»: рэанімаваў нашаніўскую рэдакцыю (з загалоўкам «Маці-Беларусі»), а варыянт дзьвюх строфаў, зроблены паэтам для «Матчынага дару», перанёс у камэнтары. Нашаніўская рэдакцыя мне падабаецца больш, але як такое абыходжаньне з тэкстам стасуецца з навуковасьцю? Ці не парушаецца тут воля аўтара?
Засяродзіўшыся на прыватнасьцях, ледзь не забыў зьвярнуць увагу чытача на трэцяе істотнае адрозьненьне. На пачатку 1991 г. ідэалягічны гнёт нагэтулькі стаў лёгкі, што У.Казьбярук здолеў уключыць у «Сэрцам пачуты звон» бадай усё, напісанае А.Гаруном. Акрамя добрага тузіна ягоных артыкулаў, друкаваных у газэце «Беларускі шлях» (1918), якую паэта рэдагаваў. У кнігазбораўскім томе апублікаваныя і тыя артыкулы.
Анатоль Сідарэвіч
