45 гадоў назад у далёкім Казахстане адбыліся падзеі, якія паламалі жыцьцё не адной сотні нашых землякоў.
Гаворка ідзе пра паўстаньне моладзі ў Тэміртаў. Пра той выпадак мала хто ведаў тады, мала хто ведае і сёньня, а між тым, падзея заслугоўвае ўвагі. Адгукніцеся, удзельнікі паўстаньня!
Тэміртаў — казахскі горад недалёка ад Караганды, у палатачным лягеры каля якога пражывалі некалькі тысяч чалавек, што працавалі на будоўлі Карагандзінскага мэталюргічнага камбінату. Большасьць насельніцтва лягеру складала моладзь зь Беларусі і Ўкраіны. Акрамя таго, тут працавалі выхадцы з Баўгарыі, Румыніі, Польшчы. У параўнаньні з апошнімі, нашы землякі адчувалі сябе грамадзянамі другога гатунку, бо атрымлівалі меншы заробак. Да таго ж моладзь была нездаволена кепскімі жыльлёвымі ўмовамі і нястачай харчоў. Агульная сталоўка ў суботу вечарам і ў нядзелю не працавала. Нездаволенасьць урэшце вылілася ў стыхійны бунт.
Увечары ў суботу 3 кастрычніка 1959 г. каля 50-ці галодных юнакоў сабраліся ля дзьвярэй зачыненай сталоўкі і ў знак пратэсту падпалілі яе. Затым натоўп накіраваўся на рынак. Прадукты адбіралі ў гандляроў і тут жа дзялілі паміж сабой. Спроба міліцыі спыніць беспарадкі посьпеху ня мела. Хлопцы пачалі будаваць барыкады і закідаць міліцыю каменьнем. На наступны дзень хваляваньні працягваліся. Мясцовыя ўлады выклікалі з Караганды войскі для заспакаеньня моладзі, але тыя трапілі ў засаду. Тры грузавікі з жаўнерамі былі захоплены, а ў паўстанцаў зьявілася зброя.
Падзеі вельмі хутка выйшлі за рамкі «галоднага бунту». Захоп і разьмеркаваньне зброі сьведчаць пра тое, што ў паўстанцаў існавалі кіраўнічыя органы. Усю ноч з 4 на 5 кастрычніка з Алма-Аты, Акмолінску і Балхашу да Тэміртаў падцягваліся войскі. На месца падзей вылецеў першы сакратар ЦК кампартыі Казахстану Бяляеў, які загадаў не шкадаваць патронаў. Раніцай у панядзелак у горадзе пачаўся сапраўдны бой. З трох тысяч чалавек, якія прынялі ўдзел у хваляваньнях, каля сотні былі забіты і блізу тысячы паранены.
Пры канцы месяца за зачыненымі дзьвярыма адбыўся судовы працэс над кіраўнікамі паўстаньня. Двум зь іх быў вынесены сьмяротны прысуд, двое атрымалі дзесяць гадоў зьняволеньня, трое — пяць гадоў. Але і заробкі ў Тэміртаў павялічыліся, а давоз прадуктаў палепшыўся. Бяляеў неўзабаве быў зьняты з пасады.
Падзеі ў Тэміртаў так і застаюцца таямніцай. Хто кіраваў выступленьнем? Як склаўся далейшы лёс яго ўдзельнікаў? На гэтыя пытаньні няма адказу. Яшчэ, пэўна, жывуць у Беларусі і Казахстане сьведкі тых падзей. Можа, хто зь іх адгукнецца і пралье сьвятло на гэтую невядомую старонку нашай гісторыі.
Аўтар будзе ўдзячны за любую інфармацыю. Адрас захоўваецца ў Рэдакцыі.
Дзяніс Каліна, Клецак
