Чытаць Браўна — што блукаць па кунсткамэры ўначы. Каб не разьбіць галавы, вазьмеце з сабой лямпу, запраўленую здаровым глуздам. Чытаў Браўна Алесь Кудрыцкі.
Месяцы чатыры таму па старой завядзёнцы я зазірнуў у сьпіс бэстсэлераў на сайце газэты «Нью-Ёрк Таймс». Замест заўсёдных Грышэмаў ды Кінгаў на першым месцы быў «Код да Вінчы» аўтарства Дэна Браўна. Тлумачэньне сюжэту было даволі скупым: галоўны герой накіроўваецца на пошукі закадаванай таямніцы, якую хавае Джаконда. Стала цікава. Няўжо на першае месца літаратурнага гіт-параду прабілася кніга з прэтэнзіяй на інтэлектуальнасьць? Яшчэ цікавей зрабілася пасьля таго, як я заўважыў, што твор Браўна тыднямі ня злазіць зь вяршыні сьпісу найлепш прадаваных кніг. Нарэшце здабыў арыгінальны ангельскі тэкст і стаў чытаць.
Калі вы чыталі бэстсэлеры, тады, мусіць, ведаеце: забойства (безь яго — аніяк) звычайна адбываецца ў першым сказе. Гэта нажыўка, на якую павінен паквапіцца пакупнік, які блукае па кнігарні, праглядаючы першыя старонкі кніжных навінак. У Браўна забойства адбываецца значна пазьней — на першай старонцы. «Пісталет грохнуў, і куратар адчуў пякучую гарачыню кулі, што трапіла ў ягоны страўнік». Мабыць, Браўн доўга вымучваў зь сябе мэтафару. Ягоная ангельская мова беднаваценькая, поўная банальнага патасу, ажно на зубах хрусьціць. Аднак чытаем далей.
Жак Саньер, 76-гадовы куратар Люўру, засьпеты зьнянацку таямнічым незнаёмцам-альбіносам у Вялікай галерэі музэю. Пагражаючы пісталетам, незнаёмец выведвае ў Саньера нейкі сакрэт, а потым забівае старога стрэлам у жывот — каб памучыўся. Аднак ён ня ведае, што Саньер паведаміў яму падманку, а сапраўдны сакрэт вырашыў перадаць сваёй унучцы Сафі ў закадаванай форме. Дапамагчы расшыфраваць паведамленьне можа толькі малады амэрыканскі навуковец Робэрт Лангдан, які надоечы прыляцеў у Парыж, каб прачытаць лекцыю па сэміялёгіі.
У выніку для Лангдана раніца пачынаецца няўдала: замест унівэрсытэту яго вязуць на месца злачынства. Зачапіла вока дэталька: Браўн мімаходам пазначае, што паліцыянт вядзе ня проста аўто, а Citroлn ZX.
У Люўры перад Лангданам паўстае невытлумачальная карціна: перад сьмерцю Саньер цалкам распрануўся і лёг на падлогу, раскінуўшы рукі ды ногі — у паставе знакамітага малюнку Леанарда да Вінчы «Вітрувіянскі чалавек». На сваім жываце ён намаляваў крывёю зорку-пэнтаграму, а побач пакінуў цыдулку «Адшукайце Робэрта Лангдана!».
Паліцыя ўспрымае просьбу літаральна і прывозіць навукоўца ўжо ў якасьці падазронага, пра што сам Лангдан, аднак, яшчэ не падазрае. Але пра гэта ўжо ведае Сафі, якая працуе ў паліцыі шыфравальшчыцай. З дапамогай нескладаных хітрыкаў яна адхіляе ўвагу паліцыі, што дае ім з Лангданам час паспрабаваць разгадаць загадку Саньера, чым яны й будуць займацца на працягу ўсёй кнігі.
У гэты час бляндын-забойца (Браўн ахрысьціў яго Сіласам), дарэмна пашукаўшы таямніцу ў адным з парыскіх касьцёлаў, разумее, што яго падманулі. Сілас — агент таямнічага фундамэнталісцка-каталіцкага ордэну Opus Dei, які жадае зьнішчыць таямніцу, якую Саньер перадаў Сафі ды Лангдану. Сіласаў заступнік — біскуп Арынгароза з Opus Dei — накіроўвае яго на пошукі Сафі ды Лангдана.
Тыя ж, рашыўшы некалькі сэміятычна-лічбавых галаваломак, нарэшце знаходзяць ключ, схаваны за рамай «Мадонны ў скалах» Леанарда да Вінчы. Ключ ня просты — ён адчыняе сэйф у адным з парыскіх аддзяленьняў швайцарскага банку. Але ў аматараў загадак новая праблема: паліцыя пранюхала падман. Пачынаецца шалёная пагоня па начным Парыжы. Куртатае Браўнава мастацтва апісаньня дэталяў зноў працуе ў адмысловым кірунку. Цытую: «Гэты аўтамабіль быў самай маленькай машынай, якую Лангдан бачыў у сваім жыцьці. «SmartCar», — сказала Сафі. Адзін літар паліва на сто кілямэтраў».
Зноўку падмануўшы дурнаватых паліцэйскіх ды разгадаўшы новы рэбус, Сафі ды Робэрт забіраюць з банку невялічкую каробачку, якую можна адчыніць, толькі ўвёўшы адмысловы шыфр. Паступова ім робіцца зразумелым: яны знаходзяцца ў пошуках Сьвятога Грааля. Браўн павольна, хоць і досыць няўклюдна, падводзіць чытача да «солі» сваёй кнігі. Паводле яго перакананьня, царква — шайка круцялёў, а Ватыкан — злосны рассаднік сэксізму. Сапраўдная сутнасьць веры была зьмененая стагодзьдзі таму — замест жаночага пачатку бацькі царквы зрабілі боскім пачатак мужчынскі, наўмысна распаўсюдзіўшы «няпраўду» пра боскасьць Хрыста. Паводле Браўна, ён быў толькі чалавекам, хоць і царом юдэйскім, а Магдаліна — ягонай жонкай. І прапаведваў Хрыстос нібыта тое, што трэба пакланяцца багіні-жанчыне. Пасьля ўкрыжаваньня Магдаліна, ужо цяжарная, бяжыць у Францыю. Сьвяты Грааль — гэта рэшткі Магдаліны, а таксама дакумэнты, якія пацьвярджаюць гэтую тэорыю. Сіёнскі Прыярат — сакрэтная арганізацыя, якая ахоўвае таямніцу. Яе апошнім кіраўніком і быў дзядуля Саньер, які да сівых валасоў спраўна выконваў рытуал, у якім жрэц займаецца сэксам з кабетай на алтары.
Пошукі Граалю робяцца лягчэйшымі пасьля таго, як Сафі ды Робэрт зьвяртаюцца па дапамогу да сэра Лі Тыбінга, багацея-ангельца, апантанага шукальніка Граалю, які жыве ў замку пад Парыжам. Але тут на іх галаву звальваюцца маньяк-Сілас ды паліцыянты. Шукальнікі Граалю драпаюць ад іх на аўто па бездарожжы. Паліцыя, уварваўшыся ў палац сэра Лі Тыбінга, бачыць на сьцяне ключы ад ягоных машын. «Даймлер», «Ролс-ройс», «Астон-Марцін», «Поршэ»… Апошні цьвічок пусты. Прачытаўшы назву аўто, паліцыя разумее, што яе справы — дрэнь.
«Ну вось, зараз Браўн будзе рэклямаваць чарговую аўтапрадукцыю. Напэўна, ангельскую. Хутчэй за ўсё — заводу Land Rover, — падумаў я і не памыліўся. Чытаем: «Разьдзел 67. Range Rover (дарагая мадэль Land Rover) быў колеру яванскага чорнага жэмчугу, з поўным прывадам, стандартнай трансьмісіяй, поліпрапіленавымі лямпамі павышанай магутнасьці і з рулём справа». На жаль, я не аўтамэханік і ня змог перакласьці rear light cluster fittings — яшчэ адна дэталь машыны, на якую «неназойліва» ўказаў мне Браўн. Я люблю чытаць кнігі, а не рэклямныя праспэкты — таму мне зрабілася сумна і рэшту старонак я проста прагартаў. Фінал быў прадказальны: Сафі аказалася прамым нашчадкам Хрыста й Магдаліны, чые парэшткі ляжаць пад шкляной пірамідай Люўру. Хэпі-энд: прапра…праўнучка Хрыста знаходзіць таго, каго ёй не хапала для поўнага шчасьця, — навукоўца са Злучаных Штатаў. God bless America.
Ну й накруціў гэты Браўн. Відаць, што не адзін працаваў — прыдумляць загадкі яму дапамагаў бацька, настаўнік матэматыкі, а жонка-мастацтвазнавец забясьпечвала «культурную» частку. Браўн папрацаваў як мэнэджар, які сабраў усе факты ў адзін тэкст ды ўдала прадаў яго выдавецтву.
Дакладней — як прадусар. Рэч у тым, што Браўн піша так, нібыта праглядае сваю кнігу па тэлевізары, трушчачы папкорн, і насьпех крэмзае на паперцы тое, што ўбачыў. Кніга — выкладзены на паперы відэарад, які разбаўляе зацягнутыя ды нуднаватыя пераказы баек ды легендаў.
Аўтар «Коду да Вінчы» шмат кажа пра чашу — сымбаль жанчыны. «Бярыце і піце зь яе ўсе», — паводле Браўна, Хрыстос казаў гэта пра багіню-жанчыну падчас Таемнай Вячэры. Чытацкаму ўяўленьню застаецца толькі дамалёўваць працяг таго рытуалу. Але чаму тады Хрыстос казаў пра тое, што ягоная кроў — віно — будзе праліта за людзей? Браўн гэтага так і не тлумачыць. І пры чым тут хлеб, які Хрыстос таксама, ламаючы, даваў апосталам? Хаця, зрэшты, у Браўна «адмазка» простая: усё тое ў Эвангельлі, што ня ўпісваецца ў ягоную тэорыю, ён аб’яўляе наўмысна скажоным царквой і перапісчыкамі.
Сэкс, забойства, таямніца — і ўсё разам — «забаронены плод». Ня дзіўна, што Браўн і мультымільянэрам зрабіўся, і аўтавытворцаў не пакрыўдзіў. Хай бы й зарабляў сабе як пісьменьнік-рэкляміст. Але Браўн — ня проста фантазэр, але й дробны брахун, прычым з самага першага слова ягонай кнігі. «Код да Вінчы» пачынаецца так: «Факт. Сіёнскі Прыярат — эўрапейскае сакрэтнае таварыства, заснаванае ў 1099 г. У 1975 г. у Парыскай нацыянальнай бібліятэцы былі знойдзены пэргамэнтныя аркушы, вядомыя пад назвай Les Dossiers Secrets, якія пералічваюць сяброў Сіёнскага Прыярату, сярод якіх былі сэр Ісаак Ньютон, Батычэлі, Віктор Гюго і Леанарда да Вінчы». Астатняе — мая інтэрпрэтацыя гэтага невялічкага, але бясспрэчнага факту», — сьціпла сьцьвярджае Браўн. Праблема ў тым, што гэты «факт» — аніякі ня факт і ў гэтым пераканаецца кожны, хто паспрабуе яго праверыць. Але хто з чытачоў будзе гэта рабіць? Таму ў той час, як мастацтвазнаўцы ды гісторыкі надрываюць жываты ад рогату, просты люд выпраўляецца ў «туры па Браўну», хоць для таго, каб схапіць аўтара за руку, дастаткова крыху паварушыць мазгамі. Парада таму, хто ўсё-такі будзе чытаць кнігу: набывайце пераклады. Карыстацца мовай горш за Браўна наўрад ці магчыма.
