Пампэі, горад-прывід з каменю, попелу і сонца, горад-напамін, што ўсё на сьвеце апошні раз. Падарожнае эсэ Франца Сіўка.
Трапіць у Італію і ня ўбачыць Пампэі — тое самае, што не спаткацца ў вечным горадзе з папам. Ні першае, ні другой нашай прытомленай лекцыямі групе, на шчасьце, не пагражала. Больш за тое, так сталася, што з ласкі нашых апекуноў абедзьве падзеі меліся адбыцца ў адзін дзень, зь невялікім перапынкам. Ажно занадта, ды хто зазірае ў зубы доранаму каню?
Гэтая досьвітная хвіліна пачатку вандроўкі да жаданага! Яшчэ драбнаваты вясковы спадкаемца насельнікаў колішняй імпэрыі ледзь даў рады раскласьці свой сялянскі тавар у намёце збоч уваходу на тэрыторыю нашага часовага жытла і магнолія пры вокнах страўні не пасьпела як сьлед атрэсьці кроплі ранішняе імжы, як мы, абцяжараныя пакункамі «сухога» харчу ды тэчкамі з «горшым» (пампэйская лава занадта ўедлівая, папярэдзіў гід) абуткам, пасьпяхова ўнікнуўшы агромністых шышак паўднёвае хвоі, што раз-пораз падаюць з дрэў на пляц, вырушаем аўтобусам у няблізкі шлях.
Італьянская дарога — момант спраўджваньня ісьцін з падручніка даўняе гісторыі.
Белавата-шэрым прывідам эпохі брутальнае распусты вымкнецца з хмызу пры шашы і схаваецца зноў у яго чэпкіх абдоймах выкінуты наўздагон нядобрай памяці ўззлаванымі месьцічамі па-за мяжу гораду саркафаг Нэрона.
Пляцоўка з шыхтамі элеганцкіх падробак — скульптурных выяў часоў росквіту антыкі — мільгне перад вачамі і асядзе глыбока ў глуздах пацьвярджэньнем растыражаванага зь лёгкае рукі спадара Расэліні міту аб адкрытасьці Вечнага гораду.
Апіеў бальшак, па якім увайшоў у Рым апостал Пётар, узрушыць і пакіне ў разгубленасьці ад здагадкі, што ўсё гэтак блізка, амаль побач, у суседзтве.
Утульныя, больш падобныя да казачных гарадкі ды мястэчкі выплывуць насустрач аўтобусу з просіні надгор’я і растаюць па-за часам, ускалыхнуўшы душу вярэдліва-пакутлівым пачуцьцём (даруй, божа!) зайздрасьці.
Чысьцюткія штучныя ставы ды басэйны, падманлівае ўвасабленьне экалягічнага раю, пацешаць вока хвіліну-другую і, нібыта не жадаючы браць удзел у бессаромным ашуканстве, саступяць месца за акном брудна-жоўтым стужкам рэчак і раўчукоў.
Адметная рыса ранішняга апэнінскага краявіду — бязьлюдзьдзе на тле ўпарадкаваных, неверагодна акуратных (і калі пасьпяваюць людзі ўрабляць?) палеткаў.
Чародка козаў пасярод нэапалітанскага краявіду — яскравы напамін, адкуль яно ўсё.
Завеса марыва над затокаю, такога густога, што, колькі ні ўзірайся, так і ня ўгледзіш услаўленага безьліччу пёраў ды пэндзляў зваблівага аквамарыну.
Бясконцы, як размовы беларусаў пра лёс роднае мовы, Геркулянум зь відам на Вэзувій — сымбаль заўсёднае рызыкі і наканаванасьці.
Урэшце, Пампэі, горад-прывід з каменю, попелу і сонца, горад-напамін, што ўсё на сьвеце апошні раз.
Шлях ад Марское брамы да ўскраіннай забудовы Пампэі — прагулянка ў вечнасьць працягласьцю ў тры-чатыры гадзіны. Водаправодчык-вынаходнік, архітэктар, пекар ці проста аматар карцінак фрывольнага зьместу — кожны знойдзе сярод руінаў сваё, тое, што абраў за прыярытэт на шляху ў кудысьці.
У Пампэі вечнасьць — рэч цалкам датыкальная. Мазаікі і фрэскі, узрост якіх сягае пад амаль два дзясяткі стагодзьдзяў, мармуровыя балеі, што помняць цяпло сьцегнікоў і сьпін старажытных аматараў камфортнага купаньня, белыя каменьчыкі ў бруку, што сьвяцілі па начах не аднаму пакаленьню палкіх мясцовых донжуанаў падчас шпацыраў да ложка каханкі, малюнкі з выявамі сабак перад уваходам у жытло, ахайна абчасаныя плескачы пасярод вулкі — праезд забаронены! — усё можна пакратаць, памацаць, агледзець з усіх бакоў.
І — лава, лава, лава… Яе так шмат усюды, што яна яшчэ доўга па вандроўцы будзе нагадваць пра сябе шараватым налётам на чаравіках. Попел, пасланы Богам (існуе і такая вэрсія) жыхарам дваццацітысячнага гораду дзеля пакараньня за легкадумнасьць і парушэньне Яго запаветаў.
Трынаццаць зьлепкаў целаў патрыцыяў і іх рабоў, атрыманых у выніку маніпуляцый рэстаўратараў з гіпсам і пустотамі, што ўтварыліся зь цягам часу ў лаве на месцы тых целаў праз стагодзьдзі пасьля таго, як яна накрыла Пампэі, — дакладная ілюстрацыя катастрофы лета 79 г. н.э. і адначасова — напамін аб хуткаплыннасьці жыцьця і нікчэмнасьці людзкіх жарсьцяў ды таго, што мянуецца грамадзкім статусам чалавека.
Пампэі — мудры дарадца, што дапамагае кожнаму, хто меў шчасьце дакрануцца да яго жудаснай мінуўшчыны, хоць на нейкае імгненьне пазбыцца ўсяго таго дробязнага і неістотнага, што перашкаджае жыць.
Пампэі ўзрушаюць і — узвышаюць. Гнятуць і разам з тым — ачышчаюць, высьвечваючы сапраўдны, а ня ўяўны кошт слова, рэчы, учынку.
Пампэі — узор паважлівага стаўленьня люду паспалітага і яго правадыроў да ўласнае этна-культурнае спадчыны. Схаваны ад вока чалавечага цягам больш як паўтары тысячы гадоў пад покрывам сьмерці тоўшчаю пяць-шэсьць мэтраў, рэстаўраваны, наколькі гэта было магчыма, горад стаўся ня толькі ілюстрацыяй прыроднага катаклізму (каго сёньня ім зьдзівіш?), але і сьведчаньнем памкненьня народу да захаваньня сваёй гістарычнай памяці.
Зрэшты, Пампэі — гэта ня толькі руіны старажытных муроў. Ледзь пакінуўшы царства сьмерці, акурат трапіш у горад сучасны, што раскінуўся побач, — ажыўлены, шматлюдны, заняты сваімі штодзённымі клопатамі. Адзін з адметных цэнтраў рэлігійнага жыцьця краіны.
Як Рым — горад вечны, так Пампэі — горад вольны. Вольны перадусім праз наяўнасьць невымернае трагедыі — чыньніка самадастатковасьці, праз адсутнасьць неабходнасьці дбаньня аб дні заўтрашнім — складніка свабоды найвышэйшай, даступнай адно жабракам ды вандроўным паэтам.
Горад-абярэг, што, вандруючы ў аднойчы прыручаным часе, засмучаны тваім духоўным занядбаньнем і празьмернаю прыхільнасьцю да зямных спакусаў, не-не ды і сыпне ў вочы дзеля напаміну пра існае жменю ўедлівага вэзувійскага попелу.
