Karta kaśmičnaha śmiećcia ŭ navakolli Ziamli.
Byvaje, što padaje i takoje...
Reštki rasijskaj stancyi «Mir» zharajuć u ziamnoj atmaśfiery.
Kadr z multfilma «Vałł-i».
U apošni čas časta davodzicca čuć pra roznyja niebiaśpieki, jakija ŭtojvaje ŭ sabie kosmas: to na nas moža ŭpaści hihancki mietearyt, to Ziamla źbirajecca nalacieć na niejkuju niabiesnuju voś, to złyja inšapłaniecianie ŭžo rasstaŭlajuć svaje sietki... Kaniečnie, da takich navinaŭ možna stavicca ź ironijaj: kali b choć častka ŭsich apakaliptyčnych praroctvaŭ zbyłasia, našaj płaniety paprostu ŭžo nie isnavała b.
Ale my časam nie zadumvajemsia, što siońnia čarhovuju kaśmičnuju niebiaśpieku mohuć stvaryć nie pryrodnyja stychii, a... my sami. Havorka pojdzie pra rukatvornaje kaśmičnaje śmiećcie.
Hibiel Alaksieja Alaksiejeviča
U mai 1960 na kalaziamnuju arbitu adpraviŭsia saviecki spadarožnik «Sputnik-4».Tahačasnaja presa dakładvała ab niabačanych pośpiechach u kaśmičnaj halinie: akramia navukovaha abstalavańnia, spadarožnik byŭ pieršym u sieryi aparataŭ, raspracavanych dla palotu čałavieka ŭ kosmas. Na jaho borcie znachodziłasia hiermietyčnaja kabina z «Alaksiejem Alaksiejevičam Mandelštamam», maniekienam kasmanaŭta, jaki paŭtaraŭ nie tolki habaryty čałaviečaha cieła, ale navat i jaho ŭnutranuju budovu.
Paśla čatyroch dzion palotu spuskany modul adździaliŭsia ad asnoŭnaj častki spadarožnika i jaho ruchaviki stali tarmazić, kab pačać spusk u atmaśfiery. Inžynieram nie ciarpiełasia pravieryć pracazdolnaść sistemy viartańnia na Ziamlu, a taksama daviedacca ab upłyvie na čałaviečy arhanizm mahutnych pierahruzak, jakimi supravadžajecca luby spusk u atmaśfiery. Ale z-za pałomki datčyka ruchaviki spuskanaha modula vydali zusim nie toj impuls, jaki byŭ patrebny dla biaśpiečnaha viartańnia, i naadvarot zakinuli karabiel na bolš vysokuju arbitu.
Navat na takoj vializnaj vyšyni jašče možna znajści słabyja ślady ziamnoj atmaśfiery.Tamu na praciahu dvuch nastupnych hadoŭ «Alaksiej Alaksiejevič» słaba tarmaziŭ u razredžanym pavietry i spuskaŭsia ŭsio nižej i nižej, pakul 5 vieraśnia 1962 nie ŭvajšoŭ u ščylnyja słai atmaśfiery. Praz paru chvilin razburalnaha palotu pareštki zvyšsakretnaha spadarožnika na vielizarnaj chutkaści «pryziamlilisia» pasiarod hałoŭnaj vulicy amierykanskaha horada Menitevak u štacie Viskonsin. Heta byŭ adzin ź pieršych incydentaŭ, źviazanych z kaśmičnym śmiećciem.
Što lataje nad nami?
Staryja złamanyja spadarožniki, šruby, hajki, instrumient, zhubleny kasmanaŭtami, stupieni rakiet i šmat čaho inšaha — heta i jość kaśmičnaje śmiećcie, jakoje praciahvaje nakoplivacca na kalaziamnoj arbicie.Na pieršych piłatavanych kaśmičnych karablach śmiećcie i pradukty žyćciadziejnaści prosta vykidalisia ŭ kaśmičnuju prastoru. Usio heta zastavałasia na arbicie, ujaŭlajučy saboj niemałuju niebiaśpieku dla inšych kaśmičnych misij. Tamu paźniej lubyja kantejniery, jakija vykidvalisia z karabloŭ, pačali nakiroŭvać u ziamnuju atmaśfieru, dzie jany mahli b zhareć.
Niemałuju kolkaść kaśmičnaha śmiećcia stvaryli ZŠA i SSSR padčas hulniaŭ u «kaśmičnyja vojny»: ad 1968 da 1986 hady hetyja krainy rasstralali na arbicie nie mienš za 20 spadarožnikaŭ.Časta takija vyprabavańni prykryvalisia nieabchodnaściu źniščyć niepracoŭnyja spadarožniki, što mohuć upaści nam na hałavu, ale na samoj spravie źjaŭlalisia vyprabavańniem kaśmičnaj zbroi: rakiet, jakija mahli b źniščać varožyja spadarožniki ŭ vypadku nieabchodnaści. Paśla taho jak rakieta traplaje ŭ spadarožnik, navokał raźlatajucca tysiačy abłomkaŭ, bolšaść ź jakich zharaje ŭ atmaśfiery, ale častka zastajecca na arbicie doŭhi čas. Darečy, amierykancy paŭtaryli takoje vyprabavańnie ŭ 2008 hodzie, źniščyŭšy na arbicie niepracujučy spadarožnik-špijon.
Čym heta nam pahražaje?
Jak my ŭžo ŭzhadali, navat na vyšyni ŭ sotni kiłamietraŭ jašče jość słabyja ślady ziamnoj atmaśfiery. Tamu luby spadarožnik ź ciaham času pačynaje tarmazicca i moža ŭpaści na Ziamlu. Kab hetaha paźbiehnuć, čas ad času treba ŭklučać śpiecyjalnyja ruchaviki, jakija «padymajuć» spadarožnik vyšej. Ale kali raptam zdaryŭsia zboj i kaśmičnaja stancyja pierastała adkazvać na sihnały ź Ziamli, to zastaniecca tolki čakać taho dnia, kali ŭsia hetaja hruda mietału ŭpadzie dzie-niebudź na našyja hałovy. I dobra, kali na borcie nie budzie jašče i maleńkaha jadziernaha reaktara...
Tamu inžyniery i imknucca ŭ vypadku vyjaŭleńnia krytyčnych niaspraŭnaściaŭ jak maha chutčej «śpisać» spadarožnik i śpiecyjalna skiravać jaho ŭ ziamnuju atmaśfieru pa raźličanaj trajektoryi, kab jon zmoh upaści dzie-niebudź u mora, a nie nad Jeŭropaj.Naprykład, takim čynam Rasija pazbaviłasia ad kaśmičnaj stancyi «Mir». Darečy, dla takich padzieńniaŭ ź nieba ŭ Cichim Akijanie vyznačanaje śpiecyjalnaje miesca, dalokaje ad pasieliščaŭ ludziej i zakrytaje dla karabloŭ.
Ale i drobnyja pradmiety, što zapaŭniajuć kalaziamnuju arbitu, mohuć stać pryčynaj trahiedyi. Sprava ŭ tym, što chutkaści, ź jakimi ruchajucca spadarožniki, składajuć niekalki kiłamietraŭ u siekundu, a sami trajektoryi mohuć pierasiakacca pad roznymi vuhłami. I tamu sutyknieńnie kaśmičnaha karabla, naprykład, z hajkaj na takoj chutkaści budzie našmat bolš razburalnym, čym streł ź pistaleta pa jaho abšyŭcy.
Ź Ziamli možna adsočvać pieramiaščeńnie ŭ kosmasie pradmietaŭ pamieram bolš za 10 santymietraŭ. I na siońniašni dzień kala Ziamli pastajanna lataje bolš za 20 tysiač takich niebiaśpiečnych abjektaŭ. A kolkaść drabniejšych čaścinak śmiećcia dyk i ŭvohule ličycca miljonami. Navat kali ŭličyć maštaby kaśmičnaj prastory, sutyknieńnie z kaśmičnym chłamam užo nie padajecca małavierahodnym. Naprykład, u 2009 amierykanski spadarožnik suviazi Iridium sutyknuŭsia z savieckim «Kosmasam-2251», jaki daŭno vypracavaŭ svoj resurs. Vynik — mora abłomkaŭ, jakija ź vializnaj chutkaściu raźlacielisia va ŭsie baki.
Zmročnyja pierśpiektyvy kasmanaŭtyki
Samy strašny son dla kaśmičnych śpiecyjalistaŭ — «sindrom Kieślera», jaki pradkazaŭ u 1978 hodzie śpiecyjalist NASA Donald Kieśler.Zhodna ź jaho idejaj, u peŭny momant kolkaść kaśmičnaha śmiećcia na arbicie moža dasiahnuć takoj vieličyni, što pačnucca pieršyja sutyknieńni. U vyniku kožnaj avaryi buduć utvaracca tysiačy askiepkaŭ, jakija buduć sutykacca ź inšymi spadarožnikami, utvarajučy jašče tysiačy kavałačkaŭ. U vyniku vakoł Ziamli ŭźniknie śmiećcievaja abałonka, praź jakuju budzie niemahčyma pralacieć — na hetym vykarystańnie kaśmičnaj prastory zakončycca na sotniu-druhuju hod, pakul bolšaja častka śmiećcia nie zharyć u atmaśfiery Ziamli. Napeŭna, štości padobnaje ŭžo namalavali mastaki ŭ multfilmie «Vałł-i», dzie kaśmičny karabiel paprostu prabivaje słoj starych spadarožnikaŭ na šlachu da zorak.
Cikava, što źniščyć ci sabrać kaśmičnaje śmiećcie amal niemahčyma.Ni sučasnyja bajavyja łaziery, ni spadarožniki ź sietkami-pastkami, ni inšyja ambicyjnyja prajekty pakul nie znajšli padtrymki ŭ inžynieraŭ. I adziny varyjant vyratavańnia našaj płaniety — heta prymaŭka «čysta tam, dzie nie śmieciać». Budziem spadziavacca, što ŭ bližejšaj budučyni čałaviectva zmoža prykłaści ŭsie mahčymyja siły dla taho, kab nie dapuścić dalejšaha zabrudžvańnia kosmasu. Uzamien za heta my atrymajem mahčymaść asvojvać jaho i bačyć našu Błakitnuju płanietu z samaha pryhožaha rakursu.
Cikavyja fakty
• Pieršaja i adzinaja zadakumientavanaja achviara kaśmičnaha śmiećcia — aŭstralijskaja karova, jakuju zabiła kavałkam upaŭšaj amierykanskaj stancyi «Skajłeb».
• U vieraśni 2002 astranomami byŭ adkryty niezvyčajny abjekt, jaki ruchaŭsia da Ziamli z boku Miesiaca. Moža heta doŭhačakany vizit inšapłaniecian? Nie, detalovy raźlik arbity pakazaŭ, što heta stupień «Apałona-12», pakinutaja jašče ŭ 1969.
• Lidar pa zaśmiečvańni kalaziamnoj prastory — Rasija. Za joj iduć ZŠA i Kitaj.
• Razburajucca ŭ kosmasie nie tolki ziamnyja spadarožniki, ale i kamiety. Kali Ziamla sutykajecca z rojem takich čaścinak, my nazirajem źjavu mieteornaha daždžu.
