Kaža, jakraz u toj čas aktyŭna abmiarkoŭvałasia pytańnie, być abo nie być śmiarotnamu pakarańniu ŭ Biełarusi. «Tady da mianie pryjechała žurnalistka z telekanała, kab daviedacca majo mierkavańnie. My doŭha razmaŭlali, i maje słovy potym parezali tak, što vyjšła, byccam ja za śmiarotnaje pakarańnie. Carkva zaŭsiody vystupała i vystupaje suprać śmiarotnaha pakarańnia. Z taho času ja daŭ sabie abiacańnie nijakich intervju na hetuju temu nie davać», - kaža ajciec Vasil.
Praz stolki hadoŭ napiaredadni čarhovaha Jeŭrapiejskaha dnia baraćby suprać śmiarotnaha pakarańnia (10 kastryčnika) jon pahadziŭsia pahutaryć z karespandentam TUT.BY.
Ajcu Vasilu 62 hady. Naradziŭsia na Turaŭščynie. Žanaty, maje troch synoŭ (adzin ź ich - śviatar) i piaciarych unukaŭ.
- Jak daŭno vy spaviadajecie prysudžanych da śmiarotnaha pakarańnia?
- Usio pačałosia ŭ 1994 hodzie. Było padpisanaje pahadnieńnie ab supracoŭnictvie pamiž Departamientam vykanańnia pakarańniaŭ Biełarusi i Biełaruskaj pravasłaŭnaj carkvoj (z katalickaj carkvoj takoha pahadnieńnia niama. - TUT.BY). Ja atrymaŭ archipastyrskaje dabrasłavieńnie ŭładara mitrapalita Fiłareta. Ad jaho ž atrymaŭ i ŭkaz ab tym, što akramia asnoŭnaha pasłušenstva ŭ chramie sv. Alaksandra Nieŭskaha ŭ Minsku budu nieści pasłušenstva ŭ SIZA №1. Z hetaha času za ŭsimi papraŭčymi ŭstanovami zakrytaha typu na terytoryi Biełarusi byli zamacavanyja śviatary, pačali budavacca chramy i kaplicy, adčyniacca damavyja cerkvy i pakoi dla malitvaŭ. U SIZA-1 taksama stvaryli pakoj, z tych časoŭ raz na tydzień ja tudy chadžu.
- Kolki čałaviek z 1994 hoda vy paspaviadali?
- Uliku ja nie vioŭ. Nie mahu skazać navat prykładna. Skažu adno: z usimi, chto chacieŭ sustrecca sa śviatarom dla duchoŭnych hutarak i pakajańnia, ja sustrakaŭsia nie adzin raz.
- Jak prachodzić vašaja sustreča?
- Razmaŭlajem my sam-nasam, biez kanvairaŭ. Prysudžany da pakarańnia śmierciu znachodzicca ŭ naručnikach, jany ŭ jaho zašpilenyja śpieradu. My znajomimsia, razmaŭlajem, razam molimsia, kali jon pažadaje, i naručniki nie pieraškadžajuć malitvie. Asudžany moža pastavić śviečku sam, chryścicca, trymać knihu ŭ rukach.
- Pra što vy razmaŭlajecie? I chto havoryć bolš, vy ci asudžany?
- Byvaje, što navat tyja, chto vykazaŭ žadańnie sustrecca, prychodziać i maŭčać, nie iduć na kantakt. Śmiarotniki - ludzi, jakija ŭsie svaje dumki navučylisia trymać u sabie, i kali prychodziać da mianie, byvaje, zryvajucca na płač. Ja nie spyniaju. Vypłačacca, a potym my razmaŭlajem. Byli asudžanyja, jakija šukali ŭ mianie adkazaŭ na niejkija pytańni. Ale ja nie śledčy, ja nie viedaju padrabiaznaściaŭ spravy. Mnie treba, kab havaryŭ jon. Ja - usiaho tolki pasiarednik pamiž im i Boham. Jon pavinien vyhavarycca Bohu. Razmaŭlajem u asnoŭnym pra sens žyćcia, pra pryznačeńnie čałavieka ŭ śviecie, pra dušu viečnuju i pra cieła, jakoje dajecca nam časova.
- Kali čysta pa-čałaviečy, vam ich škada?
- Usie emocyi, jakija ja adčuvaju padčas spoviedzi, - heta zanadta asabistaje. Ja nie hatovy ŭziać i na papieru heta pakłaści i nie zrablu hetaha nikoli. Hledziačy ad čaho płača asudžany. Kali heta prosta ślozy tuhi i rospačy, to heta atruta, heta kaža ab tym, što nie ŭśviadomiŭ jon, što zrabiŭ nie tak u svaim žyćci. A kali jon płača i kaža, što ŭśviadomiŭ matyvy svajho złačynstva, kali jon kajecca, prosić prabačeńnia ŭ Boha, tady jon paśla svaich śloz pačynaje ŭśmichacca, u jaho ślozy radaści.
- Ale vy pamiatajecie samuju składanuju spoviedź?
- Viadoma. Siarhiejem jaho zvali. Heta byŭ pieršy prysudžany da śmiarotnaha pakarańnia, jakoha mnie daviałosia spaviadać. Na toj čas u mianie byli viedy, ale nie było vopytu pracy z takimi ludźmi. Siarhiej pieršy paprasiŭ administracyju pahutaryć sa śviatarom. Na pytańnie, čamu jon vyrašyŭ sustrecca sa mnoj, Siarhiej adkazaŭ tak: «Ja pavieryŭ u Boha, malusia i čytaju Śviatoje Piśmo. Mnie trapilisia słovy, jakija ŭrazili mianie i prymusili pierahledzieć usio majo žyćcio da hetaha. Asabliva zabaleła duša za dačku». Jon raskazvaŭ, što razumieje, što hrachi baćkoŭ mohuć adbicca na žyćci dziaciej i nastupnych pakaleńniaŭ. Siarhiej nie chacieŭ, kab jaho dačka niejak potym pakutavała praź jaho ŭčynki.
- A jak u takim vypadku carkva stavicca da pracy rasstrelnaj kamandy, jakaja pryvodzić prysud u vykanańnie?
- Hetyja ludzi taksama niasuć słužbu, jak i ja. U kožnaha svaja słužba. Asudžać ich za heta? U ich takaja praca. Kali zakon praduhledžvaje rasstreł, značyć, prytrymlivajučysia litary zakonu, niechta pavinien hetuju pracu vykonvać.
- Ale rasstreł - heta ž taksama zabojstva. Carkva nie asudžaje zabojstva?
- Carkva zychodzić z taho, što nie čałaviek daŭ žyćcio inšamu čałavieku, nie jamu jaho i zabirać. Mienavita tamu carkva suprać śmiarotnaha pakarańnia.
- A ludzi, jakija pryvodziać prysud u vykanańnie, da vas prychodziać?
- Moža być. Padčas spoviedzi ja vielmi redka pytajusia, chto čałaviek pa prafiesii. Ale nie čakajcie, što hetyja ludzi kali-niebudź taksama raskažuć vam pra svaju pracu. Tak, carkva asudžaje śmiarotnaje pakarańnie. Ale pytańnie pakarańnia za złačynstva vielmi sprečnaje samo pa sabie. A jak čałavieku, svajaka jakoha žorstka zabili? Achviary taksama prychodziać da mianie na sustrečy, ja im tłumaču, što treba daravać i nie žadać pomsty, ale nie va ŭsich heta atrymlivajecca. U nas, na žal, mała chto pracuje z paciarpiełymi ad złačynstvaŭ.
- Ci prapanoŭvali vy spaviadacca prysudžanym da pakarańnia śmierciu za terakt u minskim mietro Dźmitryju Kanavałavu i Uładzisłavu Kavalovu?
- Im niekalki razoŭ prapanoŭvali spaviadacca śviataru. I ja, i inšyja baciuški prapanoŭvali. Ale jany naadrez admovilisia, kateharyčna.
- Pra što heta kaža? Što dla vas značyć, kali admaŭlajucca?
- Kali navat čałaviek viernik, jon maje prava admovicca ad znosin sa śviatarom. Nie budu razvažać, pra što heta kaža ŭ ich vypadku. I Kanavałaŭ, i Kavaloŭ vykarystoŭvali svajo zakonnaje prava admovicca ad spoviedzi.
- Jak vy rychtujecie asudžanaha niepasredna da momantu pakarańnia?
- Kažu, što paśla vykanańnia prysudu jon, jak i ŭsie ludzi adnojčy, piarojdzie ŭ inšy śviet. Kažu, što ciapier treba jašče niejki čas padtrymlivać płoć u pracoŭnym stanie, ale asnoŭnuju ŭvahu treba nadać dušy. Ad taho, pakajecca jon ci nie, budzie zaležać, jakim jon piarojdzie ŭ žyćcio viečnaje. Pieršaja spoviedź doŭžycca, jak praviła, doŭha. Byvaje, što i hadzinu-paŭtary havorym. Dobra, što jość razumieńnie administracyi SIZA ŭ tym, što hetuju spoviedź nie treba abmiažoŭvać pa časie. Nastupnyja spoviedzi zajmajuć mienš času. My havorym, ja daju jamu dumki dla razvažańnia, tamu dalej jaho hatoŭnaść pryniać pakarańnie zaležyć tolki ad taho, jakuju pracu nad saboj jon praviadzie.
- Ci jość niejkija zabaronienyja temy, na jakija vy nie majecie prava jak śviatar razmaŭlać z čałaviekam?
- My možam razmaŭlać na lubyja temy. Ale kali asudžany pačynaje raskazvać, jak jon kaho zabiŭ, parezaŭ, ja nie chaču hetaha viedać. Ja jamu tłumaču, što jaho zadača pierad Boham - uśviadomić, čamu jon heta zrabiŭ, i ščyra paprasić prabačeńnia.
- A śviatar moža chadajničać za jakoha-niebudź śmiarotnika? Paprasić, kab jamu zachavali žyćcio?
- Śviatar moža dasłać takoje chadajnictva ŭ kamisiju pa pamiłavańni. Ale za śmiarotnikaŭ ja ni razu nie prasiŭ. Kab prasić ab pamiłavańni čałavieka, mnie treba viedać, što jon raskajaŭsia i adkupiŭ svaju vinu niejkimi ŭčynkami, tamu ja kali prašu za kaho-niebudź, to za zvyčajnych asudžanych. Kali ja baču, što čałaviek u hutarkach vykazvajecca ščyra ab tym, što kajecca ŭ złačynstvie, tady ja mahu prasić.
Pavodle infarmacyi, pradstaŭlenaj Ministerstvam justycyi Respubliki Biełaruś, z 1990 pa 2011 hod u Biełarusi było prysudžana da śmiarotnaha pakarańnia 326 čałaviek, paviedamlaje pravaabarončaja arhanizacyja «Biełaruski Chielsinski kamitet» (BCHK).
U 2011 hodzie byli vyniesienyja dva śmiarotnyja prysudy - Dźmitryju Kanavałavu i Uładzisłavu Kavalovu. Sud pryznaŭ ich vinavatymi ŭ ździajśnieńni teraktu ŭ minskim mietro 11 krasavika 2011 hoda. U tym ža hodzie ŭstupiŭ u siłu prysud homielskamu rabaŭniku i zabojcu Iharu Mialiku. U 2012 hodzie śmiarotnyja prysudy ŭ Biełarusi nie vynosilisia. U 2013 hodzie vyniesienyja ŭžo try śmiarotnyja prysudy. 24 krasavika Mahiloŭski abłasny sud asudziŭ dvaich hramadzian za žorstkaje zabojstva. 14 červienia Homielski abłasny sud pryznačyŭ śmiarotnuju karu 24-hadovamu Alaksandru Hrunovu za žorstkaje zabojstva dziaŭčyny. Paŭłu Sielunu - 23-hadovamu zabojcu dvuch čałaviek - Hrodzienski abłasny sud pryznačyŭ śmiarotnuju karu 12 červienia.
Zhodna z art. 174 Kryminalna-vykanaŭčaha kodeksa Biełarusi, prysudžanyja da śmiarotnaha pakarańnia ŭtrymlivajucca pad uzmocnienaj achovaj u asobnych kamierach. Prahułki hetaj katehoryi asudžanych nie dajucca. Paśla ŭstupleńnia prysudu ŭ zakonnuju siłu asudžanyja majuć prava atrymlivać i adpraŭlać listy biez abmiežavańniaŭ, mieć adno karotkaterminovaje spatkańnie ź blizkimi svajakami ŭ miesiac, z advakatami, śviatarom i navat afarmlać nieabchodnyja hramadzianska-pravavyja i šlubna-siamiejnyja adnosiny.
U śviecie praktykujucca roznyja vidy pakarańnia: rasstreł, elektryčnaje kresła, hazavaja kamiera, paviešańnie, adsiačeńnie hałavy i navat źbićcio kamianiami.
U Biełarusi pakarańnie vykonvajecca niepublična, šlacham rasstrełu. «Vykanańnie śmiarotnaha pakarańnia ŭ dačynieńni da niekalkich asudžanych vykonvajecca asobna adnosna kožnaha i ŭ adsutnaść inšych prysudžanych da śmiarotnaha pakarańnia», - kaža KVK RB.
Isnuje viersija, što prysudžanamu vystrelvajuć u patylicu adnoj abo niekalkimi kulami i paviedamlajuć ab pryviadzieńni prysudu ŭ vykanańnie tolki za niekalki chvilin.
Pry vykanańni śmiarotnaha pakarańnia prysutničajuć prakuror, pradstaŭnik ustanovy, u jakoj vykonvajecca śmiarotnaje pakarańnie, i doktar, jaki kanstatuje śmierć. Pra vykanańnie prysudu składajecca akt. Paśla hetaha administracyja ŭstanovy, u jakoj vykonvajecca śmiarotnaje pakarańnie, abaviazanaja paviedamić pra vykanańnie prysudu ŭ sud, jaki pastanaviŭ pra jaho, a sud paviedamlaje adnamu ź blizkich svajakoŭ. Pry hetym cieła dla pachavańnia nie vydajecca, ab miescy pachavańnia nie paviedamlajecca. Pavodle viersii pravaabaroncaŭ i advakataŭ, cieły pakaranych chavajuć na haradskich mohiłkach, ale ziamlu na mahile razraŭnoŭvajuć i pakryvajuć dziornam, kab mahiłu niemahčyma było znajści.
U vieraśni 2007 hoda Kamitet ministraŭ Rady Jeŭropy pryniaŭ rašeńnie zasnavać u ramkach Suśvietnaha dnia Jeŭrapiejski dzień baraćby suprać śmiarotnaha pakarańnia. Mienavita Jeŭropa z 1997 hoda de-fakta źjaŭlajecca prastoraj, volnaj ad śmiarotnaj kary. Siońnia Biełaruś - adzinaja jeŭrapiejskaja kraina, dzie vykonvajecca śmiarotnaje pakarańnie.
