Čamu savieckaja akupacyja Biełarusi była akupacyjaj
Pieršyja 37 hadoŭ savieckaj ułady (bolš za pałovu ad usiaho času, što ŭ Biełarusi haspadaryli kamunisty) biełarusy navat nie stajali na čale SSRB-BSSR, piša Aleś Čajčyc.
Čamuści ŭ dačynieńni da panavańnia balšavikoŭ na Biełarusi nie pryniata kazać «savieckaja akupacyja», chacia mienavita słova «akupacyja» całkam apraŭdanaje jak pa sutnaści, tak i z farmalnaha punktu hledžańnia. Savieckaja ŭłada na Biełarusi nie była vyražeńniem voli biełaruskaha naroda, ale była ničym inšym, jak akupacyjaj z boku zamiežnaj i čužoj palityčnaj siły, čyje pamahatyja ź liku biełarusaŭ hulali tolki prysłužnickuju rolu.
Treba padkreślić: u idei ab tym, što balšavisckaja ŭłada na Biełarusi nasiła vyrazny akupacyjny charaktar, niama ničoha antyrasiejskaha. Dla Rasiei balšavizm zrabiŭsia takoj ža samaj (a moža i bolšaj) trahiedyjaj, jak i dla Biełarusi. Ale datyčna Rasiei heta była svaja, unutranaja źjava, jakaja vyciekła z historyi raźvićcia rasiejskaha hramadztva. Biełaruś, dałučanaja da Rasiei ŭsiaho tolki sto ź niečym hadoŭ pierad hetym, prosta ruchałasia ŭ rasiejskim farvatery, pad upłyvam tendencyj, što, znoŭ-tki, naradžalisia ŭ Maskvie i Pieciarburhu.
Z farmalnaha punktu hledžańnia ja asabista zychodžu z taho, što
volevyjaŭleńniem biełaruskaha hramadztva byŭ Pieršy Ŭsiebiełaruski źjezd, jaki byŭ praviedzieny samimi biełarusami biez umiašalnictva budź-jakoj vonkavaj siły i jaki sfarmavaŭ orhany, što potym abvieścili pra stvareńnie samastojnaj Biełaruskaj Narodnaj Respubliki.
Uzbrojeny zachop balšavikami terytoryi BNR i stvareńnie na joj alternatyŭnaj maryjanetkavaj pseŭdadziaržavy — heta prosta adna ź pieršych «adpracovak» schiemy, jakaja ŭ 1939 hodzie była vykarystanaja ŭ dačynieńni da krainaŭ Bałtyi i pravaliłasia ŭ dačynieńni da Finlandyi, u 1944-45 — užytaja ŭ dačynieńni da Polščy i častki Niamieččyny, paśla vajny - u dačynieńni da Karei, Vijetnamu i inšych. Heta što tyčycca farmalnaha boku.
Što ž datyčna sutnaści, na maju dumku dastatkova chiba takich faktaŭ:
1. Pieršyja 37 hadoŭ savieckaj ułady (bolš za pałovu ad usiaho času, što ŭ Biełarusi haspadaryli kamunisty) biełarusy ličy što nikoli nie stajali na čale SSRB-BSSR.
Kiraŭnikami CK KPB i NKVD (to bok realnymi načalnikami ŭ krainie) paśladoŭna byli haŭlajtery, prysłanyja z Rasiei i jakich ź Biełaruśsiu ničoha nia źviazvała: armianin Miaśnikian, łatyš Knoryńš, estoniec Hiej, hruzin Canava, kubaniec Panamarenka i hetak dalej. Adzinaje (davoli farmalnaje) vyklučeńnie - adzin z «ajcoŭ» narkamaŭskaj moŭnaj reformy Šaranhovič, jaki stajaŭ na čale Kampartyi Biełarusi na praciahu niejkich 5 miesiacaŭ u 1937 hodzie, spryčyniŭsia da chvali represij suprać BSSRaŭskaj namenklatury, paśla čaho i sam byŭ rasstralany.
Kreml nia moh daručyć palityčnaje kiraŭnictva Biełaruśsiu navat nacyjanał-kamunistam 20-ch hadoŭ (mnohim - ź jašče BNRaŭskaj zakałkaj).
Hetych ludziej, a taksama mnohich zachodniebiełaruskich sacyjalistaŭ kštałtu Taraškieviča, kamunisty metanakiravana źniščali.
2. Cikavy fakt, jaki ilustruje naturalnuju niebiełaruskaść balšavikoŭ:
siarod pieršapačatkovaha vyšejšaha «ahulnasajuznaha» balšavickaha kiraŭnictva nie było nivodnaha etničnaha biełarusa.
Biełaruski palak Dziaržynski i kupka małaviadomych biełaruskich habrejaŭ siarod karnikaŭ druhoha ešelonu nia ličacca. Łatyšy (Knoryńš, Peters i inš.) byli, rasiejcy (Lenin, Mołataŭ) byli, hruziny (Džuhašvili, Canava i inš.) i habrei (Trocki, Śvierdłaŭ i inšyja) byli, navat letuvisy (Ubarevič) byli. Biełarusaŭ nie było. Biełarusy nie stajali la vytokaŭ balšavickaha ruchu.
Naminalnyja biełarusy ŭ ahulnasajuznym kiraŭnictvie źjavilisia prykładna tady ž, kali biełarusam dazvolili kiravać BSSR — u druhoj pałovie 50-ch.
Da druhoj pałovy 50-ch u Biełarusi kančatkova vyśpieła pakaleńnie ŭłasnych kalabarantaŭ i palitrukoŭ, usich hetych Surhanavych i Mašeravych, kamu Kreml zmoh addać kiravańnie respublikaj.
U 1956 hodzie Pieršym sakratarom CK KPB robicca Kiryła Mazuraŭ — de-fakta pieršy ŭradženiec Biełarusi na hetaj pasadzie.
Praz hod, u 1957 hodzie, «pašpartny» biełarus upieršyniu dasiahaje i vysokaj ahulnasajuznaj palityčnaj pasady: Andrej Hramyka pryznačany ministram zamiežnych spravaŭ SSSR i potym uvojdzie ŭ historyju jak symbal savieckaj zamiežnaj palityki ŭ časy Chałodnaj Vajny.
Ale navat u hety peryjad KDB Biełarusi kiravali nie biełarusy, a ludzi, prysłanyja z Rasii. Navat tady ŭłady imperyi biełarusam nie da kanca daviarali. Zrešty, toje prajaŭlałasia navat u staŭleńni da takich viernych čynoŭnikaŭ, jak Mašeraŭ.
3. Źniščeńnie biełaruskaj nacyi było metanakiravanaj palitykaj savieckaje ŭłady.
Savieckaja ŭłada aktyŭna strymlivała raźvićcio biełaruskaj nacyjanalnaj śviadomaści. Pryčym dla hetaha kamunisty aktyŭna vykarystoŭvali hvałtoŭnyja i terarystyčnyja metady: masavyja zabojstvy, katavańni, źmiaščeńnie ludziej u kancentracyjnyja lahiery, vysyłku ŭ dalokija ad Biełarusi i składanyja dla pražyvańnia rehijony.
Pa biełaruskaj intelektualnaj i hramadzkaj elicie savieckaja terarystyčnaja systema ŭdaryła z usioj siłaj u 1930-ja.
Voś što kaža historyk Leanid Marakoŭ:
«Za niapoŭnyja 15 miesiacaŭ rasstralali bolš za 10 tysiač čałaviek. Padkreślu: metanakiravana źniščałasia elita biełaruskaj nacyi. (…) U 1937-m tolki za try vosieńskich miesiacy orhany represavali bolš za 600 hramadskich i kulturnych dziejačaŭ.
Usiaho ž supracoŭniki NKVD rasstralali ci vysłali ŭ kancłahiery 90% biełaruskich litarataraŭ (va Ukrainie - 35-40%, u Rasii nie bolš za 15%), 100% śviataroŭ, biez małoha ŭsich dyrektaraŭ zavodaŭ, kožnaha treciaha nastaŭnika, inžyniera …
Represii, jakija pryjšli na źmienu «biełarusizacyi», pad korań vyrazali sotni samarodkaŭ. Intelektualny hienafond nacyi, napracavany za stahodździ, u hady stalinizmu byŭ praktyčna źniščany!
Naša paŭsiudnaja niaŭpeŭnienaść, strach, abyjakavaść — śledstva hetaha hienacydu».
Takim čynam, metanakiravanaje ahresiŭnaje vyniščeńnie spyniłasia tady, kali hetaja praca, što viałasia na praciahu niekalkich dziesiacihodździaŭ, dała svaje vyniki.
Cikava, što hety čas, čas niejkaha kančatkovaha pierachodu savieckaj akupacyi da zvykłaha stanu «a tak zaŭsiody było», davoli dakładna moža być akreśleny: zhadanyja ŭžo vyšej siaredzina i druhaja pałova 50-ch hadoŭ.
Značnaja častka biełaruskaj niezaležnickaj intelektualnaj i hramadzkaj elity, jakaja nie była źniščanaja da vajny, paśla 1944 hoda apynułasia ŭ emihracyi, u 50-ja hady kančatkova spyniŭsia antysaviecki partyzanski ruch što ŭ Biełarusi, što ŭ krainach Bałtyi i va Ŭkrainie.
Hramadztva ścichła, aktyvistaŭ źniščyli abo vycisnuli ŭ emihracyju abo prymusili maŭčać — i
novyja pakaleńni biełarusaŭ raśli ŭžo va ŭśviedamleńni savieckaha akupacyjnaha režymu jak čahoś naturalnaha. Vada, tak by mović, samknułasia nad našym tapielcam.
U 1954 hodzie, taksama siaredzina 50-ch, naradziŭsia Alaksandr Łukašenka, kamu praz sorak hod budzie nakanavana syhrać nia samuju lepšuju rolu ŭ biełaruskaj historyi i farmavańnie čyjoj asoby i mentalitetu pryjdziecca akurat na pik hetaha akupacyjnaha zastoju. Dziakujučy jamu ŭ 2013 hodzie Biełaruś — apošniaja kraina ŭ Eŭropie, dzie 7 Listapada zastajecca dziaržaŭnym śviatam.
Kamientary