Fota jivebelarus.net
Dziŭnaja reč: choć Vacłaŭ Łastoŭski nie moj hieroj, za apošnija dva hady mnie ŭžo druhi raz davodzicca pisać pra jaho. Voś i ŭ hetyja dni, kali tak cicha, amal niezaŭvažna prajšło 8 listapada jaho 130-hodździe, ja zmušany sioje-toje ŭdakładnić u bijahrafii hetaha dziejača, raźviejać peŭnyja mify.
Pa-mojmu, užo abvierhnuty mif pra toje, što Łastoŭski byŭ adnym z tvorcaŭ Akta 25 Sakavika.
Kali Rada BNR zasiadała z 6 hadzin viečara 24 sakavika da 6 hadzin ranicy 25-ha, a potym sabrałasia pa abiedzie 25-ha, kab pryniać 3-ju Ustaŭnuju Hramatu, Łastoŭskaha ŭ toj zale nie było. U zale była delehacyja Biełaruskaj Rady ŭ Vilni, skład jakoj viadomy dakładna: Ivan i Anton Łuckievičy, Jan Stankievič i Jazep Turkievič. Piaty siabar delehacyi, Daminik Siamaška, jaki ŭ 1919-m stanie litoŭskim ministram biełaruskich spraŭ, pryjechaŭšy ŭ Miensk i ŭčuŭšy nosam, što niemcy nie duža prychilna staviacca da Rady BNR, da idei biełaruskaj dziaržaŭnaści, niedzie źnik. Što ž tyčycca Vacłava Łastoŭskaha, dyk Vilenskaja Biełaruskaja Rada ŭ Miensk jaho nie delehavała.
Kaho pasłać u Miensk ad Zachodniaj Biełarusi (užo vymaloŭvaŭsia taki termin), Biełaruskaja Rada ŭ Vilni vyrašała 24 lutaha 1918 h. — praz šeść dzion paśla taho, jak pryniała rašeńnie ab razryvie dziaržaŭnaj suviazi pamiž Biełaruśsiu i Rasijaj. Toje rašeńnie padpisali ŭsie siabry Rady. Akramia Łastoŭskaha.
Tut adrazu ž paŭstaje pytańnie: jak ža tak? Łastoŭski ž byŭ nacyjanalistam. Łastoŭski, tvorca kryŭskaj teoryi, hetaha, jak kazaŭ moj nastaŭnik Ryhor Rodčanka, nacyjanalizmu ŭ nacyjanaliźmie, i hałasavaŭ suprać razryvu dziaržaŭnych suviaziaŭ z Rasijaj? Čamu? Adkaz prosty: tamu, što byŭ nacyjanalistam-maksimalistam; tamu, što zabiahaŭ napierad.
Biełaruskaja Rada ŭ Vilni śledam za svaim staršynioj Antonam Łuckievičam prytrymlivałasia kancepcyi Biełaruska-Litoŭskaj dziaržavy. Dziaržavy, kažučy słovami Leanarda Padhorskaha-Akołava, ad Biełastoka da Smalenska (viedama, ź Vilniaj jak stalicaj, z Koŭnam i Šaŭlami, Biržami i Kiejdanami). A Łastoŭski byŭ za samastojnaść Biełarusi. Bieź Litvy!
Tolki tamu, što ŭ rezalucyi Vilenskaj Rady havaryłasia ab adbudovie niezaležnaści «kolišniaha Litoŭska-Biełaruskaha haspadarstva (Vialikaha Kniastva Litoŭskaha)», jon uziaŭ i nie padpisaŭ toj dakumient.
Atrymaŭsia ž paradoks: biełaruski nacyjanalist vystupiŭ suprać razryvu dziaržaŭnych suviaziaŭ Biełarusi z Rasijaj.
Mała taho, siabar BSH Vacłaŭ Łastoŭski vystupiŭ suprać kancepcyi, vypracavanaj u vieraśni 1917 h. jaho tavaryšami pa partyi. Ci mahli hetyja tavaryšy, jakija daminavali ŭ Vilenskaj Biełaruskaj Radzie, delehavać takoha niedyscyplinavanaha čałavieka ŭ Miensk? Ni ŭ jakim razie!
Nie treba dumać, što Łastoŭski byŭ adzin taki niezaležnik. Ideja niezaležnaści Biełarusi sfarmulavana tymi samymi bratami Łuckievičami dy inšymi dziejačami BSH jašče za try hady da prychodu Łastoŭskaha ŭ partyju, u samym pieršym prahramnym dakumiencie, pryniatym u 1903 ho-dzie.
A potym maładyja biełaruskija sacyjalisty ahledzielisia: a dzie kadry dla niezaležnaj dziaržavy, dzie mahutny płast nacyjanalnaj intelihiencyi, dzie płast svaich, krajovych administrataraŭ?
Voś tak i naradziłasia ideja aŭtanomnaj Biełarusi ŭ składzie Rasijskaj demakratyčnaj fiederatyŭnaj respubliki. Zajmiejem kadry — možna budzie stavić pytańnie i ab niezaležnaści.
A tut vajna. I na pavierchniu vypłyvaje taksama nie novaja ideja fiederatyŭnaj biełaruska-litoŭskaj dziaržavy, u jakoj Biełaruś taksama mahła b naroščvać intelektualnyja i administracyjnyja muskuły. Łastoŭskamu ž chaciełasia samastojnaści Biełarusi nieadkładna.
Tym časam da abviaščeńnia niezaležnaści našaj krainy biełaruskich sacyjalistaŭ padšturchoŭvała svajoj vialika-dziaržaŭnaj palitykaj sama Rasija — spačatku ŭrady Hieorhija Lvova i Alaksandra Kieranskaha, a potym urad Lenina/Trockaha. Šturchała i Niamieččyna, jakaja z balšavikami padzialiła Biełaruś.
Kali 19—21 lutaha 1918 h. Vykanaŭčy Kamitet Rady Usiebiełaruskaha źjezdu jašče nie hatovy byŭ abviaščać niezaležnaść krainy, dyk praź miesiac Rada BNR užo amal saśpieła dla takoha kroku.
Adno patrabavałasia, kab ź Vilni ŭ Miensk pryjechali «ŭhavorniki», jak nazvaŭ Źmicier Žyłunovič siabroŭ Vilenskaj Rady, pierš za ŭsio Ivana Łuckieviča.
Voś tak, praz svaju paśpiešlivaść i niezhavorlivaść z kalehami Vacłaŭ Łastoŭski nie staŭ tvorcam Akta 25 Sakavika.
U litaratury vandruje taksama ćvierdžańnie, što «ŭhavornikaŭ», jakija pryjechali ź Vilni ŭ Miensk, kaaptavali ŭ skład Rady BNR. Naprykład, ja pakul što nie bačyŭ dakumientalnaha abhruntavańnia hetaha ćvierdžańnia.
Pahatoŭ nie byŭ kaaptavany ŭ sakaviku 1918-ha ŭ Radu BNR Vacłaŭ Łastoŭski, jak pra toje my čytajem u «Encykłapiedyi historyi Biełarusi» (t. 4, s. 336) dy inšych knihach. U Radu BNR jon trapić amal praz paŭtara hoda — 13 śniežnia 1919 h.
U toj samaj encykłapiedyi i ŭ inšych knihach zamacavany i treci mif pra Vacłava Łastoŭskaha: byccam jon byŭ siabram BSH u 1906—1908 hh. Vidać, hety mif taksama, jak i dva papiarednija, pajšoŭ hulać ad historykaŭ-emihrantaŭ.
Vidavočna, toj, chto napisaŭ ci nabraŭ datu «1908», pamyliŭsia. Ujavicie sabie: jość hazieta «Naša Niva», orhan padpolnaj partyi (heta bajka dla lehkaviernych, što BSH u 1907 h. samaraspuściłasia), jość redakcyja haziety, jakaja składajecca ź siabroŭ Centralnaha Kamiteta partyi — bratoŭ Łuckievičaŭ i Alaksandra Ułasava.
I voś hetyja siabry CK BSH zaprašajuć u 1909 h. na pracu ŭ redakcyi partyjnaj haziety čałavieka, jaki ničym asablivym siabie pakul što nie prajaviŭ. Dy jany navat Janku Kupału, užo aŭtara zbornika «Žalejka», nie ŭziali ŭ 1908 hodzie ŭ štat redakcyi.
A tut siabry CK partyi kličuć na pasadu sakratara redakcyi čałavieka, jaki ŭziaŭ dy vyjšaŭ z partyi. Zhadziciesia, što heta niełahična.
Praŭda ž u tym, što Vacłaŭ Łastoŭski byŭ siabram BSH da 15 listapada 1918 h. I majo ćvierdžańnie maje dakumientalnaje abhruntavańnie.
Spačatku treba pračytać u haziecie «Homan» za 19 listapada 1918 h. karespandencyju «Ahulnaje sabrańnie Biełaruskaje Sacyjalistyčnaje Hramady». Havorka ŭ joj pra schod Vilenskaj arhanizacyi BSH 15 listapada.
Pytańni abmiarkoŭvalisia haračyja: ab krajovaj uładzie, ab adnosinach da levych sacyjalistyčnych partyj, ab tym, ci treba sacyjalistam supracoŭničać z buržuazijaj i klerykałami (tak u toj čas nazyvali nie tolki śviataroŭ, ale i maładuju Chryścijanska-demakratyčnuju złučnaść).
I voś, na hetym schodzie, čytajem my ŭ «Homanie», asobnyja siabry BSH kazali, što «levyja sacyjalistyčnyja partyi z kožnym dniom robiacca bolš levymi» i što «jany mierać sacyjalizm milimietrami».
Kali ž schod Vilenskaj arhanizacyi pryniaŭ rezalucyju ab supolnaj pracy z usimi sacyjalistyčnym partyjami, pravymi i levymi, «niekatoryja siabry Hramady vyjšli z partyi».
Takaja karespandencyja ŭ «Homanie» za 19 listapada 1918 h. Chto tyja «niekatoryja siabry», stała viadoma praź miesiac z chvościkam.
24 śniežnia A. Łuckievič musiŭ redahavać dla niejkaj vilenskaj rasijskamoŭnaj haziety paviedamleńnie, u jakim havorycca: «Z pryčyny čutak, jakija cyrkulujuć u horadzie pra toje, što pp. Vacłaŭ Łastoŭski i Daminik Siamaška źjaŭlajucca siabrami Biełaruskaj Sacyjalistyčnaj Hramady, davodzicca da ŭsieahulnaha viedama, što pp. Łastoŭski i Siamaška na schodzie miascovaj arhanizacyi Hramady 15 hetaha listapada aficyjna zajavili ab svaim vycha-dzie ź jaje».
Čarnavik paviedamleńnia zachoŭvajecca ŭ Nacyjanalnym archivie Respubliki Biełaruś (f. 325, vop. 1, adz. zach. 7, ark. 19).
V. Łastoŭski pastupova adychodziŭ ad biełaruskaha sacyjalistyčnaha ruchu. Heta i jaho kanfrantacyja z tavaryšami pa partyi ŭ 1917-m i na pačatku 1918 h.
Heta i jaho zajava ad 26 traŭnia 1918 h. pra toje, što jon razam z kniaziem Vincentam Śviatapołk-Mirskim, ksiandzom Uładzisłavam Tałočkam dy baronam Kazimiram Šafnahielem źbirajecca stvaryć nacyjanalna-klerykalnuju partyju...
Samaje cikavaje, što nacyjanalist Łastoŭski, jaki byŭ suprać biełaruska-litoŭskaj dziaržavy, u kancy 1918-ha stanie členam Litoŭskaj Taryby, pryznaje prava Litvy na Vilniu, budzie žyć u Koŭnie i vypuskać tam svaje časopis «Kryvič» i knihi.
Vyjšaŭšy z BSH za jaje supracu ź levymi sacyjalistyčnymi partyjami, Łastoŭski dziela taho, kab stać premjer-ministram BNR, u 1919 h. ustupić u levuju Biełaruskuju partyju sacyjalistaŭ-revalucyjanieraŭ, jakaja zaklučyć antypolski sajuz z balšavikami. Paradaksalny čałaviek byŭ hety Łastoŭski.
Vacłaŭ Łastoŭski
8 listapada 1883, zaścienak Kaleśnikaŭ (ciapier Hłybocki rajon Viciebskaj vobłaści) — 23 studzienia 1938, NKVD.
Hramadski i palityčny dziejač, piśmieńnik, historyk, litaraturaznaviec. Našaniviec, aŭtar pieršaj «Karotkaj historyi Biełarusi», «Historyi biełaruskaj (kryŭskaj) knihi», siabra Rady BNR, akademik AN BSSR.
