Jadviha Bachienskaja (Barancevič), v. Tuchavičy(?), kaniec 1920-ch. Na žal, heta najbolš rańni viadomy zdymak Jadvisi.
Habryela Barancevič, 1908 hod.
Hierb «Laliva» na siamiejnych dakumientach Barancevičaŭ, pieršaja pałova XIX st.
Habryela Sierafin (Barancevič) z najmałodšym unukam Ramanam, Kanada, 1982 hod.
Mahiła Jadvihi Bachienskaj (Barancevič) i jaje dački na mohiłkach «Doły» ŭ Łodzi. Fota Barbary Maciaščyk, 2013.
Afiša polskaha dakumientalnaha filma «Afryka majho dziacinstva» (2009), adnym z hierojaŭ jakoha źjaŭlajecca Kryścina Pryjomka-Sierafin, unučka pana padłoŭčaha.
«Tutejšaje žycharstva ličyła jaho palakam, sam ža pan padłoŭčy z hetym nie zhadžaŭsia. «Ja — lićvin», — ź niejkaju hordaściu zaznačaŭ pan padłoŭčy i svaju naležnaść da lićvinoŭ davodziŭ, pamiž inšym, i tym, što jaho proźvišča — Barankievič — mieła kančatak na «ič», tady jak čysta polskija proźviščy kančajucca na «ski»: Žułaŭski, Dambroŭski, Hałonski».
Hetaja «dekłaracyja lićvinskaści» ŭrezałasia mnie ŭ pamiać jašče ŭ siaredniaj škole, dzie tryłohiju Jakuba Kołasa «Na rostaniach» my padrabiazna raźbirali na ŭrokach biełaruskaj litaratury. Urok za ŭrokam my sačyli za žyćciovym šlacham maładoha nastaŭnika Łabanoviča, jaki pryjechaŭ vučyć dziaciej paleskaj vioski Cielšyna, abmiarkoŭvali vobrazy starožki babki Marji, nastaŭnika Sachaniuka, padłoŭčaha Barankieviča i jahonych dačok Habrysi i Jadvisi. Pamiataju, kolki junackich emocyj vyklikała historyja kachańnia maładoha Łabanoviča da «lepšaj, pryhažejšaj kazki Paleśsia» — da Jadvisi.
Z časam ja daviedaŭsia, što pravobrazam Łabanoviča byŭ sam piśmieńnik, a Cielšyna — heta nasamreč Lusina, što ŭ siońniašnim Hancavickim rajonie. Pratatypam Jadvisi Barankievič była Jadviha Barancevič. Biełaruski paet Siarhiej Novik-Piajun pisaŭ, što Jadviha žyła ŭ 1930-ja ŭ Słonimie, a paśla źjechała ŭ Polšču. Novik-Piajun, spasyłajučysia na Haljaša Leŭčyka, śćviardžaŭ, niby Jadviha navat drukavała vieršy ŭ «Našaj Nivie» pad psieŭdanimam Justyna…
Niadaŭna, dziakujučy vypadkovym supadzieńniam, mnie ŭdałosia adšukać naščadkaŭ padłoŭčaha Baranceviča. Ich apoviedy, piśmovyja ŭspaminy Habryeli Barancevič, siastry Jadvihi, razam z archiŭnymi źviestkami dazvolili bolš daviedacca pra siamju pana padłoŭčaha i jaje los.
* * *
«Pan padłoŭčy byŭ rodam dzieś z Haradzienščyny i pachodziŭ, jak jon kazaŭ sam, sa staroha dvaranskaha rodu».
11 lutaha 1856 u majontku Mironim Słonimskaha pavieta ŭ siamji
Jana Stanisłava Baranceviča i Franciški z Kamaroŭskich naradzilisia dvajniaty. Dziaŭčynku nazvali Fiłamienaj, chłopčyka — Ihnacyjem. Pra maci dvajniataŭ viadoma niašmat. Pavodle ŭspaminaŭ unučki, babula Franciška mieła dobruju adukacyju, viedała niekalki movaŭ, skončyła muzyčnuju škołu ŭ Vilni. Naščadki Franciški pierakananyja, što Kamaroŭskija mieli hrafski tytuł. Kali heta tak, to pachodziła jana z tych ža Kamaroŭskich, što i siońniašni prezident Polščy.
Barancevičy hrafskaha tytuła nie mieli, ale rod hety sapraŭdy byŭ starym. Napaŭlehiendarnyja źviestki pra pačynalnikaŭ adnosiacca da pačatku XVI st.
Mironim, abo pa-inšamu Vaŭčovyja, — pratatyp taho majontka, kudy «da svajakoŭ na Haradzienščynu» jeździła kołasaŭskaja Jadvisia. JanStanisłaŭ, baćka Ihnacyja, pamior rana, i Franciška pierajechała ź dziećmi ŭ majontak Ustroń, jaki naležaŭ joj jašče da šlubu. Va Ustroni prajšli maładyja hady Ihnacyja, pry hetym jon i nadalej časta byvaŭ u Mironimie: tam žyła siamja rodnaha dziadźki Teafiła.
U siaredzinie 1880-ch va Ustroni adhulali viasielle — Ihnacyj ažaniŭsia z Maryjaj Niemčynovič. U 1888 u siamji naradziłasia pieršaja dačka Jadviha. Praz dva hady — Habryela, paźniej — jašče čaćviora dziaciej: dziaŭčynki Vacłava i Zosia, jakija pamierli maleńkimi, i syny Jan i Česłaŭ. U 1895 Barancevičy pradali Ustroń i pierajechali ŭ Lusina, dzie Ihnacyj pastupiŭ na słužbu ŭ lasnuju haspadarku hrafa Patockaha. Praz dva hady paśla pierajezdu žonka pamierła, pakinuŭšy padłoŭčaha z čatyrma dziećmi. Vychoŭvać ich Ihnacyju dapamahała maci — jana znoŭ pasialiłasia ŭ Mironimie i zabrała tudy starejšych unučak. U 1900 Ihnacyj ažaniŭsia druhi raz, i dočki viarnulisia ŭ Lusina. Jašče praz dva hady pracavać u Lusina pryjechaŭ małady nastaŭnik ruskaj movy Kanstancin Mickievič…
* * *
Druhaja častka tryłohii pačynajecca z taho, jak nastaŭnik Łabanovič vyrašaje źjechać. Pačućci da Jadvisi dy jaje niečakany adjezd ź vioski — hałoŭnaja pryčyna rašeńnia nastaŭnika. «Jana była, i tam było žyćcio, tam žyła radaść, niejkaja paŭnata hetaha maładoha žyćcia. A ciapier jaje niama tam — i ŭsio zblekła, jak by zamierła…» — tak apisvaŭ Kołas dumki Łabanoviča ŭ toj momant.
Što ž stałasia ź Jadvisiaj i jaje siamjoj paśla?
U 1906 Jadvisia vyjšła zamuž za Kanstancina Bachienskaha, laśničaha ŭ hrafa Patockaha. U siamji naradziłasia troje dziaciej: dočki Zosia, Alina i syn Bahdan.
Kryścina Hrynievič, unučka Jadvihi, raskazvała, što jaje dziadula z babulaj žyli ŭ leśničoŭcy Tamašoŭka, ale dzie dakładna była taja miascovaść, 82hadovaja spadarynia Kryścina nie pamiatała.
Habrysia taksama pakinuła Lusina, uładkavaŭšysia na słužbu ŭ majontak Viejna kala Mahilova. Adpracavaŭšy hod, jana viarnułasia dadomu i zakłała ŭłasnuju pasieku. U 1913 vyjšła zamuž za laśničaha Juzafa Bajeviča. Praz hod pačałasia vajna, i Bajeviča jak aŭstryjskaha paddanaha vysłali ŭ Sibir. Habryela, zastaŭšysia z maleńkim synam Tadevušam na rukach, pajechała da siastry. Kali praz hod muža vyzvalili, Habryela pajechała da jaho ŭ Rasiju. Paśla niekalkich pierajezdaŭ siamja pasialiłasia va Ukrainie, dzie na śviet pryjšli dočki Jula i Halina. Muž uładkavaŭsia laśničym, i žyćcio pakrysie naładziłasia.
Spakoj parušyli revalucyja i čarhovaja vajna. U 1919 balšaviki zabili muža Habryeli, jaje samu čakaŭ tyf, rasctańnie ź dziećmi, hoład i błukańni. U 1920 Kijeŭščynu zaniali palaki, ź ich dapamohaj Habryeli ź dziećmi ŭdałosia dabracca da Baranavičaŭ i ŭ rešcie rešt da siastry. Haściavać u Bachienskich pryjšłosia niadoŭha — ratujučysia ad balšavikoŭ, siostry padalisia na zachad. Habryela zhadvała, što iści časta treba było pieški, a ŭ doždž spać pad vazami nie raspranajučysia. Biežancy dabralisia ažno da polskaha Radama.
Kali front adkaciŭsia za Miensk, dočki padłoŭčaha viarnulisia ŭ rodnyja miaściny. Jadviha z mužam i pasialilisia ŭ Tuchavičach miž Słonimam i Baranavičami, dzie i žyli nastupnyja 20 hadoŭ.
Ci žyła Jadviha ŭ Słonimie, jak pisaŭ NovikPiajun? U Słonimie atrymlivali adukacyju dočki Jadvihi, a syn Bahdan vučyŭsia na laśničaha ŭ Žyrovičach. Chutčej za ŭsio, Jadviha pryjazdžała ŭ Słonim da dziaciej.
Habrysia ž pasialiłasia ź dziećmi na Łuninieččynie — rodny brat Jan atrymaŭ tam pasadu laśničaha. Druhi brat, Česłaŭ, nie viarnuŭsia z frantoŭ Pieršaj suśvietnaj. A kala 1925 pamior i Jan. Rod pana padłoŭčaha pa mužčynskaj linii zhas…
Prykładna ŭ toj ža čas Habryela vyjšła zamuž za adstaŭnoha vajskoŭca Stefana Sierafina. U druhim šlubie ŭ Habryeli było čaćviora dziaciej. Novaja siamja žyła biedna, pracujučy na ziamli i sprabujučy prakarmicca z chatniaj haspadarki.
Bachienskija žyli ŭ bolšym dastatku. Jadviha nie zabyvała materyjalna padtrymlivać siastru. Pad kaniec 1930-ch Bachienskija amal skončyli budavać novy dom, dzie płanavali sustreć staraść. Hetyja płany pierakreśliła čarhovaja vajna.
* * *
Ničoha dobraha ad savieckaj ułady ani siamja Jadvihi, ani Habryeli čakać nie mahli. Polskich laśničych savieckaja ŭłada pa aznačeńni adnosiła da vorahaŭ, jak i tych, chto vajavaŭ z balšavikami ŭ 1920-ja. A Stefan Sierafin akurat byŭ ułanam, udzielnikam savieckapolskaj vajny.
Uzimku 1939—40 hoda Jadviha z mužam pajechali ŭ Baranavičy — pahaścić u dački. Na nastupny dzień z Tuchavičaŭ pryjšła tryvožnaja viestka: ich novy dom spalili nieviadomyja. Bajučysia za svaje žyćci, Jadviha z mužam zastalisia ŭ Baranavičach.
Sierafinaŭ pačatak vajny zaśpieŭ u Pinsku. Adnaho dnia, jedučy ŭ ciahniku, Habryela padsłuchała razmovu dvuch enkavedzistaŭ pra płanavany aryšt svajho muža. Papiaredžany Stefan uciok praz demarkacyjnuju liniju ŭ niamieckuju akupacyjnuju zonu.
Pra samu Habryelu ź dziećmi novaja ŭłada pryhadała na pačatku 1940 hoda. Usio adbyvałasia, jak i ŭ dziasiatkach tysiač inšych damoŭ Zachodniaj Biełarusi: minimum času na zbory, minimum rečaŭ z saboj, doŭhaja pajezdka ŭ chałodnym vahoniecialatniku…
Siamja Sierafinaŭ apynułasia ŭ pasiołku Ujma pad Archanhielskam, na lesapavale. Ad niepaźbiežnaj śmierci žančynu i jaje dziaciej vyratavała maładziejšaja para, jakaja prapanavała zamianicca pracaj. Tak Habryela pačała pracavać na cahielni.
Žančyna nie viedała, dzie šukać dapamohi. I napisała list da… Jakuba Kołasa.
Kryścina Pryjomka-Sierafin, małodšaja dačka Habreli, zhadvaje, što maci nie padała na kanviercie adras. Adnak list dajšoŭ. U adkaz pryjšła pasyłka z rečami, praduktami i knihaj «U paleskaj hłušy». Pračytaŭšy, Habryela pierasłała knihu siastry. Pasyłki ad Jakuba Kołasa prychodzili da červienia 1941, da pačatku vajny. Prykładna ŭ toj ža čas pierastali dachodzić listy i pasyłki ad siastry. Nastupny hod Sierafiny žyli pierad abliččam hałodnaj śmierci.
U lipieni 1941 było padpisanaje pahadnieńnie pamiž SSSR i emihracyjnym uradam Polščy, i represavanyja «byłyja polskija hramadzianie» byli «amnistavanyja». U 1942 siamja Sierafinaŭ trapiła ŭ turkmienski port Krasnavodsk, na adzin z apošnich parachodaŭ, jaki zabiraŭ z SSSR žančyn i dziaciej razam z armijaj hienierała Andersa. Farmavańni Andersa stali častkaj brytanskich vojskaŭ, žančyny i dzieci adpraŭlalisia ŭ roznyja častki Brytanskaj Impieryi. Siamja Habryeli trapiła ŭ Afryku, u Tanhańjiku, dzie ŭ miascovaści Tanhieru (na terytoryi sučasnaj Tanzanii) była stvorana vioska dla polskich pierasialencaŭ. Tam u 1947 Habryela napisała ŭspaminy, dzie, zhadvajučy siastru, pisała: «Niachaj Najvyšejšy Boh daść joj zdaroŭje albo viečny supakoj, kali jaje niama ŭ žyvych».
A Jadviha žyła ŭžo ŭ sacyjalistyčnaj Polščy.
Pachavaŭšy ŭ Baranavičach u 1944 muža, jaki pamior ad raku, jana nie čakała na «druhija saviety» i padałasia ź siamjoj dački na zachad. Novym i apošnim miescam žycharstva Jadvihi stała Łodź. Jana pamierła ŭ vieraśni 1955, tak i nie pabačyŭšysia ź siastroj. Jakub Kołas pieražyŭ jaje mienš čym na hod…
Habryela, dziakujučy svajmu synu, jaki byŭ rekrutavany ŭ brytanskuju armiju, zmahła pierajechać z Afryki ŭ Vialikabrytaniju. Paźniej jana niekalki razoŭ była ŭ Polščy, ale tak i nie zmahła pabyvać tam, dzie prajšli jaje junactva i maładość. Boh admieraŭ joj pakutnaje, ale doŭhaje žyćcio. Habryela pamierła ŭ Kanadzie, majučy 96 hadoŭ, jaje prach pachavany ŭ horadzie Chaderśfiłd u centralnaj Anhlii, pobač z synam…
* * *
Naščadki Jadvihi i Habryeli žyvuć u Polščy, Vialikabrytanii, Irłandyi, Kanadzie.
Kryścina PryjomkaSierafin, dačka Habryeli, paśla pajezdki ŭ Tanzaniju zasnavała fond, a ŭ vakolicach afrykanskaj vioski, dzie sama vyrasła, — prytułak dla tanzanijskich dziaciej, maci jakich znachodziacca ŭ turmach. U 2008 za svaju hramadskuju dziejnaść unučka pana padłoŭčaha stała łaŭreatam Uznaharody imia Vysokaha kamisara AAN pa pravach čałavieka Sieržyu Vijejra dy Miełu.
Siarhiej Kuźniacoŭ naradziŭsia ŭ 1982 u Hrodnie. Juryst, palitołah. Daktarant polskaj Akademii navuk. Žyvie ŭ Varšavie.
