Biełarusy chočuć reformaŭ, ale pa-roznamu ich ujaŭlajuć

Bolšaść biełarusaŭ chočuć reformaŭ, značnaja častka navat hatovaja ciarpieć ich niazručnaści, adnak u hramadstvie niama kansiensusu pa pytańni, jakija mienavita źmieny patrebnyja krainie.

Ab hetych i inšych vynikach śviežaha sacapytańnia i sieryi intervju z pradstaŭnikami apazicyi i hramadzianskaj supolnaści ŭ intervju Naviny.by raspaviała analityk Biełaruskaha instytuta stratehičnych daśledavańniaŭ (BISS) Alena Arciomienka.

— Dla čaho BISS pravodziŭ apošniaje sacapytańnie?

— Naša daśledavańnie było pryśviečana tamu, jak nasielnictva Biełarusi stavicca da reformaŭ. Jano pravodziłasia dla infarmacyjnaj padtrymki prajekta «Reforum», jaki ciapier realizujecca našym instytutam. Sutnaść u tym, kab raspracavać prajekty reformaŭ, i mierkavańnie nasielnictva važna z taho punktu hledžańnia, jak ludzi ŭ cełym staviacca da praviadzieńnia reformaŭ, ci niama ŭ ich niehatyŭnych ustanovak, nieprymańnia mahčymaha refarmavańnia. Ź inšaha boku, my ŭličvajem mierkavańnie nasielnictva dla vyznačeńnia pryjarytetaŭ tych prajektaŭ reformaŭ, jakija buduć raspracoŭvacca našymi ekśpiertnymi hrupami.

— Ci byli vy ździŭleny vynikami apytańnia?

— I tak, i nie. Z adnaho boku, nasielnictva Biełarusi stanoŭča stavicca da reformaŭ. Heta adroźnivajecca ad mahčymaj karciny ŭ Rasii i krainach Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy, u jakich byli realizavanyja strukturnyja reformy, i nasielnictva adčuvała niehatyŭnyja nastupstvy hetych reformaŭ. U Biełarusi ž pad reformami razumiejuć pastupalny ruch u toj ci inšaj śfiery. Naprykład, pastajanna prachodziać reformy adukacyi, jakija nie mocna zakranajuć žyćcio hramadzian, i tamu niehatyŭnaj ŭstanoŭki ŭ nasielnictva ŭ adnosinach da reformaŭ niama. Heta stanoŭčy momant, jaki adroźnivaje biełarusaŭ ad susiedziaŭ.

— Ci pravilna budzie vykazać zdahadku, što admoŭnaha staŭleńnia da reformaŭ niama akurat tamu, što jany jašče nie pravodzilisia?

— Tak, viadoma. Kali budzie zakranacca materyjalnaje stanovišča, naohuł istotna źmianiacca žyćcio ludziej, u dalejšym u ich moža źjavicca niehatyŭnaje ŭsprymańnie. Ale dla pačatkovaha etapu važna, što ŭ nasielnictva stanoŭčaja ŭstanoŭka.

My taksama zadali hipatetyčny pytańnie ab tym, ci hatovyja ludzi tryvać niehatyŭnyja nastupstvy reformaŭ. My pieraličvali kankretnyja nastupstvy mienavita strukturnych libieralnych reformaŭ: źnižeńnie ŭzroŭniu žyćcia, rost biespracoŭja, inflacyja, skaračeńnie sacyjalnaj padtrymki. 15% skazali, što dakładna hatovyja, 35,8% skazali «chutčej tak, čym nie», «chutčej niama, čym tak» — 27% i «dakładna niama» — 19,9%.

— A jakija mienavita reformy ludzi bačać nieabchodnymi?

— My zadavali pytańni, što važna refarmavać dla ich ułasnaj žyćcia i žyćcia ich siemji i što nieabchodna refarmavać dla krainy ŭ cełym. Na pieršym miescy dla siabie i svajoj siamji možna vyłučyć śfieru achovy zdaroŭja. Na pieršym miescy dla krainy ludzi nazvali reformy ŭ ekanomicy.

— A jakija kankretna reformy ludzi chočuć bačyć u hetych śfierach?

— Dla nas heta istotnaja mietadałahičnaja prablema. Jana składajecca ŭ tym, što roznyja ludzi razumiejuć pad refarmavańniem roznyja rečy. My zadavali pytańnie, ci varta, na dumku ludziej, źnižać abo pavyšać rolu dziaržavy ŭ hetych śfierach.

Bolšaść pad refarmavańniem hetych śfier maje na ŭvazie pavieličeńnie ŭpłyvu dziaržavy. 43% vykazalisia za heta. Ź inšaha boku, 33% kažuć pra toje, što nieabchodna pamianšać dziaržaŭny kantrol i jaho ŭpłyŭ. Nu i vialiki pracent tych, chto nie viedaje - 23% nie zmahli adkazać na hetaje pytańnie, što kaža ab tym, što kampietentnaść nasielnictva pa pytańni reformaŭ dastatkova nizkaja i vyraznaha bačańnia ŭ jaho niama.

— Reformy achovy zdaroŭja stała adzinym pryjarytetam nasielnictva?

— My prasili respandentaŭ praranhavać vosiem śfier hramadskaha žyćcia. Na pieršaje miesca, kali havorka išła pra dabrabyt čałavieka asabista i jaho siamji, 29% pastavili achovu zdaroŭja. Vysokuju pazicyju zajmaje sacyjalnaje zabieśpiačeńnie: 24,7% pastavili jaho na pieršaje miesca. Ekanomika i adukacyja zajmajuć pa 15%.

— Jakija karysnyja vysnovy moža z vašaha daśledavańnia zrabić dziaržava na pradmiet taho, što kazać nasielnictvu ŭ pracesie refarmavańnia?

- Važna toje, što sami inicyjatyvy mahčymaha refarmavańnia ŭsprymajucca stanoŭča i ludzi pakul što hatovyja paciarpieć dziela taho, kab praz 5-7 hadoŭ ich stanovišča značna palepšyłasia. My zadali pytańnie, dziela čaho ludzi hatovyja adčuvać niehatyŭnyja nastupstvy reformaŭ. Dziakujučy adkazam na hetaje pytańnie možna budavać niejkuju kamunikacyjnuju kampaniju, niejkim čynam padavać idei i prajekty reformaŭ.

Z matyvaŭ «paciarpieć» ludzi vybirajuć pierśpiektyvy vysokaha ŭzroŭniu žyćcia ich dziaciej u budučyni (55%), na druhim miescy — dziela «mocnaj, niezaležnaj, samastojnaj Biełarusi» (48%) i amal 48% - dla vysokaha ŭzroŭniu žyćcia dla siabie ŭ budučyni.

— Vychodzić, amal pałova nazvała intaresy Biełarusi jak dziaržavy ŭ jakaści padstavy tryvać niehatyŭnyja nastupstvy reformaŭ. U nas takoje patryjatyčnaje hramadstva?

— Ja dumaju, što jany z roskvitam dziaržavy naŭprost źviazvajuć svajo ekanamičnaje stanovišča. Važna, što hetuju matyvacyju jany vybirali značna čaściej, čym źviazanuju z paśpiachovaj jeŭrazijskaj intehracyjaj — tolki dla 6% heta było matyvam. Taksama tolki 10% u jakaści matyvu hetych vydatkaŭ vybirali jeŭrapiejski šlach raźvićcia i intehracyju ź ES. Heta značyć kaštoŭnasnaja aryjentacyja, źviazanaja ź jeŭrapiejskim šlacham raźvićcia abo jeŭrazijskim nie źjaŭlajucca dla biełarusaŭ matyvam dla taho, kab tryvać reformy.

— Čamu tak vyjšła?

— U cełym, hetuju tendencyju na źnižeńnie zacikaŭlenaści ŭ intehracyjnych prajektach my zaŭvažyli pa našym daśledavańni pra hieapalityčnyja aryjentacyi biełarusaŭ u 2013 hodzie. Usio bolš ludziej addajuć pieravahu tamu, kab ni ad kaho nie zaležać.

Mahčyma, tady heta było śledstvam ekanamičnych uzrušeńniaŭ, jakija ludzi źviazvali z suśvietnym kryzisam. Ciapier vielmi vierahodna, što ŭkrainskija padziei mocna paŭpłyvali na mierkavańnie ludziej. Ciapier biełarusy adnaznačna aścierahajucca intehracyjnych pracesaŭ ź Jeŭrapiejskim sajuzam paśla taho, jak pahadnieńnie ab asacyjacyi ź ES stała tryhieram Jeŭramajdanu. Nu i, na moj pohlad, jany mohuć bajacca ciesnych abdymkaŭ Rasii.

— Vašy źviestki pakazvajuć, što jeŭrapiejski šlach raźvićcia amal u dva razy čaściej stanovicca matyvam dla ciarpieńnia ŭ pytańni niehatyŭnych nastupstvaŭ reformaŭ, čym jeŭrazijskaja intehracyja. Vychodzić, što ŭ jeŭrapiejskaha viektara bolš matyvavanych prychilnikaŭ?

— Toje, što ŭ 2013 hodzie, jak pakazała naša daśledavańnie, hieapalityčnyja aryjentacyi schłopnułsia — pavialičyłasia dola tych, chto raźličvaje na niezaležnaść Biełarusi — kaža pra toje, što ŭ cełym da ekanamičnych kryzisaŭ 2009 i 2011 hadoŭ u biełarusaŭ było bolš pazityŭnaje ŭsprymańnie intehracyjnych prajektaŭ. Tamu možna kazać pra toje, što cikavaść da intehracyi źnižajecca pa abjektyŭnych ekanamičnych pryčynach.

Nakont strachu jeŭrapiejskaj intehracyi, pa dadzienych apošniaha sakavickaha apytańnia NISEPD, istotna źniziłasia zacikaŭlenaść biełarusaŭ u intehracyi ź ES. Amal napeŭna, heta źviazana z ukrainskimi padziejami.

Naša apytańnie pakazała, što ludzi svoj dabrabyt źviazvajuć ź niezaležnaściu Biełarusi. Jeŭrapiejski šlach raźvićcia staŭ matyvacyjaj dla reformaŭ, tamu što tam jość niejki kaštoŭnasny kampanient. I častka ludziej hatovaja na hetyja kaštoŭnaści abapiracca. U jeŭrazijskaj intehracyi takoha kampanienta niama, tamu i ličba mienšaja.

— Jak budzie mianiacca zacikaŭlenaść biełarusaŭ u reformach i ich hatoŭnaść tryvać balučyja reformy ŭ vypadku, kali takija pačnucca, i ŭ vypadku, kali jany nie pačnucca?

- Kali strukturnyja reformy nie pačnucca, heta rana ci pozna pryviadzie da paharšeńnia ekanamičnaha stanovišča nasielnictva, tamu što ekanamisty nie raźličvajuć na toje, što naša madel prafunkcyjanuje jašče dosyć doŭha.

Na moj pohlad, kali budzie paharšacca ekanamičnaje stanovišča nasielnictva, ludzi pačnuć razhladać reformy, jakija jany raniej ličyli važnymi tolki dla krainy ŭ cełym, jak pryjarytet asabista dla siabie i svajoj siamji. Heta pavialičyć zacikaŭlenaść u reformach i hatoŭnaść ciarpieć vydatki.

Kali reformy pačnucca, uźnikaje pytańnie, jakija heta buduć reformy. My spytali respandentaŭ pra toje, što pavinna refarmavacca, prapanavaŭšy im na vybar niekalki asnoŭnych strukturnych reformaŭ. Vyśvietliłasia, što ludzi bačać pad reformami miakkuju libieralizacyju.

Na pieršyja miescy traplajuć pazicyja ab tym, što dziaržaŭnyja i pryvatnyja pradpryjemstvy pavinny kankuravać u roŭnych umovach, źnižeńnie padatkovaj nahruzki na pryvatnyja pradpryjemstvy i toje, što małyja i siarednija pradpryjemstvy pavinny być pryvatyzavanyja. Ale kali my pytalisia pra takija miery, jak nieabmiežavanaja ŭłasnaść na ziamlu, pryvatyzacyja bujnych dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ i svabodnaje cenaŭtvareńnie, jany atrymali mienš za ŭsio padtrymki.

Viartajučysia da vašaha pytańnia, kali buduć adbyvacca reformy, pry jakich ludzi buduć bačyć niekantralavanaje cenaŭtvareńnie, što, u pieršuju čarhu, adabjecca na ich pakupnickaj zdolnaści, uzroŭni žyćcia, to, vierahodna, ich acenki reformaŭ buduć źnižacca. Kali jany buduć bačyć tyja miery, jakija jany i ciapier hatovyja bačyć, to staŭleńnie da reformaŭ nie budzie paharšacca paśla taho, jak jany pačnucca.

— Vaša druhoje daśledavańnie tyčyłasia zapytu na reformy ŭ apazicyi i hramadzianskaj supolnaści. Kaho kankretna vy apytvali?

— Pad hramadzianskaj supolnaściu my razumieli i minskija, i rehijanalnyja arhanizacyi, jakija pracujuć u roznych śfierach. My na parytetnaj asnovie ŭličvali ekałahičnyja, dabračynnyja, adukacyjnyja, prafsajuznyja, sietkavyja arhanizacyi, a taksama palityčnyja partyi.

Toje, što ŭ mnohich prysutničajuć kryžavanyja vidy dziejnaści, jakija nie dazvolili nam sfarmavać žorstkija kvoty. My apytali 101 arhanizacyju. Ad kožnaj arhanizacyi my apytvali tolki adnaho čałavieka — kiraŭnika abo čałavieka, jakoha pakazvaŭ kiraŭnik. Siarod hetych arhanizacyj było 10 palityčnych partyj, astatnija hrupy pradstaŭleny paroŭnu.

— Ci adroźnivajecca mierkavańnie treciaha siektara ad dumki ŭsiaho hramadstva?

— Adroźnieńni byli kałasalnyja. Kali siarod nasielnictva «dakładna tak» na pytańnie pra nieabchodnaść reformaŭ dla Biełarusi adkazvaje 40%, to siarod hramadskich arhanizacyj takich 91%. Takaja ž dola pradstaŭnikoŭ treciaha siektara vystupaje za źmianšeńnie roli dziaržavy.

U cełym, pradstaŭniki hramadzianskaj supolnaści pakazali siabie jak vielmi demakratyčnaja i liberalna nastrojenaja hrupa. Bolšaść nazvała palityčnyja reformy jak samyja pryjarytetnyja. Heta i pavyšeńnie roli parłamienta, i vybarnaść miascovych orhanaŭ ułady, i reforma vybarčaha zakanadaŭstva. U hetych punktaŭ prykładna adnolkavaja dola prychilnikaŭ - bolš za 70%.

— Navošta apytvać treci siektar i palityčnyja partyi, kali ich rolu ŭ pryniaćci rašeńniaŭ hranična małaja?

— U pieršuju čarhu, heta było nieabchodna dla dapamohi ŭ prajekcie «Reforum». Jon praduhledžvaje, što pryjarytety dla reformaŭ buduć vybirać čatyry forumy. Adzin ź ich — forum hramadzianskaj supolnaści. Dla jaho infarmacyjnaha zabieśpiačeńnia my praviali hetaje daśledavańnie, kab krychu pašyryć karcinu śvietu udzielnikaŭ forumu. Heta treba dla taho, kab jany ŭbačyli, što nie tolki ich mierkavańnie ŭličvajecca, uličvajecca mierkavańnie treciaha siektara ŭ cełym.

Ź inšaha boku, my zadavali pytańnie, nakolki hatovyja pradstaŭniki treciaha siektara ŭdzielničać u raspracoŭcy reformaŭ, nakolki vysoka jany aceńvajuć svoj patencyjał i toje, na jakim uzroŭni ŭ ich uzajemadziejańnie ź dziaržaŭnymi orhanami.

Vielmi mnohija skazali, što hatovyja ŭdzielničać u raspracoŭcy reformaŭ: 63% skazali, što dakładna hatovyja raspracoŭvać prapanovy dla reformaŭ, 29% — chutčej hatovyja.

Ale apytanyja dosyć nizka acanili ciapierašni ŭzrovień uzajemadziejańnia treciaha siektara ź dziaržavaj. Nichto nie skazaŭ, što takoje ŭzajemadziejańnie naładžanaje. Tolki 18% skazali, što hramadzianskaja supolnaść i dziaržava ŭzajemadziejničajuć, adnak miechanizm patrabuje palapšeńnia. 39% skazali, što ŭzajemadziejańnie małaefiektyŭnaje i nie prynosić vynikaŭ i 40% apytanych skazali, što hramadzianskaja supolnaść ź dziaržavaj nie ŭzajemadziejničajuć.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0