Tak nazyvajecca kultavaja dla irłandcaŭ pieśnia, napisanaja Bobi Sendsam - hierojem Irłandyi, jaki pamior va ŭzroście 27 hadoŭ paśla 65 dzion pačataj im ža ahulnaj haładoŭki vajennapałonnych Irłandskaj Respublikanskaj Armii (IRA) ŭ turmie Mejz 1981 hoda.
Padčas znachodžańnia ŭ źniavoleńni jon byŭ abrany ŭ Brytanski parłamient ad Paŭnočnaj Irłandyi. U Dery ž znachodzicca adzin z samych znakavych manumientaŭ irłandskaha supracivu – ściana doma, na jakoj raźmieščany histaryčny nadpis: «Vy pierasiakajecie terytoryju Volnaha Dery». Hety samy Volny Dery – častka horada, jakuju kantralavała IRA z 1969 pa 1972 hady. Tam ža majecca šylda pamiaci ŭsich zahinułych padčas zhadanaj haładoŭki.
Dery – adzin ź vialikich centraŭ irłandskaha nacyjanalizmu, važnaje miesca dla kožnaha irłandca. Hety horad – svojeasablivy simvał baraćby irłandcaŭ suprać akupacyi Bratynskaj impieryjaj, źjaŭlajeca druhim pa pamierach u Paŭnočnaj Irłandyi i čaćviortym u Irłandyi ŭvohule (237 tysiač čałaviek razam z pryharadam).
Choć horad paśla vajny za niezaležnaść Irłandyi i zastaŭsia ŭ składzie Vialikabrytanii, pratestanty i brytanskija łajalisty ciapier składajuć tut značnuju mienšaść nasielnictva (mienš za 20%). Aficyjna horad nazyvajecca Łandandery, ale paŭsiul užyvajecca aryhinalnaja irłandskaja nazva – Dery. Prystaŭku «Łandan» da nazvy horada dadaŭ anhlijski karol Jakaŭ I u 1613 hodzie. I ciapier irłandcam lepiej pra jaje nie nahadvać. Navat haradskoje kiraŭnictva aficyjna pryniała nazvu «haradski saviet horada Dery».
Futbolny kłub «Dery Sici» – važnaja častka žyćcia i historyi horada, svojeasablivy indykatar jaho niezaležnaści. Sprava ŭ tym, što heta adziny kłub z Paŭnočnaj Irłandyi, jaki vystupaje ŭ lizie inšaj dziaržavy – Respubliki Irłandyja.
Jaho zaŭziatary lubiać padkreślivać, što zaŭždy byli i zastajucca irłandskim, a nie brytanskim kłubam. Ale heta nie adzinaja cikavaja reč ab hetaj biassprečna śpiecyfičnaj kamandzie, jakaja supraćstaić salihorskamu «Šachcioru» ŭ druhim raundzie adboračnaha turnira Lihi Jeŭropy 2014/15. Davajcie pra ŭsio pa paradku.
Karamielki i dyskryminacyja
«Dery Sici» byŭ zasnavany ŭ 1928 hodzie. U nazvu było vyrašana nie ŭklučać aficyjnuju nazvu horada Łandandery, i ŭ toj ža momant nie pierajmać nazvu «Dery Sełcik», jakuju raniej vykarystoŭvała pieršaja kamandaja horada, zhinuŭšaja ŭ 1913 hodzie.
U 1929 hodzie novaja kamanda ŭpieršyniu pryniała ŭdzieł u spabornictvach Paŭnočnairłandskaj futbolnaj lihi. Svoj pieršy trafiej – Kubak Haradoŭ Paŭnočnaj Irłandyi, «Dery Sici» zdabyŭ u 1935 hodzie. Nastupnaha bujnoha pośpiechu – pieramohi ŭ Kubku Paŭnočnaj Irłandyi, daviałosia čakać 14 hadoŭ. Paśla hetaje ž dasiahnieńnie čyrvona-biełyja (pałasatyja futbołki mienavita takich koleraŭ nosiać hulcy kłuba z Dery) paŭtaryli ŭ 1954 i 1964 hadach. U 1964 hodzie jany taksama vyjhrali Załaty Kubak Paŭnočnaj Irłandyi.
Što datyčycca kłubnych koleraŭ, to pieršapačatkova futbalisty «Dery Sici» hulali ŭ futbołkach, padobnych da anhlijskaj «Astan Viły» – fijaletava-barvianych. Paśla byli prosta biełyja. I tolki ŭ 1954 hodzie byŭ uviedzieny ciapierašni ŭzor formy: čyrvona-biełyja futbołki i čornyja šorty.
Pryčynaj źmieny koleru pasłužyŭ pryjezd u kamandu znakamitaha irłandca Bili Hileśpi, jaki da taho momantu byŭ kapitanam «Šefiłd Junajted» i pravioŭ u składzie anhlijskaj kamandy až 21 hod. U jahony honar kiraŭnictva kłuba źmianiła formu na tuju, u jakoj jak raz i vystupała papiaredniaja kamanda lehiendy irłandskaha futboła. Z taho času kamanda z Dery nosić mianušku «candystripes» (dasłoŭna – «pałoski na cukierkach»), bo smaktalnyja karamielki časta majuć mienavita takuju rasfarboŭku.
Vielmi važny ŭ historyi kłuba vypadak adbyŭsia ŭ siezonie 1965/66, kali «Dery Sici», paśla taho, jak upieršyniu pieramoh u čempijanacie Paŭnočnaj Irłandyi ŭ 1965 hodzie, atrymaŭ mahčymaść pryniać udzieł u Kubku Jeŭrapiejskich čempijonaŭ, dzie zmoh dajści da druhoha raundu. U pieršaj sustrečy na vyjeździe irłandcy byli prosta ŭščent razhromlenyja bielhijskim «Anderlechtam» – 9:0. A druhoha matča nie adbyłosia zusim. Futbolnaja asacyjacyja Paŭnočnaj Irłandyi zabaraniła «Dery Sici» pravodzić hulniu na svaim stadyjonie, pakolki, pa ich acenkach, jon nie adpaviadaŭ naležnym standartam, z-za čaho kamanda nie zmahła praciahnuć udzieł u spabornictvie. Sprava ŭ tym, što na toj momant kirujučyja pasady ŭ asacyjacyi zajmali pieravažna pratestanty, tamu pośpiech nacyjanalistyčna-katalickaha kłuba byŭ jaŭna nie ŭ ich płanach. Paśla hetaha incydenta adnosiny kłuba i asacyjacyi kančatkova pahoršylisia.
Padzieńnie i ŭźlot u Volnym Dery
I dalej situacyja lepiej nijak nie zrabiłasia – pryjšli «dzikija hady», jak ich zavuć miascovyja amatary sportu numar adzin. «Dzikija hady» - heta pieryjad pamiž 1972 i 1985 hadami, kali horad Dery zusim zastaŭsia bieź vialikaha futbołu.
Sprava ŭ tym, što ŭ 1969 hodzie pačałasia znakamitaja na ŭvieś śviet baraćba irłandcaŭ za hramadzianskija pravy, nastupstvami jakoj byli «Kryvavaja niadziela» 1972 hoda i amal tryccać hod kanfrantacyi, što nosiać ahulnuju nazvu «The Troubles». U hety čas irłandcy-kataliki, jakija byli abjektam šmathadovaj dyskryminacyi z boku pratestantaŭ na svajoj ziamli, pačali zmahańnie za svaje pravy, a taksama za abjadnańnie svajoj dziaržavy. Dery, jak horad ź vielmi mocnaj katalickaj nacyjanalistyčnaj supolnaściu, byŭ adnym z centraŭ hetaj baraćby. Ab hetym śviedčyć u tym liku i isnavańnie rajona «Volny Dery», ab jakim užo ŭzhadvałasia.
«Dery Sici» staŭ achviaraj hetaha sumnaznakamitaha smutnaha času ŭ Paŭnočnaj Irłandyi. U 1971 hodzie miascovaja palicyja i Paŭnočnairłandskaja futbolnaja liha zabaranili kłubu pravodzić chatnija matčy na ich stadyjonie Brendziŭeł pa pryčynach niebiaśpieki dla pryjezžych zaŭziataraŭ.
Stadyjon znachodzicca ŭ tym samym «Volnym Dery», tamu kanflikty z zaŭziatarami «pratestanckich» kłubaŭ, jakija byli nastolki śmiełymi, kab naviedać hetuju arenu, byli vielmi žorstkimi. Z-za hetaha kłub byŭ vymušany padarožničać u miastečka Kołrejn, što znachodzicca ŭ 48 kiłamietrach ad Dery, kab hulać svaje chatnija hulni tam.
Tak praciahvałasia ź vieraśnia 1971 da kastryčnika 1972 hoda, kali «Dery Sici» ŭrešcie padaŭ prašeńnie ab mahčymaści viartańnia na rodny stadyjon. Pa-pieršaje, pravodzić damašnija matčy nie na svajoj arenie było prosta finansava nievyhadna, pa-druhoje, dla zaŭziataraŭ kožnaja takaja pajezdka takasama nie dadavała kamfortu, uličvajučy tahačasnuju situacyju ŭ krainie. Ale futbolnaja asacyjacyja Paŭnočnaj Irłandyi hetaje prašeńnie nie zadavoliła, choć na toj momant palicyja zmahła ŭ rešcie rešt zrabić terytoryju stadyjona i pobač ź im dosyć biaśpiečnaj dla naviedvańnia zaŭziataraŭ inšych kamand. Heta była akcyja, nakiravanaja na izalacyju i źniščeńnie kłuba, jaki mieŭ jaskrava vyražanuju nacyjanalistyčnuju pazicyju, bo byŭ zasnavany i padtrymlivaŭsia irłandskimi katalikami-respublikancami. U vyniku, u 1972 hodzie «Dery Sici» vyjšaŭ z Paŭnočnairłandskaj lihi, bo praciahvać takoje isnavańnie tam było prosta niemetazhodna.
Pačalisia ciomnyja dla kamandy časy. 13 hadoŭ «Dery Sici» isnavaŭ jak moładzievy kłub, jaki prymaŭ udzieł u łakalnych spabornictvach i zajmaŭsia vychavańniem maładych futbalistaŭ.
Tak praciahvałasia až da 1985 hoda, kali napružanaść u Paŭnočnaj Irłandyi ŭvohule i ŭ Dery ŭ pryvatnaści pastupova pajšła na spad. Tady kłub zajaviŭsia dla ŭdziełu ŭ novastvorany Pieršy dyvizijon futbolnaj Lihi Respubliki Irłandyja. Zajaŭka była pryniataja, i kłub, niahledziačy na svajo znachodžańnie ŭ Paŭnočnaj Irłandyi (na terytoryi inšaj dziaržavy – Vielikabrytanii), pačaŭ vystupać u Lizie Respubliki Irłandyja ź siezona 1985/86 jak paŭprafiesijny kłub.
Finansavyja machinacyi i Nobieleŭskaja premija
U svoj druhi siezon u novaj lizie «Dery Sici» zdoleŭ zaniać pieršaje miesca i padniacca ŭ vyšejšy dyvizijon Irłandyi. A ŭ siezonie 1988/89 čyrvona-biełyja spaznali samy vialiki pośpiech u svajoj historyi, vyjhraŭšy «trebł» – čempijanat Irłandyi, Kubak krainy i Kubak Lihi. Da siońniašniaha dnia pieralik pieramoh kłuba taksama źmiaściŭ u sabie šeść Kubkaŭ Irłandskaj Lihi, adno čempijonstva (siezon 1996/97) i try Kubki krainy (1995, 2002, 2006).
U 2009 hodzie kłub, praŭda, byŭ vyklučany z vyšejšaj lihi Irłandyi z-za finansavych machinacyj – vyśvietliłasia, što hulcy atrymlivali častku zarpłaty «ŭ kanviercikach». Ale ŭ hetym ža siezonie «Dery Sici» byŭ rearhanizavany i ŭ druhi raz u svajoj historyi zajaviŭsia ŭ pieršuju lihu, jakuju adrazu ž i vyjhraŭ, zdabyŭšy mahčymaść znoŭ vystupać u elicie Irłandskaha futboła. Na siońniašni momant kamanda, jak i 50 hadoŭ tamu, źjaŭlajecca paŭprafiesijnaj – akramia vystupu za kłub, hulcy taksama pracujuć u inšych śfierach. Ale heta nie pieraškadžaje čyrvona-biełym zajmać vysokija pazicyi ŭ miascovym čempijanacie i časam prymać udzieł u jeŭrakubkach. Darečy, prezidentam kłuba źjaŭlajecca łaŭreat nobieleŭskaj premii mira 1998 hoda Džon Chjum, jaki taksama źjaŭlajecca adnym z zasnavalnikaŭ irłandskaj Sacyjał-demakratyčnyj i lejbarysckaj partyi.
Jašče varta adznačyć, što zaŭziatary – nieadjemnaja častka historyi kłuba, jakaja ŭpłyvała na jahonaje raźvićcio roznymi šlachami. Kali z-za vialikich zapazyčanaściaŭ kłubu pahražała navat spynieńnie isnavańnia, miascovaja supolnaść pačała masavyja akcyi, nakiravanyja na toje, kab vyratavać kłub. Užo paśla, u paśpiachovym dla «Dery Sici» siezonie 2006 hoda, tahačasny kapitan kamandy, a taksama jaje ciapierašni hałoŭny trenier Piter Chatan skaža: «Futbolny kłub «Dery Sici» nie naležyć nikomu, akramia ludziej Dery. Piać ci šeść hadoŭ tamu kłub byŭ na kaleniach, na miažy vychadu ź biznesu. U nas nie było ni cukrovaha tatački, ni miljaniera, ni Ramana Abramoviča, kab zachavać kłub. Mienavita ludzi i horad vyratavali kamandu. Narod, fanaty, zvyčajnyja ludzi; jany vyjšli i stukali ŭ dźviary, kab sabrać hrošy. Jany pajšli pa pabach sa kryniami dla achviaravańniaŭ, jany zrabili ŭsio mahčymaje, kab zachavać kłub u žyvych. Dery – heta nievialikaja i vielmi mocna źviazanaja supolnaść, jakaja kłapocicca ab svaim kłubie, i mienavita tamu ŭ nas jašče jość kłub. I kožny naš pośpiech, jaki my možam zdabyć u hetym siezonie, adbyvajecca dziakujučy im».
Cikava, što na chatnich sustrečach «Dery Sici» vy nikoli nie pabačycie palicyi. Sprava ŭ tym, što jašče ŭ 1985 hodzie, kali UEFA davała kłubu dazvoł na vystup u futbolnaj lizie inšaj dziaržavy, była pastaŭlenaja ŭmova adsutnaści Karaleŭskaj palicyi Olstera na matčach kamandy ŭ Dery.
Heta było zroblena śpiecyjalna, kab nie pravakavać zaŭziataraŭ kamandy – katalikoŭ-nacyjanalistaŭ. Mienavita tamu ŭsie hulni achoŭvajucca ściuardami, jakich najmaje sam kłub. Ale heta, nažal, čamuś nie spryjaje zapaŭnieńniu trybun – siaredniaja naviedvalnaść chatnich matčaŭ «Dery Sici» ŭ minułym siezonie skłała kala 1500 čałaviek, choć stadyjon Brendziŭeł moža pryniać bolš za siem tysiač hledačoŭ.
Voś takoha praciŭnika vybraŭ los dla salihorskaha «Šachciora». Jak składziecca ŭ padnačalenych Siarhieja Baroŭskaha, my daviedajemsia 24 lipienia, paśla druhoj sustrečy hetych dźviuch kamand, jakaja adbudziecca ŭ Salihorsku na stadyjonie «Budaŭnik». Ale ŭ lubym vypadku budzie cikava pahladzieć, jak hanarlivyja irłandskija paŭamatary vystupiać suprać našych prafiesijnych majstroŭ skuranoha miača.
Łukašenka nie pavieryŭ Ryžankovu. Piatkievič vyhladaje procivahaj Krutomu. A Kruty — vialikaja zahadka14
Kamientary