Biełaruskaja ŭłada čarhovy raz zaniepakoiłasia losam hramadzian, jakija nie majuć aficyjnaj pracy i, adpaviedna, nie płaciać padatki. Łukašenka nazvaŭ takich ludziej «darmajedami i łajdakami», čarhovy raz zahadaŭšy viarnuć stary saviecki termin u sučasnaje biełaruskaje zakanadaŭstva. Z hetaj nahody my vyrašyli ŭspomnić, jak zmahalisia z takimi «parazityčnymi elemientami» ŭ SSSR.
Artykuł 12 Kanstytucyi SSSR 1936 h. abviaščaŭ: «Praca ŭ SSSR źjaŭlajecca abaviazkam i spravaj honaru kožnaha zdolnaha da pracy hramadzianina pa pryncypie: «chto nie pracuje, toj nie jeść». Adnak ludzi jość ludzi, i ŭvieś čas znachodzilisia žychary Krainy cavietaŭ, jakija nie vielmi imknulisia pracavać na dziaržavu. Viadoma, što ciarpieć takuju pazicyju ŭłady nie mahli.
«Darmajedstva» nierazryŭna asacyjujecca z praŭleńniem Mikity Chruščova. Adnak nie ŭsie viedajuć, što jon zajmaŭsia hetym pytańniem jašče da taho, jak zaniaŭ pasadu hiensieka.
U 1948 h. Chruščoŭ, jaki na toj momant byŭ pieršym sakratarom CK KP (b) Ukrainy, nakiravaŭ Stalinu list ab harotnym stanoviščy ŭkrainskich kałhasaŭ. U hetym liście jon paviedamlaŭ, što va ŭkrainskich kałhasach isnuje šmat «parazityčnych elemientaŭ», jakija «vykarystoŭvajuć kałhasy jak šyrmu, zajmajucca śpiekulacyjaj, kradziažom, samahonavareńniem i ździajśniajuć inšyja złačynstvy», a taksama niehatyŭna ŭpłyvajuć na asobnych adstałych kałhaśnikaŭ.
U vyniku, 21 lutaha 1948 h. byŭ padpisany ŭkaz Prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta SSSR «Ab vysialeńni z Ukrainskaj SSR asob, jakija złosna ŭchilajucca ad pracoŭnaj dziejnaści ŭ sielskaj haspadarcy i viaduć antyhramadski, parazityčny ład žyćcia». U hetym ža hodzie ukaz raspaŭsiudzili amal što na vieś Sajuz (jaho paźbiehli tolki Prybałtyka, Biełaruś i Zachodniaja Ukraina).
Ale ž haradskich žycharoŭ, i tych, chto nie byŭ u kałhasach, jon nie kranaŭ. Astatnim ža treba było pracavać.
Kali ž čałaviek nie chacieŭ i traplaŭsia, jaho vysialali na vosiem hadoŭ. Takim čynam, tolki na praciahu 1948 hoda było vysielena kala 27 000 čałaviek.
Ich adpraŭlali na prymusovuju pracu pa ŭsioj krainie, ad budoŭli čyhunak da pracy ŭ saŭhasach.
U lipieni 1951 vychodzić Ukaz Prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta SSSR «Ab mierach baraćby z antyhramadskimi, parazityčnymi elemientami». Mielisia na ŭvazie vałacuhi, biespracoŭnyja i žabraki.
Paśla pieršaha zatrymańnia asudžanych vysyłali z haradoŭ za 101-y kiłamietr.
Za «złosnaje parazitavańnie», to bok zatrymańnie za hetaje «złačynstva» druhi raz, davali hod kałonii. U druhim paŭhodździ 1951 h. zatrymali 107 tysiač «parazitaŭ», u 1952 hodzie — 156 tysiač,a ŭ 1953 hodzie ŭžo 182 tysiačy.
Kali Chruščoŭ uznačaliŭ krainu, to praciahnuŭ svaju baraćbu z «parazityčnymi elemientami». U 1956 h. ułady zacikavilisia cyhanami. Ukaz «Ab dałučeńni da pracy cyhan, jakija zajmajucca badziažnictvam» byŭ pryniaty, i kala 10 tysiač cyhanoŭ byli pryciahnutyja za badziažnictva i vysłany ŭ paŭnočnyja rajony krainy.
A ŭ 1961 h. vyjšaŭ ukaz «Ab uzmacnieńni baraćby z asobami (łajdakami, darmajedami, parazitami), jakija ŭchilajucca ad hramadska-karysnaj pracy i viaduć antyhramadski i parazityčny ład žyćcia».
Jon raspaŭsiudžvaŭsia absalutna na ŭsiu krainu i na ŭsich jaje žycharoŭ. Zhodna z ukazam, «darmajed» prymusova vysialaŭsia ŭ śpiecyjalna adviedzienyja miascovaści na termin ad dvuch da piaci hadoŭ z kanfiskacyjaj majomaści, nažytaj «niepracoŭnymi šlacham», i abaviazkovym pryciahnieńniem da pracy pa miescy pasielišča.
Pry hetym, kali čałaviek aficyjna ličyŭsia rabotnikam niejkaha pradpryjemstva, a na samoj spravie handlavaŭ na rynku, ci, naprykład, zajmaŭsia na svaim leciščy raźviadzieńniem trusoŭ, jon usio roŭna traplaŭ u «darmajedy», dosyć razmytaja farmuloŭka ŭkaza heta dazvalała.
Nie pracavać dazvalałasia tolki chatnim haspadyniam.
Na spravie vyhladała tak: čałaviek, jaki trapiŭ «na ałovak» spačatku atrymlivaŭ ad miascovaha vykankama papiaredžańnie, što jamu treba ŭładkavacca na pracu. Kali jon papiaredžańnie ihnaravaŭ — atrymlivaŭ termin vypraŭlenčych rabot.
Dapamoh ukaz i ŭ baraćbie z dysidentami.
Pad jaho adrazu trapiŭ šerah «padpolnych» kulturnych dziejačaŭ. Na siońniašni dzień, napeŭna samy viadomy ź ich – paet, nobieleŭski łaŭreat, Iosif Brodski. Šyroka razyjšłasia jaho hutarka z sudździoj na pracesie pa pryznańni paeta darmajedam, jaki prachodziŭ u 1964 hodzie:
Sudździa: A naohuł jakaja vaša śpiecyjalnaść?
Brodski: Paet. Paet-pierakładčyk.
Sudździa: A chto heta pryznaŭ, što vy paet? Chto zaličyŭ vas da paetaŭ?
Brodski: Nichto. A chto zaličyŭ mianie da rodu čałaviečaha?
Sudździa: A vy vučylisia hetamu?
Brodski: Čamu?
Sudździa: Kab być paetam? Nie sprabavali skončyć VNU, dzie rychtujuć … dzie vučać …
Brodski: Ja nie dumaŭ, što heta dajecca adukacyjaj.
Sudździa: A čym ža?
Brodski: Ja dumaju, heta … (razhublena) … ad Boha …
U vyniku paet atrymaŭ piać hadoŭ vysyłki ŭ Archanhielskuju vobłaść.
Adnak z pracaŭładkavańniem vysielenych niaredka byli prablemy.
Da taho ž ludziam treba było dać žyllo, a časam zdarałasia, što miascovyja ŭłady ŭvohule nie viedali ab tym, što da ich nakiroŭvajecca čarhovaja «partyja» darmajedaŭ. Za čatyry hady dziejańnia ŭkazu vysłali 37 tysiač čałaviek, usiaho ž było vyjaŭlena kala paŭmiljona darmajedaŭ.
Ale ž z-za šmatlikich prablem ŭ 1965 hodzie ŭkaz skarektavali.
Ciapier ludziej abaviazali pracavać pa miescy žycharstva. Ŭ takim vyhladzie jon praisnavaŭ amal 30 hadoŭ, da pryniaćcia ŭ krasaviku 1991 hoda zakona «Ab zaniataści nasielnictva», jaki admianiŭ kryminalnuju adkaznaść za darmajedstva i aficyjna lehalizavaŭ termin «biespracoŭje».
