Viktar Marcinovič: Što dobraha i drennaha daŭ nam SSSR

Niečakany vybuch emocyj, jaki sparadziŭ navat nie sam hety tekst, a adna niehałoŭnaja dumka ŭ im, vymušaje mianie viarnucca da temy. Paŭsotni kamientaŭ tolki ŭ adnoj halinie dyskusii na Facebook, uzajemnyja abrazy i niepaźbiežny pierachod na asoby («A chiba vaš dzied nie byŭ kamunistam, Viktar?» Dyk nie! Nie byŭ! Moj dzied praz pryncypovy charaktar byŭ prybrany z chlebnaj pazicyi buchhałtara ŭ kałhasie prykładna ŭ tym uzroście, u jakim ja ciapier; astatniaje žyćcio pracavaŭ ahranomam, u partyi nie značyŭsia!) — dyk voś, usie hetyja žarści dakazvajuć: adnosiny biełarusaŭ z SSSR jość traŭmaj, balučaj traŭmaj.

Pavialičyć

Častka ludziej bačyć hetuju traŭmu, astatnija ž pra jaje bajacca navat zhadvać, jak zhvałtavanaja paźbiahaje prypaminać pra hvałt: vopyt znachodzicca ŭ pryciemkach śviadomaści, varušyć i tym bolš analizavać jaho strašna.

I niahledziačy na toje, što zadavacca pytańniem, vyniesienym u zahałovak, — hetaksama dziŭna, jak pytacca, jakaja karyść była ad taho hvałtu (pašyreńnie seksualnaha dośviedu; znajomstva z padziejaj, horš za jakuju ŭžo nie moža być u žyćci, i h. d.), ja prapanuju spakojna razabracca z tym, što daŭ i što zabraŭ u nas SSSR.

Dobraje:

1. Stvareńnie dziaržaŭnaści ŭ najaŭnych hieahrafičnych miežach. Respublika Biełaruś adbyłasia jak suvierennaje ŭtvareńnie — upieršyniu paśla apošniaha padziełu Rečy Paspalitaj.
2. Likvidacyja sacyjalnaj niaroŭnaści. Zamiest halečnych sialan i zamožnych panoŭ uźnikła novaje hramadstva, dzie kožny moh spadziavacca na žytło, chaj sabie i ŭ vyhladzie pakoja ŭ siamiejnym internacie.
3. Zachavańnie i muziejefikacyja abranaj i ŭzhodnienaj z Maskvoj histaryčnaj spadčyny. Navahrudak, Mirski zamak dy inšyja ikaničnyja pomniki byli zachavanyja z dapamohaj vialikich savieckich hrošaj.
4. Narodnaja aśvieta. Zakładka biblijatek navat u addalenych vioskach.
5. Biaspłatnaja adukacyja.
6. Biaspłatnaja miedycyna.
7. Industryjalizacyja. Pabudova bujnych zavodaŭ, jakija inakš nikoli nie ŭźnikli b tut: MAZ, BiełAZ, MTZ. Jany byli honaram nie tolki BSSR, ale i ŭsiaho Sajuza.
8. Mielijaracyja, zasvajeńnie tych ziamiel na Paleśsi, jakija dahetul nie byli prydatnyja dla sielskaj haspadarki.
9. Arhanizacyja infrastruktury zdabyčy kalijnych uhnajeńniaŭ. Biełaruś karystajecca jaje frahmientami dahetul.
10. Skasavańnie carskaj manarchii i ŭstalavańnie «savieckaj demakratyi», pry jakoj orhany ŭłady abiralisia narodam, chaj sabie i farmalna.
11. Raźvićcio movy i kultury. Upieršyniu za 200 hadoŭ na biełaruskaj movie pačali lehalna vydavacca knižki, źjavilisia prazaiki i paety, šyroka dapuščanyja da čytača. Asobnyja ź ich, naprykład, Jakub Kołas, uvachodzili ŭ orhany ŭłady, mieli šaniec źviartacca da nacyi i ŭpłyvać na kulturnuju palityku. Na biełaruskaj movie vykładalisia pradmiety ŭ VNU, aryjentavanych na kulturu: Teatralna-mastackim instytucie i Instytucie kultury. U 1960-ja na movie vydavalisia navat školnyja padručniki, u tym liku pa niehumanitarnych śpiecyjalnaściach. Biez BSSR nie było b mulavinskich «Pieśniaroŭ».
12. Vyzvaleńnie našaj terytoryi ad fašyzmu.

Drennaje:

1. SSRB, a potym BSSR pryjšli na zamienu sapraŭdy nacyjanalnaj dziaržavie, niezaležnaj ad SSSR, jakoj mieła šaniec stacca BNR. Dziaržaŭnaść BSSR była niapoŭnaj, faktyčna nam delehavaŭsia status fiederatyŭnaj adzinki, z usimi nastupstvami, jakija raschlobvajem dahetul.
2. Tak, panoŭ tut nie zastałosia, ale nie zastałosia i haspadaroŭ. Pryncyp «usio vakruh kałchoznaje — ŭsio vakruh majo». Źniknieńnie praz emihracyju ci represii sapraŭdnaj arystakratyi (los Radziviłaŭ dy ich spadčyny).
3. Muziei stali adnym z kirunkaŭ savietyzacyi: u kožnym maleńkim haradku pijanier la stendu «Žyćcio sialan da Kastryčnickaj revalucyi» moh upeŭnicca, što da Lenina tut byli łapci, lebiada i draŭlanyja sochi. Pra vilenskaje baroka i Statut VKŁ savieckija muziei prapanavali zabycca.
4. Ci patrebnaja była taja leninskaja aśvieta? U adroźnieńnie ad peŭnych rehijonaŭ Rasii, nasielnictva ŭ biełaruskich haradach było adukavanaje i načytanaje. Pruf — «Zapiski aficera Čyrvonaj armii» Siarhieja Piaseckaha.
5. Biaspłatnaja adukacyja. I abaviazkovaje raźmierkavańnie, saviecki VAK, ideałohija zamiest viedaŭ.
6. Biaspłatnaja miedycyna. I čerhi ŭ paliklinikach, prusaki i pach kisłaj kapusty ŭ špitalach.
7. Zhadanaja industryjalizacyja była kałanijalna-chvaravitaj: suvierennaj jeŭrapiejskaj Biełarusi, nie pryleplenaj da savieckaha rynku, takaja kolkaść traktaroŭ i hruzavikoŭ niepatrebnaja.
8. Mielijaracyja pryviała da ekałahičnych nastupstvaŭ. Paśla jaje skančeńnia vyjaviłasia, što na torfie ni chalery nie raście. Ciapier Biełaruś marnuje da 3 młrd rubloŭ u hod na paŭtornaje zabałočvańnie.
9. Vilnia, jakuju my stracili nazaŭsiody. Kraina žyvie z vyrvanym sercam.
10. «Savieckaja demakratyja» ŭkaraniła tut dumku pra toje, što ŭłada — nie ad Boha, a ad vykankamu. Spaborničać za jaje, kali ciabie nie ŭpaŭnavažyli KDB i ideałahičny adździeł, — šukać prablemy na hałavu.
11. Adnolkava-panyłyja chruščoŭki, jakija nazaŭsiody skalečyli vyhlad biełaruskich haradoŭ.
12. Taja samaja noč na 30 kastryčnika 1937 hoda, kali ŭ turmie NKVD byli źniščanyja 130 prazaikaŭ, paetaŭ i vučonych. Siarod ich — Płaton Hałavač, Michaś Zarecki, ludzi, jakija mieli šaniec nazaŭsiody źmianić kontury našaj prozy.
13. Rusifikacyja, tempy jakoj apiaredžvali dekaratyŭnaje zachavańnie biełaruskaj kultury ŭ śpiecyjalnych ustanovach. Pieratvareńnie movy ŭ prykmietu «kałhasnaści» i «viaskovaści».
14. Źniščeńnie histaryčnaha centra Minska. Pra toje, jak hetamu sprabavali supraćstajać, hł., naprykład u «Aŭtamacie z haziroŭkaj» Uładzimira Niaklajeva. Pačytajcie i zabudźciesia na mif, što byccam «histaryčny Minsk byŭ zrujnavany Druhoj suśvietnaj vajnoj».
15. Vajna ŭ Afhanistanie, u jakoj Biełaruś dakładna b nie ŭdzielničała sama. Padrabiaznaści hł. u «Cynkavych chłopčykach» S. Aleksijevič.
16. Pazbaŭleńnie nacyi sapraŭdnaj historyi, likvidacyja pamiaci pra samyja pryhožyja epizody minuŭščyny, nasadžeńnie adčuvańnia, što nam niama čym hanarycca, aprača partyzanaŭ, zubroŭ i busłoŭ.
17. Vulicy Lenina, Marksa, Dziaržynskaha, Suvoraŭskaja vučelnia i tyja mazhi, jakija heta ŭsio supolna haduje.
18. 1939 hod.
19. Park Horkaha. Park Čaluskincaŭ. Adsutnaść parka Hareckaha, parka Bahdanoviča.
20. Čarnobyl. I jašče raz: Čarnobyl.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0