Roŭna 25 hadoŭ tamu, 15 maja 1990 hoda, raspačaŭ svaju rabotu Viarchoŭny Saviet tady jašče Biełaruskaj SSR 12-ha sklikańnia. Z hetym, abrany na častkova, jak pryniata ciapier havaryć, demakratyčnych vybarach, Viarchoŭnym Savietam bolšaść nasielnictva respubliki źviazvała nadziei na lepšuju budučyniu, vyjście z kryzisu. I chacia hetyja nadziei nie spraŭdzilisia, tym nie mienš, Viarchoŭny Saviet 12-ha sklikańnia adyhraŭ vielizarnuju, kali nie hałoŭnuju rolu ŭ stanaŭleńni niezaležnaj Biełarusi.
Jak viadoma, va ŭmovach savieckaha hramadska-palityčnaha žyćcia ź jaho adnapartyjnaściu, vybary ŭ Viarchoŭny Saviet Biełaruskaj SSR na praciahu 1938—1985 hh. prachodzili pa dakładna vyznačanych scenarach. Pieramohu na hetych kvazivybarach niaźmienna atrymlivaŭ «nieparušny błok kamunistaŭ i biespartyjnych». Deputackija mandaty faktyčna raźmiarkoŭvalisia ŭ partyjnych kamitetach pavodle zahadzia vyznačanych kvot, pryčym budučyja deputaty padbiralisia pavodle połaŭzrostavaj, sacyjalnaj, prafiesijnaj i partyjnaj prynaležnaści.
Ulotka da hramadzian z zaklikam pryjści na mitynh 25 lutaha 1990 h.
Imitacyja pradstaŭnictva intaresaŭ u Viarchoŭnym Saviecie značyła dekaratyŭnaść jaho statusu jak vyšejšaha zakanadaŭčaha orhana. Viarchoŭny Saviet Biełaruskaj SSR pasłuchmiana zaćviardžaŭ zakonaprajekty, padrychtavanyja kamunistyčnaj partyjaj respubliki, zasiarodžvaŭsia na abmierkavańni drobnych ekanamičnych i haspadarčych pytańniaŭ, pieratvaryŭšysia pa słovach deputata Alaksandra Łukašenki «v kontoru, kotoraja sčitajet tarify, nadbavki i tak daleje».
Mahčymaść źmianić situacyju źjaviłasia ŭ 1990 h. u suviazi z čarhovymi vybarami ŭ Viarchoŭny Saviet respubliki 12-ha sklikańnia.
Na hety momant situacyja była inšaja. Niahledziačy na toje, što za Biełaruśsiu zamacavaŭsia imidž «Vandei» pierabudovy, tym nie mienš, pracesy demakratyzacyi i hałosnaści rabili svaju spravu: nie vyklikała sumnieńniaŭ, što vybary 1990 h. buduć karennym čynam adroźnivacca ad minułych.
Praŭda, partyjna-dziaržaŭnaje kiraŭnictva respubliki imknułasia z dapamohaj pravavych instrumientaŭ zabiaśpiečyć siabie daminujučaje stanovišča ŭ budučym biełaruskim parłamiencie. Tak, u adpaviednym zakonie ab vybarach narodnych deputataŭ BSSR ad 27 kastryčnika 1989 h. 50 deputataŭ abiralisia nie pa akruhach (treba było abrać 360 parłamientaryjaŭ), a na plenumach hramadskich arhanizacyj: vieteranaŭ, invalidaŭ, a taksama ślapych i hłuchich.
U zakonie byŭ prapisany instytut akruhovych schodaŭ, jaki byŭ svojeasablivym filtram, sitam, praź jakoje možna było prapuskać łajalnych kandydataŭ albo adšturchoŭvać tych, chto išoŭ na vybary z praźmiernaj krytykaj u adnosinach da ŭładaŭ. Narešcie, u zakonie zachavałasia zahannaja praktyka savieckich časoŭ, kali ŭ biuleteni možna było ŭnosić lubuju kolkaść kandydataŭ. Tamu na vybarach mieli miesca vypadki, kali vybary prachodzili na biezalternatyŭnaj asnovie: vybarščyki hałasavali tolki za adnaho pretendenta, najčaściej, vyłučenca partaparata.
5 śniežnia 1989 h. deputaty zaćvierdzili pastanovu «O nieotłožnych mierach pod ukriepleniju diścipliny i obŝiestviennoho poriadka v riespublikie». Hałoŭny sens pastanovy zaklučaŭsia ŭ tym, kab «dať otpor ekstriemistskim elemientam», jakija «dopuskajut hrubyje napadki na kompartiju, sovietskij hosudarstviennyj i obŝiestviennyj stroj».
Pastanova pradpisvała vyklučyć praviadzieńnie ŭ pracoŭny čas schodaŭ i mitynhaŭ, nie śviazanych z vyrašeńniem vytvorčych zadač. U advarotnym vypadku ŭ dačynieńni da parušalnikaŭ mierkavałasia ŭžyć ceły nabor srodkaŭ: zvalnieńnie, skaračeńnie vodpusku, pieraniasieńnie čarhi na atrymańnie žylla i inš.
U hety ž dzień parłamientaryi ŭnieśli źmieny i dapaŭnieńni ŭ Kodeks Biełaruskaj SSR ab administracyjnych pravaparušeńniach. Takim čynam, z vosieni 1989 h. publičnyja zakliki da bajkotu vybaraŭ, a taksama inšyja parušeńni zakanadaŭstva pry vybarach narodnych deputataŭ musili karacca štrafam da 50 rubloŭ ci vypraŭlenčymi pracami da 2 miesiacaŭ z utrymańniem 20% zarobku.
25 studzienia 1990 h. kiraŭnictva respubliki padkinuła jašče adnu «horkuju pilulu» mahčymym kankurentam kamunistaŭ: Prezidyum VS BSSR vydaŭ pastanovu, pavodle jakoj akruhovyja kamisii mieli prava dapuskać da ŭdziełu ŭ vybarach kandydataŭ u deputaty ad Tavarystva spažyŭcoŭ, Biełaruskaha ekałahičnaha sajuza i Tavarystva biełaruskaj movy imia F. Skaryny tolki ŭ tym rehijonie ci rajonie, dzie hetyja abjadnańni va ŭstanoŭlenym paradku byli zarehistravany. Pastanova jaŭna parušała zakon ab vybarach, u jakim nie było havorki pra padobnuju rehistracyju.
Zajavy Hančara i Paźniaka: roznyja počyrki — roznyja losy…
Mienavita pavodle hetaj pastanovy akruhovaja vybarčaja kamisija Mirašničenkaŭskaj vybarčaj akruhi № 33 h. Minska admoviła ŭ rehistracyi historyku i archieołahu Alehu Trusavu, kandydaturu jakoha 22 studzienia 1990 h. vyłučyła rada TBM staličnaha Savieckaha rajona, bo ŭ Savieckim rajonie h. Minska adździaleńnie TBM nie mieła rehistracyi. A. Trusaŭ 31 studzienia 1990 h. nakiravaŭ pratest u Centralnuju kamisiju pa vybarach narodnych deputataŭ, u jakim dakazvaŭ niezakonnaść rašeńnia. Ułady vymušany byli zarehistravać A. Trusava kandydatam u deputaty.
Kiraŭnictva kampartyi dziela padvyšeńnia rejtynhu abviaściła peŭnyja karektyvy. Z hetaha času kamunisty na asnovie marksizmu-leninizmu vystupali za pabudovu «humannaha hramadstva», za roznyja formy ŭłasnaści, umacavańnie dyscypliny, kanstruktyŭny dyjałoh z usimi hramadskimi abjadnańniami i hrupami. Adnačasova, havaryłasia ŭ płatformie Kamunistyčnaj partyi Biełarusi da vybaraŭ narodnych deputataŭ Biełaruskaj SSR, apublikavanaj ŭ studzieni 1990 h., partyja budzie «adchryščvacca ad dvurušnikaŭ, usich tych, chto zdradziŭ joj».
Dyk što ž heta byli za ekstremisckija elemienty, jakim treba było zabaranić šlach u novy Viarchoŭny Saviet? Biezumoŭna, u pieršuju čarhu, heta hramadski ruch BNF «Adradžeńnie», ustanoŭčy źjezd jakoha z supracivu biełaruskich uładaŭ adbyŭsia ŭ červieni 1989 h. v «stolicie bratskoj Litvy i dorohom biełorusskomu sierdcu horodie Vilniusie». Pytańnia ŭdziełu abo niaŭdziełu ŭ vybarach u respublikanski Viarchoŭny Saviet pieried rucham nie stajała. Front rašuča byŭ nastrojeny na atrymańnie jak maha bolšaj kolkaści mandataŭ.
9 śniežnia 1989 h. była zaćvierdžana pieradvybarnaja prahrama BNF pad nazvaj «Hałasuju za Biełaruś!» U joj śćviardžałasia, što Biełaruś za hady znachodžańnia ŭ składzie SSSR pieratvaryłasia ŭ paŭkałoniju. U prahramie taksama kanstatavaŭ zaniapad u Biełaruskaj SSR va ŭsich śfierach hramadskaha žyćcia, a taksama prapanoŭvalisia zachady dla vyjścia z takoha stanovišča. Kančatkovaja meta, abvieščanaja ŭ prahramie, zaklučałasia ŭ poŭnym i realnym suvierenitecie respubliki.
Deputaty ad hramadskich abjadnańniaŭ vieteranaŭ i invalidaŭ byli abrany ŭ Viarchoŭny Savieta 12-ha sklikańnia ŭ lutym 1990 h. Kali pryhadać proźviščy najbolš aktyŭnych deputataŭ, to heta Nadzieja Jakaŭleŭna Izvałava, Barys Haŭryłavič Hietc (mienavita jon staŭ aŭtaram farmuloŭki artykuła 17 pieršaj redakcyi Kanstytucyi 15 sakavika 1994 h. — ab biełaruskaj movie jak dziaržaŭnaj z kampramisnym zapisam ab ruskaj movie jak movie mižnacyjanalnym znosin), Anatol Ivanavič Niatylkin (20 lipienia 1994 h. Niatylkin paraić na inaŭhuracyi prezidentu A. Łukašenku «słušať vsiech, no diełať vsio po-svojemu»), Michaił Arciomavič Kačan (u mai 1993 h. prapanavaŭ unieści ŭ paradak dnia siesii Viarchoŭnaha Savieta Biełarusi pytańnie ab zabaronie BNF) i inš.
Tak pačynaŭsia šlach budučaha biełaruskaha prezidenta u vialikuju palityku.
Sami vybary pa 310 vybarčych akruhach byli pryznačany na 4 sakavika 1990 h. Na 310 deputackich mandataŭ pretendavali 1427 čałaviek samych roznych uzrostaŭ i prafiesij, sacyjalnaha pachodžańnia i nacyjanalnaściaŭ.
Niekatoryja vybarčyja akruhi (Leninskaja №1 i Staražoŭskaja №17 u Minsku) ździŭlali kolkaściu — 17 — zarehistravanych kandydataŭ. Mielisia i biezalternatyŭnyja akruhi, na jakich najčaściej, vyłučalisia pradstaŭniki dziaržaparata i namienkłatury.
4 sakavika 1990 h. było abrana 98 deputataŭ. U druhim tury 17-18 sakavika 1990 h. zapavietnyja mandaty atrymaŭ jašče 131 čałaviek. U vyniku ŭ sakaviku 1990 h. novy Viarchoŭny Saviet naličvaŭ 229 deputataŭ, što było niedastatkova dla pačatku pracy novaha parłamienta: pavodle tahačasnaj dziejučaj Kanstytucyi BSSR 1978 h. Viarchoŭny Saviet ličyŭsia pravamocnym pry abrańni nie mienš dvuch tracin deputataŭ. Pry kolkaści ŭ 360 heta ličba składała nie mienš 240 čałaviek.
Reč u tym, što isnavała norma, što deputaty ličylisia abranymi tolki ŭ akruhach, dzie na ŭčastki pryjšło bolš za 50% vybarcaŭ i dzie adzin z kandydataŭ atrymaŭ bolš za 50% hałasoŭ. U vyniku heta pryviało da nieabrańnia deputataŭ u mnohich haradskich akruhach ź ich palaryzacyjaj dumak. Što, u svaju čarhu, davała jašče bolšuju vahu 50 deputatam, pryznačanym ad arhanizacyj vieteranaŭ i invalidaŭ.
Dadatkovyja vybary prajšli 22 krasavika 1990 h. (u 18 akruhach) i 5 maja 1990 h. (u 63 akruhach). Parłamient papoŭniŭsia jašče 38 deputatami. U vyniku paŭtornaha hałasavańnia z 10 pa 14 maja 1990 h. byli vybrany jašče 11 deputataŭ.
Usiaho ŭ viasieńniuju kampaniju 1990 h. da adkryćcia 1-j siesii Viarchoŭnaha Savieta 12-ha sklikańnia (15 maja) u parłamient trapili 278 deputataŭ. Razam z vyłučencami ad hramadskich arhanizacyj ahulnaja kolkaść parłamientaryjaŭ skłała 328 čałaviek.
Pieradvybarnaja ŭlotka Alaksieja Maračkina.
Pieradvybarnaja kampanija prachodziła davoli aktyŭna. Respublika zaznała nieviadomyja raniej pryjomy palityčnaj baraćby. Tak, 25 lutaha 1990 h. hałoŭnym čynam vysiłkami BNF u Minsku byŭ arhanizavany šmatliki mitynh, na jakim, jak śćviardžali jahonyja arhanizatary, uziali ŭdzieł nie mienš za 100 tys. čałaviek. Rezalucyja mitynhu była nakiravanaja suprać biełaruskich uładaŭ, a lidar BNF Zianon Paźniak atrymaŭ 15-chvilinny teleefir — upieršyniu.
U pieryjad vybaraŭ mieła miesca takaja palittechnałahičnaja źjava, jak čorny pijar. U najbolš kłasičnym vyhladzie heta ŭvasobiłasia ŭ artykule adnaho z karespandentaŭ «Viečiernieho Minska» — orhana Minskaha harkoma KPB. U artykule pad nazvaj «Zapievały zakulisnoho chora» žorstkaj krytycy padvierhsia pryjezd u Minsk ajca Alaksandra Nadsana ŭ sakaviku 1990 h. i jaho sustreča z aktyvistami BNF. U 1995 h. Siarhiej Navumčyk śćviardžaŭ, što mienavita hety artykuł «pravaliŭ» u druhim tury šmatlikich pradstaŭnikoŭ Frontu ŭ stalicy.
Kali zakranuć tych, chto staŭ deputatam Viarchoŭnaha Savieta Biełarusi 12-ha sklikańnia, dyk uspaminajecca Dźmitryj Bułachaŭ, Viktar Hančar, Mikałaj Dziemianciej, Miečysłaŭ Hryb, Viačasłaŭ Kiebič, Viktar Kučynski, Alaksandr Łukašenka, Anatol Labiedźka, Zianon Paźniak, Piatro Prakapovič, mitrapalit Fiłaret, Vasil Šaładonaŭ, Viktar Šejman…
Pieradvybarny płakat Vincuka Viačorki.
Mnohija viadomyja i ciapier u respublicy asoby tak i nie atrymali deputacki mandat. Heta mastak Alaksiej Maračkin, ciapierašni kiraŭnik Nacbanka Pavieł Kałaŭr, ciapierašni hubiernatar Minščyny Siamion Šapira, były premjer-ministr Uładzimir Jarmošyn, hałoŭny pradprymalnik Uładzimir Karahin, ekanamist Leanid Złotnikaŭ, režysior, niabožčyk Michaił Ptašuk, palityk Uładzimir Niaklajeŭ, spartoŭca Alaksandr Miadźviedź i inš.
Pieradvybarnaja epapieja nie skončyłasia tolki majem 1990 h., a praciahvałasia nadalej. U niekatorych akruhach vybary adbyvalisia ŭ astatnich miesiacach 1990 h., a taksama na praciahu 1991—1993 hh. Pryčyny, pa jakich pravodzilisia hetyja vybary, byli samyja roznyja. Siarod ich — daterminovaje składańnie deputacki paŭnamoctvaŭ pa asabistym žadańni, pa stanie zdaroŭja, pryznačeńni ŭ vykanaŭčyja struktury. Darečy, masavy deputacki zychod ź Viarchoŭnaha Savieta adbyŭsia nieŭzabavie paśla prezidenckich vybaraŭ i farmavańnia prezidenckich struktur.
Pieradvybarny płakat Lavona Dziejki.
Adnoj z pryčynaŭ daterminovaha składańnia deputackich paŭnamoctvaŭ stała hramadzianstva inšaj krainy, u pryvatnaści, Rasijskaj Fiederacyi. 28 vieraśnia 1994 h. z hetaj nahody byli spynienyja deputackija paŭnamoctvy hienierała Viktara Samojlenki, a 20 sakavika 1995 h. — lotčyka-kasmanaŭta Uładzimira Kavalonka.
Fizičnaja śmierć deputata taksama była padstavaj dla spynieńnia deputackich paŭnamoctvaŭ. Pryčym u historyi Viarchoŭnaha Savieta 12-ha sklikańnia adziny taki vypadak źviazany z hvałtoŭnaj śmierciu, kali kiraŭnika Hrodzienščyny, deputata Dźmitryja Arcymieniu 20 vieraśnia 1993 h. zabili la ŭłasnaha doma. U śniežni 1993 h. na miesca Arcymieni ŭ Viarchoŭny Saviet byŭ abrany Siamion Domaš.
Adnak 14 deputackich miescaŭ za hady isnavańnia Viarchoŭnaha Savieta tak i zastalisia vakantnymi.
Pa niekatorych paramietrach skład Viarchoŭnaha Savieta hetaha sklikańnia istotna adroźnivaŭsia ad minułych. Naprykład, u Viarchoŭnym Saviecie 12-ha sklikańnia naličvałasia mizernaja — 11 — kolkaść žančyn. Zatoje novy parłamient vyjhravaŭ u płanie adukacyi: vyšejšuju adukacyju mieli 93,9% deputataŭ. U składzie novaha biełaruskaha parłamienta akazalisia 11 jurystaŭ, 25 kandydataŭ i daktaroŭ navuk.
Jak i ŭ papiarednich sklikańniach, u Viarchoŭnym Saviecie daminavali biełarusy — 242 čałavieki. U Viarchoŭny Saviet papali taksama ruskija, ukraincy, palaki i adzin jaŭrej.
Za hady svajoj dziejnaści Viarchoŭny Saviet pravioŭ 18 siesijaŭ, ź ich 2-ja, 5-ja, 6-ja, 8-ja, 11-ja, 14-ja, 17-ja byli niečarhovymi.
Pry nieabchodnaści Viarchoŭny Saviet rabiŭ zakrytyja pasiadžeńni: pry ratyfikacyi Damovy ab zvyčajnych uzbrajeńniach u Jeŭropie (kastryčnik 1992 h.), pry ratyfikacyi Damovy SSSR i SŠA ab skaračeńni stratehičnych nastupalnych uzbrajeńniaŭ (luty 1993 h.), pa pytańni abjadnańnia hrašovych sistem Biełarusi i Rasii (sakavik 1994 h.) dy inš.
Pieradvybarny płakata Jaŭhiena Novikava, aŭtara znakamitaj lehiendy pra pacukoŭ, jakich jaduć u ZŠA.
Realnym apošnim dniom pracy hetaha Viarchoŭnaha Savieta ličycca 8 vieraśnia 1995 h. Jurydyčna paŭnamoctvy Viarchoŭnaha Savieta 12-ha sklikańnia skončylisia 9 studzienia 1996 h., kali raspačałasia praca Viarchoŭnaha Savieta 13-ha sklikańnia.
U Viarchoŭnym Saviecie 12-ha sklikańnia byli stvorany 22 pastajannyja kamisii: kamisija pa zakanadaŭstvie (Dz. Bułachaŭ), kamisija pa ekanamičnaj reformie, dasiahnieńni ekanamičnaj samastojnaści i suvierenitetu respubliki (Ł. Kozik), kamisija pa ahrarnych pytańniach, praduktach charčavańnia i sacyjalnym raźvićci siała (Uł. Harkun) i inš.
Staršynia pastajannaj kamisii aŭtamatyčna stanaviŭsia členam Prezidyuma. U pastajannaj kamisii mieŭsia namieśnik, sakratar. Sama kamisija naličvała prykładna 10—15 členaŭ. Najbolšuju kolkaść — 21 čałaviek — naličvała «ahrarnaja» kamisija. Adzin deputat moh być členam nie bolš jak dźviuch pastajannych kamisij.
U krasaviku 1992 h adbyłasia rearhanizacyja Viarchoŭnaha Savieta: niekatoryja kamisii (Mandatnaja, pa tavarach narodnaha spažyvańnia, pa spravach moładzi i inš.) byli skasavanyja i ŭvajšli ŭ skład inšych kamisij. Taksama u krasaviku 1992 h. była stvoranaja Kansultatyŭnaja Rada, jakaja składałasia z deputataŭ, što pracavali ŭ parłamiencie na prafiesijnaj asnovie. Zadača Kansultatyŭnaj Rady palahała ŭ ekśpiertyzie pradstaŭlenych zakonaprajektaŭ.
U Viarchoŭnym Saviecie 12-ha sklikańnia byli stvorany i časovyja kamisii. Jany pavinny byli vyrašyć toje ci inšaje niezvyčajnaje pytańnie, zdareńnie ci zaniacca peŭnaj prablemaj. U 1990 h. uźnikli časovyja kamisii: pa pryvilejach (I. Hierasiuk), pa vykarystańni psichijatryi ŭ palityčnych metach (Uł. Zabłocki), pa deputackaj etycy (mitrapalit Fiłaret). U 1993 h. uźnikła časovaja kamisija pa vyvučeńni dziejnaści kamiercyjnych struktur, jakija dziejničajuć pry respublikanskich i miascovych orhanach dziaržavy i kiravańnia (A. Łukašenka).
Časovy status mieła Kanstytucyjnaja kamisija, jakaja była pavinna raspracavać prajekt Asnoŭnaha Zakona krainy. Staršynioj Kanstytucyjnaj kamisii stanaviŭsia Staršynia Viarchoŭnaha Savieta.
Usiaho za hady svajoj dziejnaści Viarchoŭny Saviet 12-ha sklikańnia pryniaŭ 1571 zakanadaŭčy akt, ź ich — 351 zakon i 1220 pastanoŭ. Najbolš važnyja ź ich — Dekłaracyja ab dziaržaŭnym suvierenitecie Biełarusi (27 lipienia 1990 h.), Kanstytucyja krainy (15 sakavika 1994 h.) i h.d.
Sam Viarchoŭny Saviet pracavaŭ pavodle Časovaha Rehłamientu, jaki byŭ zaćvierdžany 31 maja 1990 h. U hetym dakumiencie byli prapisany paradak razhladu zakonaprajektaŭ, vybrańnia kiraŭnictva Viarchoŭnaha Savieta, stvareńnia pastajannych i časovych kamisij, vystupleńnia deputataŭ.
31 studzienia 1991 h. deputaty zaćvierdzili Pałažeńnie ab Sakrataryjacie Viarchoŭnaha Savieta. Hałoŭnaja zadača Sakrataryjata palahała ŭ materyjalna-techničnym i infarmacyjnym zabieśpiačeńni parłamienckich siesij.
U Viarchoŭnaha Savieta Biełarusi 12-ha sklikańnia było try kiraŭniki. Pieršym Staršynioj Viarchoŭnaha Savieta 18 maja 1990 h. abrali Mikałaja Dziemiancieja, jaki da hetaha ŭznačalvaŭ Prezidyum Viarchoŭnaha Savieta papiaredniaha sklikańnia. Jamu ŭdałosia minimalnaj bolšaściu hałasoŭ abyści kandydataŭ ad apazicyi Stanisłava Šuškieviča (jon sabraŭ 102 hałasy) i Uładzimira Kavalonka (47 hałasoŭ). U jakaści kampramisu Šuškieviču była prapanavanaja pasada pieršaha namieśnika staršyni.
Mikałaj Ivanavič Dziemianciej, abvinavačany ŭ padtrymcy putčystaŭ, vymušany byŭ zyści z pasady 25 žniŭnia 1991 h.
18 vieraśnia 1991 h. Staršynioj Viarchoŭnaha Savieta byŭ abrany Stanisłaŭ Šuškievič. Vybrańnie prachodziła nadzvyčaj ciažka. Na pasadu kiraŭnika parłamienta pretendavali niekalki čałaviek. U druhi tur vyjšli Stanisłav Šuškievič i Staršynia Savieta Ministraŭ Viačasłaŭ Kiebič. Adnak abodva ŭ druhim tury nie zmahli zdabyć patrebnuju kolkaść hałasoŭ. Miž inšym Časovy Rehłamient zabaraniaŭ paŭtornaje vyłučeńnie na pasadu kiraŭnika Viarchoŭnaha Savieta tych asob, jakija nie zdoleli być abranymi raniej. Tady pad ciskam Dźmitryja Bułachava adpaviednyja pałažeńni Časovaha Rehłamienta byli źmienieny. Kiebič źniaŭ svaju kandydaturu, a farmalnuju alternatyvu Šuškieviču skłaŭ staršynia kamisii pa ekanamičnaj reformie, dasiahnieńni ekanamičnaj samastojnaści i suvierenitetu respubliki Leanid Kozik.
Šuškievič pratrymaŭsia na svajoj pasadzie da 26 studzienia 1994 h. U hety dzień jon byŭ adklikany. Peŭnuju rolu ŭ hetym adyhrali deputaty Bułachaŭ, Hančar i Łukašenka.
28 studzienia 1994 h. na pasadu Staršyni parłamienta byŭ abrany milicejski hienierał Miečysłaŭ Hryb.
Za hady isnavańnia Viarchoŭnaha Savieta ŭ im uźnikali roznyja deputackija hrupoŭki z peŭnymi akreślenymi palityčnymi metami. U lipieni 1990 h. było abvieščana ab stvareńni deputackaj hrupy BNF (Z. Paźniak), a taksama hrupy kamunistaŭ-partyjcaŭ (M. Kačan). U červieni 1991 h. uźnikła deputackaja hrupa «Kamunisty Biełarusi — za demakratyju» (A. Łukašenka), a taksama hrupa siabroŭ Biełaruskaj sacyjał-demakratyčnaj hramady (BSDH).
U sakaviku 1992 h. stvaryłasia najbolš bujnaja pa kolkaści (spačatku 125, a na maksimumie — 207 čałaviek) deputatckaja hrupa «Biełaruś» na čale z Hienadziem Kazłovym. Heta hrupoŭka adstojvała pazicyi premjera V. Kiebiča ŭ Viarchoŭnym Saviecie i abjadnoŭvała prychilnikaŭ byłoha savieckaha ładu.
U červieni 1993 h. u Viarchoŭnym Saviecie było abvieščana pra stvareńnie deputackaj hrupy «Zhoda» (Ł. Siečka).
Mocnuju deputackuju hrupoŭku imknuŭsia sfarmavać Anatol Labiedźka. U lutym 1994 h. jon abviaściŭ ab stvareńni hrupy «Novyja imiony-novaja palityka», a u vieraśni 1994 h. — «Hramadzianskaja zhoda».
Ciapier, praz čverć stahodździa možna pa-roznamu aceńvać Viarchoŭny Saviet 12-ha sklikańnia. Ale, niahledziačy na ŭsie svaje zahany i słabaści, Viarchoŭny Saviet Biełarusi 12-ha sklikańnia dakazaŭ svaju žyćciazdolnaść, a ŭ peŭnyja pieryjady svajho isnavańnia — navat hatoŭnaść da reform, dziakujučy čamu byŭ zakładzieny fundamient niezaležnaj Biełarusi.
