Jaša Van (sapraŭdnaje imia Van Šyviej) žyvie ŭ Minsku ŭžo dzieviać hadoŭ: jon zastaŭsia ŭ Biełarusi paśla zakančeńnia fakulteta mižnarodnych adnosin BDU.
Ciapier Jaša vučycca ŭ aśpirantury, vykładaje kitajskuju movu na svaim «rodnym» fakultecie, zajmajecca repietytarstvam (vučyć kitajskaj movie dziaciej i darosłych), pravodzić zaniatki pa malavańni, mastactvu aryhami i skulptury ź dziećmi. Jon piša vieršy na biełaruskaj movie i sinkvejny, a jašče viadzie staronku «UKantakcie» pad nazvaj «Manałohi Jašy», dzie razvažaje pra žyćcio, vučobu, luboŭ i radzimu. Pryčym robić heta ŭ pryhožaj aleharyčnaj formie i z hłybokaj marallu…
Imia «Jaša» Van Šyviej vybraŭ tamu, što jano redkaje. «Ja nie chaču stać čyjojści kopijaj, i mnie niepryjemna čuć, što «ŭsie kitajcy adnolkavyja». Nielha hublać svaju indyvidualnaść, tamu što jana daražejšaja za ŭsie hrošy. Akramia taho, mnie padabajecca litara «Ja». Kali ja vymaŭlaju frazu «ja vielmi važny», pa pazvanočniku prachodziać dryžyki», — raspaviadaje naš hieroj.
Ab roźnicy mientalitetaŭ, biełaruskim zornym niebie i dranikach
Čamu jon vybraŭ Biełaruś? Pra ŭzrovień adukacyi ŭ Biełarusi Jaša nie viedaŭ ničoha, dla jaho heta było nie takim važnym. «Prosta mnie spadabałasia nazva — «Biełaja Ruś». Ja pa nacyjanalnaści mančžur, a Mančžuryju kaliści nazyvali «Žoŭtaj Ruśsiu», — kaža Jaša.
Jaho pieršaje znajomstva ź biełaruskaj movaj adbyłosia ŭ mietro. Jaša nie viedaŭ, što aznačaje słova «Kastryčnickaja». «U Minsku hetaja stancyja pierasadačnaja, i ŭ mianie heta infarmacyja adrazu vyklikała nastupnyja asacyjacyi: «kastryčnik» — dziasiaty miesiac, a kitajski ijerohlif «dziesiać» pišycca jak «kryž», a heta i jość znak pierasadki», — razvažaŭ pra svaju cikavuju łohiku zapaminańnia biełaruskich słoŭ Van.
Jaša, biezumoŭna, — cikavaja asoba. Naprykład, kab hłybiej praniknucca temaj vajny i adčuć epochu, Jaša Van na ekskursii pa Bresckaj krepaści nadzieŭ kaścium aficera.
U Biełarusi kitajcu padabajecca pryroda i zornaje načnoje nieba, a taksama toje, što ŭ horadzie možna lohka znajści adasoblenaje miesca. Kitajskaja sučasnaja architektura, pa słovach Jašy, ciahniecca ŭhoru, a biełaruskaja — u daŭžyniu. Što tyčycca biełaruskaj nacyjanalnaj kuchni, to bolš za ŭsio jamu padabajucca draniki. Na dumku Vana, u hetaj stravie niama raskošy i vytančanaści, ale ŭ hetym i charastvo. «Draniki adlustroŭvajuć biełaruski charaktar — prosty i ščyry. Draniki — narodny zdabytak biełarusaŭ», — ličyć jon.
Jaša kaža, što bolšaść kitajcaŭ staranna stavicca da vučoby, tamu što, majučy vyšejšuju abo prafiesijnuju (techničnuju) adukacyju, možna znajści dobruju pracu. Kitajskija pracadaŭcy asabliva ceniać vypusknika, jaki vydatna vučyŭsia i atrymlivaŭ stypiendyju, a ŭ Biełarusi vyšejšaja adukacyja nie tak mocna ŭpłyvaje na ŭzrovień zarpłaty, tamu i staŭleńnie da vučoby tak sabie. Kitajskija studenty, akramia samoha navučańnia, kuplajuć i čytajuć šmat knih i chodziać na płatnyja zaniatki da staršakurśnikaŭ.
Što tyčycca mientalitetu, Jaša razvažaje tak: kitajec prytrymlivajecca va ŭsim załatoj siaredziny, charaktar bolš racyjanalny, jak vada. Asnoŭnyja rysy biełarusa — ščyraść, pryncypovaść, haścinnaść. Charaktar??u jaho bolš pačućciovy, jak ahoń. Razam z tym biełarusy vielmi ciarplivyja. «Ja da hetaha času nie mahu zrazumieć, čamu na rynku pierad adnym pradaŭcom staić vialikaja čarha, a pobač, dzie pradajuć taki ž pradukt za tuju ž canu, niama čarhi», — dzivicca kitajec.
Biełarus, na dumku kitajca, vierny svaim pryncypam, pry hetym jamu bližej duchoŭnaja śfiera, a nie hrašovaja. Kitajec u vypadku ciažkaściaŭ bolš hnutki, jon dobra prystasoŭvajecca da abstavin. Dziela pośpiechu spravy jon zdolny pajści na kampramis, paźbiahajučy kanfliktaŭ i ich eskałacyi.
Pra siabie
«Rady, što ad pryrody mnie dadziena šmat talentaŭ: malavańnie, skulptura, muzyka (ja ihraju na pijanina), zdolnaść pryhoža vykazvać svaje dumki… Dumaju, kali Boh daje talenty čałavieku, to jon abaviazany imi karystacca. Ja vielmi šanuju svoj čas, nie marnuju jaho daremna», — dzielicca Jaša.
«Maje idei, jak žamčužyny, raskidanyja pa plažy, čakajuć mianie, kab ja nanizaŭ ich na załatuju nitku. Maja dumka i svaboda voli zaŭsiody idzie napierad, pakul daloki haryzont nie źniknie…» Jaša maryć vydać svaju knihu, ale dla hetaha pakul niama hrošaj. «Mudryja słovy z knih, jak čystaja krynica, dazvalajuć našamu sercu adpačyć ad šumu i mituśni, ačyščajuć našu dušu, — ličyć Jaša. — Viadoma, ciapier bolšaj papularnaściu karystajucca svabodnyja dla zapampoŭvańnia elektronnyja knihi, ale chiba mohuć jany paraŭnacca z drukavanymi, jakija majuć svoj pach? Hety vodar samy kaštoŭny, niby vytančanyja duchi. Zaŭsiody chacieŭ mieć takija duchi».
Žyćcio jak tetrys
Na jaho staroncy «UKantakcie», jakaja nazyvajecca «Manałohi Jašy», jość post «Žyćcio jak tetrys»: «Ja vykłaŭ svajo žyćcio, jak kubiki tetrysa, sam, krok za krokam…» Jaša šmat fiłasofstvuje pra žyćcio: «Upeŭnieny, kali čałaviek nie dumaje, to jon ničym nie adroźnivajecca ad kamienia. Myśleńnie — heta realnaje isnavańnie našaha žyćcia. A rozum raście ŭ cišyni».
Van stvaryŭ navat svoj napramak fiłasofii — Jašyzm. «Heta adzin z etapaŭ na šlachu da taho, kab jon staŭ «myślarom». Słova «Jašyzm» pišacca ź vialikaj litary. Jašyzm — śvietapohladnaja pazicyja, u asnovie jakoj lažyć ujaŭleńnie ab sabie i staŭleńnie da navakolnaha śvietu. Jašyzm — heta viera ŭ siabie, bo kožny z nas hodny čałaviek», — tłumačyć Jaša.
Jak luby ŭschodni čałaviek, Van lubić paeziju: piša apaviadańni i vieršy na biełaruskaj i ruskaj movach, jość i sinkvejny. Prapanujem pračytać vierš, jaki Jaša napisaŭ na biełaruskaj movie:
…Zyčnyja huki — byccam krynicy,
Hałosnyja huki — byccam kałośsie,
Razam jany čorny chleb utvarajuć,
Tajemny i lohki smak jany majuć.
Pracavityja ludzi nam chleb padaryli,
I ja znachodžusia ŭ hetaj pryjemnaj ejfaryi,
Ja byccam pjany i ŭsie zabyvaju.
Zabłukaŭ u śviecie maich letucieńniaŭ,
Zdajecca, što baču ja dobruju babulku,
Na movie mnie kazki jana raspaviadaje…
Jość u Jašy vielmi kranalnaje apaviadańnie «Dziadula i vuściłki», napoŭnienaje dabrynioj i hłybokaj fiłasofijaj. Hałoŭny hieroj — dziadula — pradaje ciopłyja pryhožyja vuściłki, jakija robić jaho žonka, ale ich nichto nie kuplaje. Kali junak vyrašaje vykupić usie vuściłki, dziadula prosić nie rabić hetaha, bo tady jaho žoncy pryjdziecca bolš pracavać, a jana ŭžo stareńkaja i drenna siabie adčuvaje. «U hetaj historyi niekalki maralaŭ, — kaža Jaša. — Časam važnyja, tradycyjnyja narodnyja i dobryja rečy znachodziacca pad nahami, a heta niadobra. Ja znarok prydumaŭ vuściłki ź biełaruskim arnamientam jak simvał kultury, jakuju my topčam».
Formuła harmaničnaha žyćcia ad Jašy Vana
Kab być harmaničnym čałaviekam, nieabchodna fizičnaje i duchoŭnaje zdaroŭje, śćviardžaje Jaša. Tamu jon rekamienduje ŭžyvać u ježu sadavinu, zbožžavyja, babovyja, arechi i bolšaść harodniny (akramia zialonaj cybuli i časnaka). «Hetyja pradukty dajuć stabilnaść, spakoj, prabačeńnie. Ludzi, jakija tak siłkujucca, zvyčajna žyvuć daŭžej, pavolniej starejuć, pracujuć z natchnieńniem, radziej chvarejuć. A jašče treba pić zialony čaj biez cukru. Złoŭžyvańnie śpirtnymi napojami vielmi pieraškadžaje našamu duchoŭnamu raźvićciu», — raić Van. Da ŭsiaho hetaha treba dadać jašče bahaćcie, kachańnie, žyćciovuju metu, talent, pracu i zapał.
Na pytańnie, ci źbirajecca Jaša dalej žyć i pracavać u Biełarusi, naš hieroj adkazaŭ tak: «Kali ja znajdu svaju dziaŭčynu, budu abmiarkoŭvać hetaje pytańnie ź joj. Ale naohuł, nie chaču zavajoŭvać jašče adnu krainu… Maja luboŭ da krainy, jak i da dziaŭčyny — surjoznaja i nadoŭha»…
