 Alachnovič. 1914. Zdymak Ja. Bułhaka |
Kali było symbaličnaje pierazachavańnie Franciška Alachnoviča, nikoha z rodnych nie było. Starejšyja vilenčuki kazali, što jany vyjechali ŭsie ŭ Polšču, bolš nijakaj infarmacyi my pra ich na toj čas nia mieli.
Starejšaha syna Alachnoviča — Jurku — tolki ŭ 2004 h. znajšła ŭ Polščy historyk ź Biełastoččyny Alena Hłahoŭskaja. Dapamoh joj u hetym Alhierd Narkievič — syn taho samaha Adolfa Narkieviča, vajavodzkaha lekara, jaki i vyciahnuŭ Franciška Alachnoviča z Sałaŭkoŭ, damohsia, kab polski ŭrad abmianiaŭ jaho na viaźnia Biarozy‑Kartuskaj Branisłava Taraškieviča.
Svaim dzieciam jany da 1970‑ch hadoŭ nie raspaviadali, kim byŭ ichny dzied. Ale navat ničoha nia viedajučy pra Franciška Alachnoviča, jaho praŭnučka Emilija stała teatraznaŭcam. A dla samich synoŭ viestka pra toje, što asoba baćki šanujecca ŭ Biełarusi, była vialikaj niečakanaściu i adnačasova pryjemnaściu.
Hetaj sustrečy čakali. Napeŭna, takoje chvalavańnie było kaliści, kali ty byŭ maładym i, moža, nie zusim upeŭnienym u sabie… My sustrakajemsia: tradycyjny džentelmenski pacałunak ruki i mocny pocisk. Kali b F.Alachnovič dažyŭ da vaśmidziesiaci z hakam hadoŭ (a mienavita stolki jahonamu synu), to my b, napeŭna, skazali, što syn padobny da baćki jak dźvie kropli vady. Bo kali paraŭnoŭvać ichnyja zdymki ŭ sarakahadovym uzroście, ich nie adroźniš. U vialikim pakoi, la kaminu, sp.Jurka raskazvaje, što, kali baćka viarnuŭsia z Sałaŭkoŭ, jamu było 12 hadoŭ. Jany pasiabravali, pravodzili šmat času razam, chadzili na lody.
Zrešty, nia tolki źniešniaje padabienstva ich łučyć. Mnie zdajecca, što i charaktaram, i žestami, artystyzmam u pavodzinach jon nahadvaje baćku‑teatrała.
«Baćka byŭ čałaviekam vady, — uzhadvaje sp.Jurka, — jak tolki ciapleła, my siadali ŭ kajak i ceły dzień płyli pa Vialli. Tolki poźnim viečaram spynialisia, išli na načleh u jakuju‑niebudź nieznajomuju chatu. Na viačeru była tradycyjnaja bulba i vialikaja miska z kisłym małakom. I kožny sa svajoj łyžkaj». Kali sp.Jurka havoryć heta, zaŭvažaju na jahonym tvary pryjemnuju ŭśmiešku. «Ja nie mahu vam skazać, na jakoj movie havaryŭ baćka z tymi ludźmi. Nia pamiataju. Ale ŭ toj čas u Vilni było absalutna naturalnym havaryć i pa‑biełarusku, i pa‑polsku — usie adzin adnaho razumieli. Ja voś navat pamiataju niekalki słovaŭ pa‑litoŭsku, bo sa mnoj vučyŭsia chłopiec‑žmudzin. Ja nie cikaviŭsia baćkavaj tvorčaściu, bo, jak dziciaci, mnie chapała raz na miesiac adnaho «vyprabavańnia» — razam z usioj škołaj sumiesnaha naviedvańnia jakoha‑niebudź vilenskaha teatryka».
My razhladajem fatazdymki. Voś sensacyjny zdymak — viasielle Franciška Ŭmiastoŭskaha, — zrobleny pierad pieršaj usiaśvietnaj vajnoj. Na im F.Alachnovič (staić pieršy sprava), dvaccacihadovy, u kampanii svajakoŭ. Usie ŭračysta i šlachietna apranutyja: mužčyny ŭ smokinhach, žančyny ŭ doŭhich sukienkach.
Fatazdymkaŭ z Franciškam Alachnovičam zachavałasia niašmat. Mnohija apracavanyja nažnicami — z ahulnych fatazdymkaŭ Alachnovič‑starejšy vyrazany. Nia maju prava asudžać hety ŭčynak byłoj žonki, ale škada. Spadar Jurka ŭzhadvaje, što ŭ 1939 h., jak tolki rasiejcy ŭstupili ŭ Vilniu, maci spaliła ŭsio, što było źviazana z baćkam, navat malavany partret. I jon musiŭ joj u hetym dapamahać.
«Baćka byŭ nievysokaha rostu, nižejšy za mianie», — havoryć sp.Jurka. Ja pytajusia, ci adčuvali jany tady, što ichny baćka vybitny dziejač. U adkaz sp.Jurka kaža, što nie, jon byŭ zvyčajnym tatam.
Ja raspaviadała, što Kalvinskija mohiłki, na jakich byŭ pachavany F.Alachnovič, za savietami byli źniščanyja. Kožny, chto chacieŭ, moh pierazachavać svajho blizkaha. Achvotnych pierazachavać baćku biełaruskaha teatru nie znajšłosia. Siamja ŭžo žyła ŭ Polščy, biełaruskaja intelihiencyja ŭ Vilni była vyniščanaja darešty. I tolki padčas niezaležnaści adbyłosia symbaličnaje pierazachavańnie na mohiłkach Rosy.
Havorym z spadarom Jurkam pra ciapierašni stan pomnika, pra toje, što jon, jak syn, chacieŭ by zrabić. A paśla hučyć fraza, jakaja praciała mianie: «Viedajecie, mnie vielmi ciažka. Ja ŭ druhi raz pieražyvaju śmierć baćki».
My, sučasnyja biełarusy, viedajem pra pachoviny F.Alachnoviča z apoviedaŭ starejšych vilenčukoŭ dy z fatazdymkaŭ. Tak, heta była mahutnaja biełaruskaja akcyja: mora narodu, šeście pa vulicach Vilni, vianki ź bieł‑čyrvona‑biełymi stužkami. Nie pabajusia abahulnić, ale mnie zdajecca, kožny z nas, chto ŭpieršyniu pabačyŭ tyja fota tady, u savieckija časy, adčuvaŭ, jak mocna stukaje serca, i dumaŭ: dyk heta ž moj narod, dyk heta ž było… Ale było druhoje, asabistaje. Bol ad straty samaha blizkaha čałavieka — taty. Bol, jaki zastaŭsia praz hady.
Paśla sp.Jurka prynosić mapu Vilni z kolišnimi nazvami vulicaŭ, my vyśviatlajem usie adrasy siamji Alachnovičaŭ da taho času, pakul jany žyli razam, i adrasy, pa jakich jany žyli paasobku. U dumkach ździŭlajusia, što sp.Jurka pamiataje navat numary damoŭ.
Druhaja naša sustreča adbyłasia ŭ Vilni. Braty Alachnovičy z unučkami Jurki vybralisia ŭ Vilniu na kanferencyju, pryśviečanuju F.Alachnoviču. Hetyja try dni ichnaha vilenskaha pobytu i siońnia ŭ mianie vyklikajuć samyja śvietłyja ŭspaminy. Braty ŭ Vilniu z Hdańsku pryjechali samastojna, na aŭto. Dziadźku Jurku tady było 83, dziadźku Kaziku — 79. Daroha ich nie spałochała. Alachnovičy ž! Dziadźka Kazik maje chvarobu, praź jakuju chodzić na mylicach. Zaprašajučy ich na viačeru da siabie, ja trochi spałochałasia, jak jon padymiecca pa leśvicy. Naša vilenskaja kvatera znachodzicca na piatym paviersie, a pakolki dom staroj zabudovy, to, u paraŭnańni z sučasnymi zabudovami, heta budzie, jak minimum, šosty pavierch. «Usio ŭ paradku», — adkazaŭ jon mnie. Kali adjaždžali paśla viačery, dziadźka Jurka prapanavaŭ: «A što ty, Kazik, mučyśsia. Kidaj svaje mylicy i źjaždžaj uniz na parenčach». I pr¬demanstravaŭ ułasnym prykładam. U adkaz dziadźka Kazik adžartavaŭsia, a ŭ mianie serca zajšłosia ad hetaj «demanstracyi». Ale ŭsio abyšłosia. Hledziačy na bratoŭ, jakija praz hady zachavali i pačućcio humaru, i enerhiju, padumałasia, što niezdarma svaich dzietak Francišak Alachnovič nazyvaŭ alachnavičaniatami.
Nastupnyja dni byli ciažkimi dla bratoŭ… Adviedvańnie miesca, dzie zastaŭsia baćka — byłyja Kalvinskija mohiłki; Rosy, dzie staić siońnia pomnik; Bernardynskija mohiłki, dzie pachavanyja ichnyja dziady i starejšaja siastra.
Heta historyja pavinnaja była być dla Biełarusi litaraturnaj sensacyjaj, ale prajšła niezaŭvažna, padčas našaj hdańskaj sustrečy. Dziadźka Jurka skazaŭ, što ŭ ich była samaja starejšaja siastra, jakaja maleńkaj pamierła. Jana pachavanaja na Bernardynskich mohiłkach, la biabuli ź dziadulem pa linii maci — Akołaŭ‑Zubkoŭskich. My nia mieli ničoha, akramia ichnaha proźvišča. Ale, dziŭnaja reč, znajšli hetuju mahiłu i ŭmantavanuju cahlinu z vybitym słovam: Ludka. I čas žyćcia. Dziaŭčynka nie pražyła i hodu.
Vychodzić, tvor Alachnoviča «Niaskončanaja drama» całkam aŭtabijahrafičny, tolki tam u hieroja pamiraje maleńki syn.
Hetyja dni my ŭsio havaryli, havaryli pra baćku, pra tahačasnaje žyćcio. Abjeździli ŭsie adrasy siamji Alachnovičaŭ. Paźniej jany, abodva braty, pryznajucca, što heta byli dla ich mocnyja pieražyvańni. Raźvitvalisia ciopła. Braty źbiralisia pryjechać jašče raz. Zdaroŭje im nie dazvalaje paŭtaryć pajezdku. Ź dziadźkam Jurkam my pierapisvajemsia praz internet. Jon uvieś čas mnie nahadvaje pra instalavańnie skajpu ŭ maim kamputary — kab mahli havaryć.
A tut Lena Hłahoŭskaja paviedamłaje — zachvareŭ dziadźka Jurka. Jon i tak mieŭ prablemy. U jaho cukryca, ale admoviŭsia ad insulinu, jak kaža: padpisaŭ daktaram adpaviednyja papiery. Cukar źbivaje fizyčnymi praktykavańniami. Ciapier dziadźka prymusiŭ pachvalavacca za jaho. Kali ja paśla vypiski zatelefanavała, uzradavalisia. «Uciok z balnicy», — kaža. Pa hołasie čuvać, što ciažka jamu. Pytajusia, što robić małodšy brat. «A siadzić u kamputary cełymi dniami», — kaža.
A ja? Ja źbirajusia ŭ Hdańsk u bližejšym časie. Mnie chočacca pabačycca i ź dziadźkam Jurkam, i z druhimi biełarusami — ź plamieńnikami bratoŭ Stapovičaŭ, z Maciejem Kanapackim, synam pałkoŭnika vojska BNR Hasana Kanapackaha. Tataryn pavodle nacyjanalnaści, ale biełarus pavodle duchu, były vučań Vilenskaj biełaruskaj himnazii, spadar Maciej zachavaŭ tradycyju hramadzkaha dziejača. U svoj čas jon byŭ žurnalistam biełastockaj «Nivy», ciapier aktyŭny ŭdzielnik biełaruska¬ha hramadzkaha abjadnańnia ŭ Hdańsku. Heta jon adnojčy skazaŭ pra Vilniu: «Ja tut u siabie i na svaim». Hetyja słovy stali dla nas, biełaruskich vilenčukoŭ, prosta vysłoŭjem na štodzień.
Hetyja ludzi mnie vielmi darahija, blizkija pa duchu. Ciapier ja mušu da ich jechać.
 Viasielle Ŭmiastoŭskaha. Alachnovič staić pieršy sprava |
 Syny Alachnoviča ŭ toj čas, jak baćka byŭ na Sałaŭkach |
 Na symbaličnaj mahile baćki |
