Baćka Mikoły Statkieviča, Viktar Paŭłavič, žyvie ŭ Baranavičach, u mikrajonie Paŭnočny. Pobač — CEC, novy kaścioł, ladovy pałac.
Vulicu Žukava adšukali adrazu, a voś patrebny dom — nijak. Voś Žukava, 12 korpus 1, korpus 2, korpus 3. A voś doma 12a navat miascovyja nie viedajuć. Na dapamohu pryjšoŭ žurnalist haziety Intex-press Aleś Hizun. Savieckaja panelka, nasuprać rabočyja kładuć asfalt, kvatera Statkieviča-starejšaha na druhim paviersie.
Dźviery ŭžo adčynienyja naściež, nas čakajuć. Zachodzim unutr, i Viktar Paŭłavič krepka paciskaje ruku. U vačach radaść, što pra jaho nie zabyvajucca, pryjazdžajuć. «Jamu vielmi važnaja ŭvaha», — uzhadvaju słovy Maryny Adamovič, skazanyja pierad pajezdkaj.
Viktaru Statkieviču 87 hadoŭ.
Hady, kaniečnie, dajuć pra siabie znać: «Pamiaci ŭ mianie ŭžo nijakaj niama», — uśmichajecca jon. I ŭvohule, usie jahonyja apoviedy supravadžajucca ŭśmieškaj. Tolki adnojčy hołas pa-zdradnicku zryvajecca na ślozy: «Mnie časam zdajecca, što ja tak tut i pamru adzin, nie dačakaŭšy Mikoły z turmy». Ale praź imhnieńnie jon supakojvajecca.
U zale — stary siervant z fotami synoŭ Mikałaja i Alaksandra, unučki Kaciaryny i praŭnuka Lijanela. Źvierchu siamiejny hierb Statkievičaŭ, vintažny televizar, halinki viarby. A taksama mnostva knih. Najpierš pa historyi: u svoj čas Viktar Paŭłavič sačyŭ za ŭsimi knižnymi navinkami ŭ hetym kirunku.
Pa adukacyi jon — historyk, skončyŭ zavočna Minski piedinstytut, a paśla pracavaŭ nastaŭnikam.
Spačatku ŭ Pinskim rajonie, a potym dabiŭsia pieravodu na Słuččynu. U susiedniuju z rodnymi Piatnicami viosku Ladna. U škole nastaŭnicaj ruskaj movy i litaratury pracavała i maci Mikałaja.
Na stale raskidanyja zdymki syna roznych hadoŭ. Zusim mały Mikołka ŭ palito i furažcy paziruje ź dziciačym harmonikam u rukach, pry hetym hareźliva ŭśmichajučysia vačyma. «U ich z bratam paŭtara hoda roźnicy. Vielmi siabravali, a jašče čytali zapojna. Maci ich spać pakładzie, dźviery začynić, a jany znoŭ śviatło zapalać dy čytajuć načami».
Škołu Mikoła skončyŭ z adnoj čaćviorkaj u atestacie. «Vučyŭsia jon vielmi dobra. U nas u škole było 23 nastaŭniki, i 18 ź ich pisali ŭ CK i Viarchoŭny Saviet listy na našaha dyrektara, kab jaho źniali. Ale ž my nie kamunisty, a jon kamunist. Dyk jamu piśmo nazad dasyłajuć, kab razabraŭsia z nami. A čaćviorku Mikoła atrymaŭ pa astranomii, jakuju viała žonka dyrektara».
Baćka kaža, što syn ź dziacinstva nie išoŭ pa prataptanych ściežkach, a znachodziŭ svaju, asablivuju.
«Dobra pamiataju, jak adnojčy ŭ nastaŭnickuju pryjšoŭ zavuč, jon vioŭ hieamietryju, dy kaža: «Tvoj syn admaŭlajecca dakazvać tearemu, jak ja jaho vuču. Robić pa-svojmu. Spačatku ja ŭśmichaŭsia, ale jon raniej nas dakazaŭ». Mnie było vielmi pryjemna heta čuć».
Padobnaja historyja zdaryłasia ź Mikałajem, kali jon pastupaŭ u VIZRV (Vyšejšaje inžyniernaje zienitna-rakietnaje vučylišča) i zdavaŭ ekzamien pa fizicy. Rašeńnie zadańnia jon viedaŭ, a voś umovy nie supadali. U vyniku abituryjent navažyŭsia padyści da vykładčyka dy skazać, što ŭ zadańni pamyłka. «A jak by vy rašyli?» — zapytaŭsia ekzamienatar. Abituryjent prademanstravaŭ svoj varyjant, u vyniku piśmovuju rabotu jon navat nie zdavaŭ, tak atrymaŭ «piać».
U Baranavičy Statkievičy pierajechali ŭ 1974-m.
Pieraciahnuła žonka, bo ŭ jaje tut žyli siostry i brat. U pačatku 1980-ch spadar Viktar pajechaŭ na zarobki ŭ Komi ASSR, pracavaŭ budaŭnikom. «Ja praz hety paŭnočny staž dobruju piensiju maju, dapamahaŭ hrašyma synam».
Na inšym zdymku Mikałaj Statkievič užo ŭ vajskovaj furažcy, małady padpałkoŭnik. Heta pačatak 1990-ch, pierałomny etap u bijahrafii Statkieviča. Padčas žnivieńskaha putču HKČP Mikałaj Statkievič z tryma paplečnikami sa zbrojaj praryvajecca na radyjo dy źviartajecca da hramadzian Biełarusi, kaža, što adbyvajecca nielehitymny zachop ułady. «Mnie jon ničoha nie raskazvaŭ, — kaža baćka. — Siabra jahony paźniej raskazaŭ, što jany byli padrychtavany maralna, što žyvymi adtul nie vyjduć». Tady Statkievič byŭ pieršy zatrymany supracoŭnikami KDB. «Čekist jamu skazaŭ: «Pa vam turma płača». A praz kolki chvilinaŭ pa radyjo pieradali, što HKČP paciarpieła parazu. Dyk kahebist praciahvaje ruku i kaža: «Vinšuju».
Pytajusia, ci nie adhavorvali baćki syna zajmacca palitykaj? «Kaniečnie, sprabavali. Ale jon skazaŭ, što heta jahony śviadomy vybar. My dobra viedali, što takoje palityka.
Žončyn baćka byŭ aktyvistam KPZB, a ŭ Savieckaj Biełarusi jaho rasstralali ŭ Kurapatach. Proźvišča jahonaje Harbaviec. Majho baćku zabili palicai ŭ apošni dzień adstupleńnia. Partyzany prychodzili ŭ viosku dy zabirali mužykoŭ rezać telehrafnyja słupy. Sami nie rezali, a siadzieli, schavaŭšysia, bo časta tyja słupy byli zaminavanyja. U vioscy chutka znajšlisia ludzi, što zdali baćku. Tut jamu vienu prabili, — Viktar Paŭłavič pakazvaje na svaju šyju. — Z pachavańnia tolki pryjechali, jak iznoŭ partyzany pryjšli dy zabrali kania. U Słucku ŭžo našy vojski byli, siastra pajšła da ich, kab dapamahli kania viarnuć. Tolki jany vyrašyli».
Prašu pakazać listy ad syna: «Atrymlivaju ich kožnuju sieradu. Piša, što ŭ jaho ŭsio narmalna. A što jašče napisać možna? Na spatkańni ŭžo nie jezdžu, siłaŭ niama».
Listy ŭsie pa-biełarusku. Biełaruščyna Statkieviča nie napusknaja, a naturalnaja.
«Nastroj u mianie dobry, na dušy spakojna. Tolki chvaluje tvoj stan. Bieražy siabie, tata», — piša Mikoła.
Viktar Paŭłavič ciahnie na kuchniu. «Chłopcy, pojdziem čaju papjem». Dziadula chucieńka nakryvaje stoł — pierniki, pamidory, viandlina. «A tut maja firmiennaja strava — dziesiać hatunkaŭ harodniny tušu. I plus kuryca». Usio hatuje sam. «A chto mnie jašče hatavać budzie? Viedajecie, niama ničoha strašniejšaha za adzinotu».
Jaho žyva cikaviać padziei va Ukrainie, dzie žyvie starejšy syn.
Čakaje, kali na ŭschodzie pakončać z terarystami. «Vy ž viedajecie, što ŭ pahadnieńni pamiž Kaciarynaj i Asmanskaj Impieryjaj, kali Krym pierachodziŭ da Rasii, było napisana, što ŭ vypadku abviaščeńnia niezaležnaści paŭvostrava jon pierachodzić u tureckaje padparadkavańnie?»
«Kali ŭ 2005 syna asudzili na «chimiju» dy adpravili ŭ Baranavičy, jon u mianie byŭ amal štodnia. Načalnik kamiendatury, były afhaniec, byŭ nastrojeny suprać Łukašenki, asabliva kali vypje», — śmiajecca Viktar Paŭłavič. «Nie raiŭ synu pisać prašeńnie, bo sam nie viedaju, što zrabiŭ by ŭ takoj situacyi, časta pra heta dumaju».
Raptoŭna stary idzie praviarać cisk, adčuŭ siabie horš.
«Krychu pavyšany», — kaža jon nam. Stanovicca niejak niajomka, što cełuju hadzinu dajmali jaho pytańniami. Z kvatery vychodzim razam. Viktar Paŭłavič šustrym rucham biare kapialuš. «Pajdu śviežyja haziety nabudu, padpisvać mnie ŭžo niavyhadna. Kožny ž dzień moža być apošnim».
***
Cytata: «Ja zadaju pytańnie čałavieku, kandydatu, jaki pabajaŭsia siudy pryjści, čałavieku, jaki zajmaje pasadu prezidenta našaj krainy. Kali vieryć BT, u ciabie zavobłačny rejtynh, a ŭ nas nižej za plintus. Tady čaho ty baišsia, u čym prablema? Praviadzi sumlennyja vybary i dakažy ŭsim svaju pieravahu. Vaźmi i admiani papiaredniaje hałasavańnie, puści našych pradstaŭnikoŭ va ŭsie vybarčyja kamisii i publična praviadzi padlik biuleteniaŭ. Dakažy nam našu nikčemnaść. I tady miljardy dalaraŭ i jeŭra pojduć z Zachadu ŭ biełaruskuju ekanomiku. I tady premjer-ministry i prezidenty narmalnych krain buduć nie biehać ad ciabie, a naadvarot, u čarhu vystrojvacca, kab da ciabie pryjechać. Praviadzi — i ŭsio budzie narmalna. Ale ty ž baišsia. I nie treba nam «la-la» tut pra svoj kruty rejtynh. Hety rejtynh u ciabie daŭno ŭžo hłyboka apaŭ i bieznadziejna».
Mikoła Statkievič na debatach u efiry BT pierad vybarami-2010.
***
Mikoła Statkievič naradziŭsia 12 žniŭnia 1956 ŭ vioscy Ladna Słuckaha rajona. Ckončyŭ Minskaje vyšejšaje inžyniernaje zienitna-rakietnaje vučylišča SPA (MVIZRV) (1978). U 1978—1982 słužyŭ u vojsku ŭ Murmanskaj vobłaści. U 1985-1990 - vykładčyk MVIZRV. U 1991-m vyjšaŭ z KPSS na znak pratestu suprać uvodu vojskaŭ u Vilniu. U 1991–1995 — staršynia Biełaruskaha zhurtavańnia vajskoŭcaŭ. Z 1995 — Staršynia Biełaruskaj sacyjał-demakratyčnaj partyi (Narodnaja Hramada). U 2005-m asudžany da prymusovych pracaŭ za arhanizacyju pratestaŭ apazicyi suprać falšavańnia vynikaŭ parłamienckich vybaraŭ, u 2007-m vyzvaleny pa amnistyi. Kandydat u prezidenty ŭ 2010-m. Zatrymany padčas płoščy, asudžany da šaści hadoŭ pazbaŭleńnia svabody.
