Jašče trochi — i my apyniemsia ŭ śviecie tannych rečaŭ, stvoranych 3D-drukarkami, i całkam kastamiziravanych praduktaŭ; decentralizavanym hramadstvie doŭhažycharoŭ, jakim kiruje intelektualnaja elita. Ale ci ž apyniemsia?
Pra budučyniu suśvietnaj sacyjalna-ekanamičnaj sistemy i pierśpiektyvy Biełarusi stać jaje častkaj Bel.biz pahavaryŭ z Paŭłam Daniejkam, hienieralnym dyrektaram biznes-škoły IPM.
Fota: Viktoryja Jakimava
Usio budzie tanna
Vy možacie ŭjavić, što 1-chvilinnaja razmova pamiž Łondanam i Ńju-Jorkam u 1960 hodzie kaštavała $60? Sa źjaŭleńniem internetu my apynulisia ŭ zusim inšaj realnaści: zvanok nie kaštuje ničoha, a transakcyjnyja vydatki ŭ cełym imknucca da nula (heta vydatki, źviazanyja ź viadzieńniem pieramovaŭ, zaklučeńniem ździełak, damovaŭ i adsočvańniem ich vykanańnia — słovam, usio toje, čaho nie było ŭ Rabinzona Kruza).
Rečy stanuć tannymi, u ludziej źmienicca patreba ŭ vałodańni imi, a pradaŭcy pačnuć handlavać efiektam, a nie pradmietami, z dapamohaj jakich jaho možna atrymać. Prajavy hetaha trendu my možam zaŭvažyć užo siońnia: zamiest hruzavoha aŭtamabila pradajucca mili, zamiest pralnaj mašyny — prańni.
Sistema vytvorčaści budzie vymušana padładzicca, bo, kali pradaviec handluje rečami, jon zacikaŭleny ŭ tym, kab my ich časta mianiali, a kali tavaram stanoviacca mili, mianiajecca i jaho intares: mašyna pavinna pracavać viečna.
Heta budzie trahiedyjaj dla ekanamistaŭ, tamu što ŭsia ekanomika krucicca vakoł čaroŭnych słoŭ «rost VUP». A tut vychodzić, što my možam mieć mienš rečaŭ, i pry hetym žyć lepš.
Pasiaredniki bolš nie patrebnyja
Dziakujučy raspaŭsiudžvańniu internetu, my ŭstupili ŭ eru kraŭd-ekanomiki. Pasiaredniki dla ažyćciaŭleńnia pakupak bolš nie patrebnyja, kab damovicca adzin z adnym, nam dastatkova abjadnacca ŭ sietku. Takoje ŭzajemadziejańnie stanie narmalnaj praktykaj dla vyrašeńnia pytańniaŭ na roznych uzroŭniach: vykarystańnie resursaŭ, kantrol za palitykami i administracyjami, jakija vykonvajuć zamovy łakalnych supolnaściaŭ. My značna źnizim vydatki na kiravańnie, a hurba niepatrebnych ludziej i administracyj (mnohija ź jakich nas razdražniajuć) źniknie. Heta pryviadzie da taho, što ceły šerah instytutaŭ sučasnaha kapitalizmu budzie transfarmavany.
Pravić novym hramadstvam budzie intelektualnaja elita
Raspaŭsiudžvańnie internetu źmianiła padychod da atrymańnia viedaŭ, pavialičyŭšy mahčymaści tych, chto ŭčora cikaviŭsia samvydatam.
Sučasnyja školniki biaruć zadaču i pačynajuć šukać tyja viedy, jakija dazvolać jaje vyrašyć. Heta viadzie da značna bolš hłybokaha zasvajeńnia infarmacyi i dazvalaje tym, chto cikaŭny i pry hetym umieje dzialić tekst i strukturavać zapyty, na hałavu adarvacca ad «siaredniačkoŭ». Heta tryvožnaja reč, tamu što raniej razryŭ pamiž «siaredniačkami» i «vydatnikami» byŭ nie takim adčuvalnym. A zaraz jon katastrafičny. Novyja vydatniki sfarmirujuć intelektualnuju elitu — novy kłas u novym hramadstvie, da jakoha my idziem.
Tyja, kamu ciapier 30, dažyvuć da 100 hadoŭ
Śviet budučyni budzie biaśpiečnym. Heta tyčycca nie tolki mašyn, ale i ludziej — z kožnym hodam budzie źjaŭlacca ŭsio bolš pryboraŭ, zdolnych kantralavać stan techniki i čałaviečaha arhanizma. Heta značyć, katastrof stanie mienš, jak u žyćci ludziej, tak i technahiennych. Tamu maje vinšavańni pakaleńniu 80-ch: jany majuć usie šancy adśviatkavać stahadovy jubilej! (my havorym ab amierykanskim i zachodniejeŭrapiejskim hramadstvie zaraz, viadoma ž).
A ciapier davajcie ŭjavim, jak heta pamianiaje žyćcio. Raniej mužčyna ŭ 60 vychodziŭ na piensiju, u 65 sumlenna pamiraŭ, i ŭsie byli ščaślivyja, bolš za ŭsich — sistema sacyjalnaha zabieśpiačeńnia. A zaraz u 25 ty pačynaješ pracavać, u 60 vychodziš na piensiju i jašče 40 hadoŭ žyvieš na ŭtrymańni ŭ dziaržavy?!
A što budzie ź instytutam šlubu? U 25 ažanilisia i 75 hadoŭ razam? Heta davoli składana, tym bolš u śviecie, kaštoŭnasnaja sistema jakoha niepaźbiežna źmienicca.
My ŭstupajem u śviet, dzie atamy tutejšyja, a bajty hłabalnyja
My (tut ja maju na ŭvazie śviet) staim na parozie technałahičnaj revalucyi ŭ vytvorčaści, ruchać jakuju buduć 3D-drukarki. Adzin aŭtar dobra skazaŭ, što technałohija 3D-drukarak siońnia znachodzicca ŭ takim ža stanie, jak internet u 1995 hodzie. Tady my tracili pa 10 chvilin na zahruzku karcinki, i nichto nie moh padumać, što praź niekalki hadoŭ źjaviacca sacsietki, pošukaviki… Ale ŭ 1995 hodzie dla hetaha ŭžo ŭsio było hatova. Prykładna toje ž samaje zaraz adbyvajecca z 3D-drukarkami.
3D-drukarki dazvolać skaracić poŭnyja vydatki na vytvorčaść tavaraŭ. Pa-pieršaje, tamu što jany vyrablajuć hatovyja pradukty, jakija nie patrabujuć zborki. 3D-drukarki — vytvorčaść nie na masavy rynak, a pad zamovu, a značyć, niama składskich zapasaŭ ni na ŭvachodzie, ni na vychadzie — heta pa-druhoje. I, narešcie, fabryki 3D-drukarak — heta miesca, u jakim možna rabić roznyja pradukty z adnych i tych ža materyjałaŭ. Im usio roŭna, što vyrablać, tamu što hałoŭny pradukt — prahramnaje zabieśpiačeńnie.
Jak skazaŭ adzin mudry aŭstralijec, my ŭstupajem u śviet, dzie atamy tutejšyja, a bajty hłabalnyja. I košt, jaki hienierujecca ŭ śviecie, pastupova ssoŭvajecca ŭ bok bajtaŭ. Zaŭvažyć hety ruch my možam, zirnuŭšy na lehkavy aŭtamabil: da 30% jaho koštu — heta prahramnaje zabieśpiačeńnie i elektronika.
Sacyjalnym nastupstvam technałahičnaj revalucyi stanie decentralizacyja sacyjalnych struktur, z-za pavyšeńnia značnaści łakalnych vytvorčaściej.
Šostaj chvalaj kandraćjeŭskaha cykłu budzie efiektyŭnaje vykarystańnie enierharesursaŭ
My majem nievierahodna nieefiektyŭnaje spažyvańnie enierhii, i suśvietnaja supolnaść budzie vymušana vyrašać hetuju prablemu. Ličycca, što šostaj chvalaj kandraćjeŭskaha cykłu budzie efiektyŭnaje vykarystańnie enierharesursaŭ.
U hetym kantekście pierachod na adnaŭlalnyja krynicy budzie ŭ trendzie ŭ najbližejšyja dziesiacihodździ. I voś adzin z faktaŭ na karyść hetaj dumki. U minułym hodzie kamiercyjnaja cana soniečnaj i vietravoj enierhii ŭ soniečnym pojasie štataŭ była nižejšaj, čym hazu. Heta značyć, što efiektyŭnaść alternatyŭnaj enierhietyki moža abahnać efiektyŭnaść vuhlevadarodu.
Druhi trend — heta zdolnaść zachoŭvać enierhiju: budučynia za akumulatarami Maska i inšymi technałohijami, jakija dazvalajuć zachoŭvać i pieradavać nievykarystoŭvanuju enierhiju. Viadoma ž, pa-raniejšamu ŭ trendzie zastaniecca źnižeńnie kolkaści spažyvanaj enierhii dla dasiahnieńnia tych ža metaŭ.
Kastamizacyja budzie raźvivacca, tamu što danieści vašu indyvidualnaść stała tanna
Vynikam źnižeńnia transakcyjnych vydatkaŭ i technałahičnaj revalucyi stanie poŭnaja kastamizacyja praduktaŭ. U epochu fabryčnaj vytvorčaści ŭ Kitai adšyvali 10 młn kaściumaŭ nieviadoma dla kaho. Zaraz my viartajemsia da taho, što rečy znoŭ buduć nasić indyvidualny charaktar, jak u siaredniavieččy. Pahladzicie choć by na sučasnyja lehkavyja aŭtamabili — jany majuć stolki varyjantaŭ kamplektacyi, što faktyčna pieratvarylisia ŭ indyvidualnyja.
My na parozie padaražeńnia dalara
Kali fiederalnyja reziervovyja sistemy ZŠA padymuć pracentnyja staŭki, dalar rezka ŭmacujecca da ŭsich asnoŭnych valut. Nacyjanalnyja valuty ŭsich krain, jakija zdabyvajuć syravinu, praciahnuć padzieńnie, tamu što syravinnyja rynki sychodziać u doŭhuju depresiju.
U śviecie nie adbyvajecca ničoha niezvyčajnaha
Adzinaje adroźnieńnie ekanamičnaj ahulnasuśvietnaj realnaści siońniašniaj ad učorašniaj — u značnym paskareńni čarady kryzisaŭ i źmianieńniaŭ, jakija adbyvajucca pa pryčynie źnižeńnia transakcyjnych vydatkaŭ i paskareńnia pracesaŭ. Pry hetym ciažka skazać, što ŭ śviecie stanovicca bolš chaosu. Kali my supastavim apošni sistemny kryzis kapitalizmu ŭ 2007—2009 hadach, to nastupstvy ciapierašniaha kryzisu na jaho fonie minimalnyja.
Narastajuć chutkaści, ustojlivaść suśvietnaj ekanomiki zachoŭvajecca, ale temp raźvićcia kanfliktaŭ i kryzisaŭ patrabuje źmienaŭ.
U najbližejšyja hady asabliva składana budzie krainam, zaviazanym na resursach, tamu što nafta i syravina buduć tańnieć. My viedajem z ekanamičnaj teoryi, što zaležnyja ad syraviny krainy majuć niaŭstojlivaje raźvićcio, tamu što rynki syraviny cykličnyja. A ź pieršaha razu narmalna pieražyć ejfaryju syravinnaj renty ciažka. Mabyć, ni adna kraina ŭ śviecie, akramia Narviehii, ź pieršaha razu nie zmahła razumna abyścisia z hetaj rentaj. Ujavicie sabie situacyju, što vy žyli ŭ halečy i na vas abrynułasia kuča hrošaj. Tolki spadčynna bahatyja ŭmiejuć rasparadžacca vialikimi hrašyma, a kali ty raptam vyskačyŭ — heta składana. Tamu bolšaść krain SND čakaje kryzis, jaki vymusić ich pierabudavacca. Chtości zmoža raźvić bolš realny siektar, chtości — nie. Hadoŭ praz 10 budzie novy syravinny ŭsplosk i druhi šaniec skarystacca situacyjaj razumna.
My pamiatajem uźloty arabskich šejchaŭ, kali jany skuplali pa pałovie Anhlii (jak heta rabili da niadaŭnich časoŭ rasijanie). A potym supakoilisia, i ciapier ich asabliva nichto nie bačyć. Nie, jany nie stali biadniejšymi, prosta jany stali bahatymi druhi raz. I ŭ druhi raz im heta ŭdajecca lepš.
Usie dyskusii ŭ biełaruskim hramadstvie pa-raniejšamu iduć pa paradku 90-ch hadoŭ
Śviet mianiajecca, a Biełaruś nie, tamu jana ŭ hety ahulnasuśvietny kantekst nie ŭpisvajecca. Usie dyskusii ŭ biełaruskim hramadstvie pa-raniejšamu iduć pa paradku 90-ch hadoŭ: pryvatyzavać/nie pryvatyzavać — usio heta ŭčorašni dzień. U nas ža ŭžo i pryvatyzavać niama čaho. Dziaržaŭnaj ułasnaści poŭna, ale pradać jaje nielha, tamu što jana nikomu nie patrebna.
A voś dyskusii pra budučyniu, jakaja nas čakaje, u hramadstvie nie čuvać. Biełarusaŭ naohuł ciažka prymusić hladzieć chacia b na hod napierad, nie kažučy ŭžo pra 10—15 hadoŭ.
Zamiest atamaŭ nam treba pačać vyrablać bajty, ale jany stvarajucca hałavoj. I kali naša kraina rezka nie źmienić strukturu finansavańnia navuki i adukacyi, nie padymie jakaść hetych dvuch instytutaŭ u hramadstvie, to ŭ adkrytyja ŭ budučyniu dźviery my prosta nie zmožam ŭvajści. Tam budzie parol — abjom viedaŭ. A my hetym parolem nie vałodajem. I kali my nie zhienierujem ekanomiku viedaŭ, naš los — fabryčnaje minułaje.
PVT — heta adna z najlepšych idej biełaruskaj niezaležnaści
U nas stvorany pa-sapraŭdnamu mahutny siektar — PVT. Ale ŭ našych ajcišnych prajektaŭ jość asablivaść: bolšaść ź ich ŭźnikała nie zusim zvyčajna z punktu hledžańnia tradycyjnych padychodaŭ na Zachadzie, chutčej, jak siabroŭskija viačorki, nie patrabujučy finansavańnia na pieršym etapie. Ale hety etap skončyŭsia ź pieršymi pośpiechami.
I ciapier pierad siektaram staić zadača stvareńnia infrastruktury, nakiravanaj na padtrymku novych prajektaŭ, a heta aksieleratary, dostup da finansavańnia i nievierahodna składanaje pytańnie pravavoha zabieśpiačeńnia.
U najbližejšyja hady ničoha nie naładzicca, i da hetaj situacyi my nie hatovyja
Klučavyja haliny ekanomiki krainy na peŭnym etapie jaje raźvićcia stanoviacca kłopatam, i ad ich treba pazbaŭlacca. Azirniciesia. Šviecyja 30 hadoŭ tamu była krainaj stalavaraŭ i sudnabudaŭnikoŭ. Japonija i Kitaj, jakija pačali svajo raźvićcio na bazie lohkaj pramysłovaści, pryjšli da razumieńnia, što elektronika maje vialikuju dadatkovuju vartaść, i pierahledzieli svaje pryjarytety.
Kab pierajści da vytvorčaści bajtaŭ, nam treba pravieści strukturnyja reformy i pačać raźvivać pasłuhi, servisy, stvarać składanyja elektronnyja pradukty. Jość dva šlachi strukturnych reformaŭ: va ŭmovach niedachopu i lišku pracoŭnaj siły. U pieršym vypadku (zaraz my heta nazirajem u Kitai) stymulujecca zakryćcio dziaržpradpryjemstvaŭ, i vyzvalenaja rabočaja siła paśpiachova pieraraźmiarkoŭvajecca. Ale kali ŭ krainie isnuje pastajanny lišak pracoŭnych ruk, naturalnaje pieraraźmierkavańnie niemahčyma. Tady treba stvarać sistemu saczabieśpiačeńnia biespracoŭnych i sistemu ich pierakvalifikacyi i pieraraźmierkavańnia. U hetym vypadku dziaržava nie vybiraje, jakija pradpryjemstvy zakryvać i jakija haliny zhortvać, heta robić rynak. A sacyjalnaja sistema dazvalaje vyzvalenuju pracoŭnuju siłu i resursy pieraraźmierkavać u tyja haliny, jakija chutka raźvivajucca. Uspomnim jašče raz Šviecyju, dzie na bazie sudnabudaŭničych zavodaŭ adkryli muziei, budynki ŭniviersitetaŭ i h.d.
Upieršyniu za 25 hadoŭ my apynulisia va ŭmovach lišku pracoŭnaj siły i raźviali rukami, bo metanakiravana stvareńniem amartyzataraŭ strukturnych reformaŭ u nas nichto nie zajmaŭsia.
Raniej my pieražyvali karotkija kryzisy pa paŭhoda, i ŭsio znoŭ naładžvałasia. Ale zaraz usio nie tak: u najbližejšyja hady ničoha nie naładzicca, i da hetaj situacyi my akazalisia nie hatovyja.
Ja hladžu na budučyniu Biełarusi sa strymanym aptymizmam
My zaraz pieražyvajem narmalny histaryčny praces: jość mahčymaści, pahrozy, šancy… Ale nakolki my imi skarystajemsia, možna tolki mierkavać. Pa maim adčuvańni, dziaržaparat, jaki adkazvaje za ekanamičny składnik Biełarusi, dastatkova kvalifikavany i zdolny vyrašać praktyčna lubyja zadačy. Pytańnie tolki ŭ tym, jakija zadačy buduć pastaŭleny.
