Varapajeva, choć i vielmi, vielmi addalena, ale nahadvaje łatvijski haradok Sihułdu. Sihułda — «turystyčnaja Mieka» Łatvii, horad-park, tam — try zamki, i šmat, šmat roznych cikavostak, takich jak, naprykład, piačora Hutmania. Varapajeva, taksama — horad-park.
Nu i što z taho, što ŭ Varapajevie niama nivodnaha zamka. Zatoje byŭ pampiezny pałac epochi ramantyzmu, jaki nie pieražyŭ apošniuju vajnu. Jaho možna było b adnavić, nu, choć by pad sanatoryj. Dva ž sihułdskija zamki časoŭ Livonskaha ordena, taksama niekali lažali krušniami kamianioŭ. I tolki naprykancy savieckich časoŭ ich pačali pakrysie adbudoŭvać. Kali ŭ Varapajeva niama horada pabracima, to možna paraić i Sihułdu.
Jość šmat kłasičnych prykładaŭ, asabliva ŭ Zachodniaj Biełarusi, kali z ustalavańniem savieckaj ułady ŭ 1939 hodzie, niejki dužy majontak, raptam, stanovicca spačatku centram kałhasa, zatym šlacham śsialeńnia chutaroŭ — darastaje da vialikaj vioski, paru dziesiacihodździaŭ, i hetaje pasielišča ŭžo — centr sielsavieta. Naprykład, Aziercy pad Hłybokim, kolišni majontak Askierkaŭ.
Varapajeva jašče vyšej ŭźniałosia «pa karjernaj leśvicy»! Z majontka, jaki na mapach 1860-ch adznačany jak Dvor Rapajeva, darasło až da «stalicy» rajona. Praŭda, rajon nazyvaŭsia Duniłavicki. I mienavita ŭ Duniłavickim rajonie da 1955 hoda paliŭ sielsaviety i navodziŭ žach na savieckija ŭłady apošni biełaruski antysaviecki partyzan Jaŭhien Žychar.
Uźlotu Varapajeva, jašče 120 hadoŭ tamu, paspryjała budaŭnictva čyhunki Śvianciany — Bieraźvieč (tak nazyvałasia stancyja ŭ Hłybokim). A ŭžo za «polskim časam», u 1932 h., Varapajeva stanovicca vuzłavoj stancyjaj. Pabudavanaje adhalinavańnie čyhunačnaj linii Varapajeva — Druja.
Na Varapajeva zaŭsiody kvapilisia dva takija kankurenty, jak Pastavy i Hłybokaje. Uzbujnieńnie rajonaŭ: z 20 studzienia 1960 h Varapajeva na dva hady traplaje ŭ Hłybocki rajon, a potym, i da siońnia, – u Pastaŭski. Sam Duniłavicki rajon, pa-bracku, u 1960-ja hh, padzialili miž saboj Pastavy i Hłybokaje, a niešta prychapili i Dokšycy, naprykład, Vaŭkałatu.
Adnak, kolki rajonaŭ na Biełarusi nie było skasavana — redka dzie zastalisia artefakty «rajonnaha pieryjadu». Varapajeva — vyklučeńnie!
U centry miastečka — dva dychtoŭnyja budynki ŭ styli «stalinskaha ampiru», biezumoŭna — rajkam i vykankam. U adnym ź ich ciapier — dziciačy sadok, inšy i daŭžejšy — nie padaje prykmietaŭ žyćcia, a da pomnika Leninu pry im – zarasła «narodnaja tropa».
Kali b nie sučasnyja aŭtamabili na vulicach, spadarožnikavyja anteny, i vokny PVCH, to možna było b skazać, što Varapajeva tak i da siońnia zastałosia sa svaimi ŭspaminami ab 1950-ch hh, kali jano było rajcentram.
I heta vielmi fajna, što da Varapajeva nie dajšła «cyvilizacyja»! Inakš, jak u Hłybokim, ci pa prykładzie inšych haradoŭ Biełarusi, siudy pryjšli b ludzi sa «šviedkami» dy pakłali b dołu: sosny, biarozy, tapoli, duby i viazy… I navokał było b – «duža piekna»! Dziakavać Bohu, usio Varapajeva zastałosia adzinym sucelnym pryhožym i cianistym parkam! Viekavyja sosny, u dva abdymy, rastuć tut, navat u dvarovych častkach pryvatnych siadzibaŭ! Kali što j papiłavali, ab čym śviedčać vializnyja pni na niekatorych vulicach, – avaryjnyja staryja tapoli. Było b u zalik siońniašniaj «meryi» Varapajeva zajmieć sabie takich fundataraŭ jak Hłybocki ci Pastaŭski lashasy, jakija majuć sadžancy kaštoŭnych parod drevaŭ: pichty, kiedra, listoŭnic, duba, jasienia… Adnavić stračanyja prysady! Tradycyi horada-parka varta i nadalej praciahvać!
Što ŭ Varapajevie adrazu kidajecca ŭ vočy, dyk heta – vialikaja kolkaść ludziej na rovarach!
Niejki «murašnik»! Kali stać, naprykład, u centry miastečka, na hałoŭnym skryžavańni, dy pačać pieryjadyčna padličvać: kolki ludziej adnačasova, z 4-ch bakoŭ, jedzie da jaho i ad jaho, to atrymajucca takija vyniki: 11, 13, 19 čałaviek…
U Hłybokim, ci Pastavach takoha nie ŭbačyš! Padobnaje, u pasieliščach haradskoha typu, možna ŭbačyć tolki ŭ Miorach, a taksama ŭ kaścielnych vioskach, nakštałt Mosara ci Udzieła, kali na imšu źjazdžajecca cełaja parafija ravarystaŭ z roznych pasieliščaŭ.
Kudy ŭvieś hety varapajeŭski «murašnik» na rovarach ruchajecca? Na pracu, u kaścioł, naturalna – na rynak. I ŭ dzień pryjezdu aŭtara hetych radkoŭ, jak raz byŭ čaćvier, – rynkavy dzień.
Siudy, u adroźnieńnie ad Pastavaŭ i Hłybokaha, dzie majucca cełyja ansambli architekturnych pomnikaŭ, redka zajazdžajuć ekskursanty. Varapajeva bolš prydatnaje dla indyvidualnych vandrovak, pryvabnaje tym, chto cikavicca daŭninaj, krajaznaŭstvam, chto choča pabačyć Biełaruś va ŭsioj jaje raznastajnaści. Jość u Varapajevie na što pahladzieć, najpierš, heta – budynki epochi Ramantyzmu!
U Varapajevie zachavałasia ź dziasiatak budynkaŭ ad kolišniaha majontka hrafaŭ Pšaździeckich.
Tak! Kali Pastavy ŭdziačnyja svaimi pomnikami daŭniny Tyzienhaŭzam, Hłybokaje – Jazepu Korsaku, Niaśviž – Radziviłam, to Varapajeva za svajo ramantyčnaje abličča, pieriedusim, Pšaździeckim! Da taho ž tut – šmat šerahovych budynkaŭ «polskich časoŭ», što nakrytyja cemientavaj dachoŭkaj, jakija i nadajuć Varapajevu svojeasablivy kałaryt. Na žal, šmat jakija ŭžo abkładzienyja biełaj cehłaj, niekatoryja sajdynham, pazdymanyja akanicy…
Kali prajścisia pa centralnaj vulicy Varapajeva, to stvarajecca takoje ŭražańnie, što ty, raptam, patrapiŭ u Staruju Ryhu, ci to apynuŭsia ŭ Niamieččynie. Škada tolki, što asnoŭny elemient usioj hetaj ramantyčnaj zabudovy – vialiki pałac Pšaździeckich u raźlehłym parku – nie zachavaŭsia.
Miž inšym, u časie svajho padarožža pa Vilenščynie, 25.06.1930 hoda, u pałacy Kanstanty Pšaździeckaha, sa svaim atačeńniem, zanačavaŭ prezident 2-j Rečy Paspalitaj Ihnacy Maścicki.
U ciapierašni pryjezd u hetaje miastečka aŭtar, pieršym čynam, vyrašyŭ naviedać varapajeŭski park, bo ŭsie papiarednija pajezdki siudy davali, chiba što, krychu bolš za hadzinu – pakul zvarotna nie viartaŭsia dyzielciahnik z Pastavaŭ na Hłybokaje. Na park ža nikoli nie stavała času. Apošni raz aŭtar naviedvaŭ Varapajeva čatyry hady tamu, uzimku. Heta była prośba naščadkaŭ Pšaździeckich z Hdańska – źjedzić pafotkać toje, što zastałosia ad majontka, dasłać im foty.
Raźlehły park pry kolišnim pałacy składajecca ŭ asnoŭnym z chvajovych parodaŭ, chacia jość tut i dub, i lipa, i klon. Uzdoŭž hałoŭnaj alei parka staić niekalki naviutkich prystojnych łavak.
Da śpinak prymacavanyja šyldački, jakija paviedamlajuć, što hetyja łaŭki «pastaŭlenyja koštam Jeŭrapiejskaha Sajuza». Dalej – most praz suchi jar, jaki niekali stajaŭ pierad pałacam. Most – u ryštavańniach. Znoŭ ža šyldačka – «Hety most adramantavany koštam Jeŭrapiejskaha Sajuza». Pobač – mietaličnaja bytoŭka z vyvieskaj «AAT Biełrestaŭracyja».
U parku staić pomnik zahinułym savieckim žaŭnieram, jakija palehli za vyzvaleńnie Varapajeva. – Viečnaja pamiać hierojam, jakija prynieśli nam svabodu!– kažu heta ščyra. Tolki za šmat dziesiacihodździaŭ ja tak i nie zrazumieŭ savieckuju pahanskuju tradycyju – chavać na Biełarusi zahinułych žaŭnieraŭ ŭ centry haradoŭ! Što Pastavy, što Hłybokaje, što Varapajeva – usio adno! U toj ža Łatvii zahinułym savieckim žaŭnieram na haradskich mohiłkach – adviedzieny admysłovy siektar. I paviercie, tam stajać nie «bietonnyja žaŭniery», jak ŭ nas, jakija pieryjadyčna treba mianiać, a sapraŭdnyja tvory mastactva z hranitu, a pobač z pomnikami – dobraŭparadkavańnie z kvietnikami i hazonami, što pazajzdrościš! (Bačyŭ 3 tydni tamu ŭ Sihułdzie pad Ryhaj).
Darečy, Ivan Paŭłavič Sikora (7 vieraśnia 1885, v. Małyja Ałaški, Šarkoŭščynski rajon – 26 vieraśnia 1966), słynny biełaruski sadavod i śviadomy biełaruski patryjot, słužyŭ sadoŭnikam hrafa Pšaździeckaha ŭ Varapajevie, dzie i pačaŭ vieści svaju daśledčuju pracu pa sadavodstvie.
Za piać hadzinaŭ svajho znachodžieńnia ŭ Varapajevie – pakul dačka Nadzieja, IPešnica, handlavała školnymi prynaležnaściami naprykancy leta — aŭtaru pašancavała «apoŭzać» ledźvie nie ŭsio Varapajeva.
Ahulnaje ŭražańnie – dadatnaje. Sapraŭdy, pieknaje miastečka! Tut nie tolki ŭ šyldach Pastaŭskaha rajpa, ale i ŭ vusnach žycharoŭ prysutničaje biełaruskaja mova.
Kala novapabudavanaha z čyrvonaj cehły kaścioła, na ŭsioj prylehłaj terytoryi, dzie — sažałki ź lilejami, mastki, prysady, skulptury – ŭsio jašče adčuvajecca upłyŭ słynnaha mosarskaha ksiandza Jozasa Bulki. I ŭsio heta, iznoŭ ža, arhanična ŭpisvajecca ŭ ahulny vobraz Varapajeva, jak horada-parka.
U Varapajevie isnujuć i pramysłovyja pradpryjemstvy. Naprykład, drevaapracoŭčy kambinat, u jaho svaja hidraelektrastancyja, elektraenierhija dla pradpryjemstva – abychodzicca biaspłatna. Jość i zavod žalezabietonnych vyrabaŭ. Ale, chiba, užo jany daŭno nie pracujuć, ci pracujuć niapoŭny rabočy tydzień. Zrešty, toje nie tema našaha apaviadańnia.
Aŭtar apisańnia hetaha padarožža – napeŭna, nievylečny, chraničny ramantyk… Voś idzie pa vulicach Varapajeva, a ŭ dumkach paŭstaje niejki virtualny vobraz budučyni miastečka…
Tyja sčarniełyja 2-paviarchovyja 8-kvaternyja «chruščoŭki» ź biełaj cehły – treba patynkavać, pafarbavać, nakryć mietaładachoŭkaj i jany buduć vielmi fajna – vizualna – dapasavanyja da ahulnaj ramantyčnaj karciny miastečka! Raka Zaražanka? Možna arhanizavać spłaŭ na bajdarkach! Śpiłavali staryja avaryjny prysady z tapolaŭ… Pustka! Dobra było b pasadzić na ich miesca płatany ci duby! Razburyli pałac… Voś by jaho adnavić – pad sanatoryj, turystyčnuju bazu, dom palaŭničaha i rybaka… Varapajevu patrebny niejki fiestyvalčyk. Moža i praŭda – Fest palaŭničych i rybałovaŭ? Dziasiatki azioraŭ pobač!
Hodzie! Skančaju fantaziravać!
Varapajeva — horad-park! U kadr traplaje sama mieniej 3 damy z cemientavaj dachoŭkaj. Sami ž damy ŭžo abkładzienyja biełaj silikatnaj cehłaj.
«Hajka»! 6-kutny draŭlany budynak z 5-kutnaj zorkaj – nasuprać vakzała. Chiba što – kolišni handlovy paviljon.
Vielmi ramantyčny dom u samym centry Varapajeva. Za 12 hadoŭ, kali aŭtar pieršy raz jaho fatahrafavaŭ, straciŭ šmat: cemientavuju dachoŭku zamianili na šyfier, źnik daŭhi komin nad dacham, blašanyja bryli nad vaknom i ŭvachodam zamianili na płastyk.
Dom u centry Varapajeva časoŭ Pšaździeckich. Mansardavy pavierch azdobleny fachvierkam (la vakna na dachu).
Adzin sa staradaŭnich budynkaŭ u centry. Nahadvaje budynak u «zakapanskim styli».
Adzin z budynkaŭ u kolišnim majontku. Ciapier balnica. Faktyčna stylova pamienšanaja kopija pałaca, jaki nie zachavaŭsia. Pałac składaŭsia z 3-ch takich padobnych siehmientaŭ.
Adzin z budynkaŭ u kolišnim majontku. Ciapier Varapajeŭskaja rajonnaja balnica (tak napisana na šyldzie). Vid z boku.
Varapajeŭski park. Uvachodnaja brama.
Varapajeŭski park. Pobač sa ściažynkaj – adna z «jeŭrasajuzaŭskich» łavak.
Pamiatnaja šyldačka na adnoj z «jeŭrasajuzaŭskich» łavak u parku.
Most praz suchi jar u parku. Ramantujecca koštam Jeŭrasajuza. Na dalnim płanie – bytoŭka AAT «Biełrestaŭracyja».
Novaja carkva patanaje ŭ zielaninie viekavych drevaŭ.
Stary vodny młyn.
Most nad Zaražankaj. Raka značna pierasochła ŭ sioletniuju śpioku.
Utraich na rovary na rynak
Adzin sa staradaŭnich draŭlanych žyłych damoŭ. Raniej, chiba što, jon byŭ z akanicami
Kaścioł. Dvarovaja častka. Adčuvajecca ŭpłyŭ kolišniaha mosarskaha ksiandza Jozasa Bulki.
Piekny damok z polskaj cemientavaj dachoŭkaj. Chto ŭ nas admysłoŭca pa dachoŭcy? Spadar Trusaŭ, jamu – zdymak u padarunak!
Artefakt «rajonnaha pieryjadu». Pa vyhladzie – rajkam partyi. Ciapier – dziciačy sadok.
Artefakt «rajonnaha pieryjadu». Budynak z BSSRaŭskaj simvolikaj – jaŭna rajvykankam. Pustuje
Pomnik Leninu – u dobrym stanie, ale da jaho zarasła «narodnaja tropa».
Uračystaje adkryćcio čyhunačnaj linii Varapajeva-Druja (praz Šarkoŭščynu i Miory).
Źleva naprava na kani ministr zamiežnych spraŭ Skšyński (Skrzyński), karaleva Rumynii Maryja, pałkoŭnik Pšaździecki (Przeździecki).
Pałac u Varapajevie. Adzin z bakavych fasadaŭ. Nie zachavaŭsia.
