Udzielniki padziejaŭ pryhadali, jak KDB spačatku nia ŭhledzieła ŭ prychilnikach biełaruskaj niezaležnaści niešta bolšaje za pankaŭ.
Uviečary 22 śniežnia ŭ kniharni «Halijafy», što ŭ Trajeckim pradmieści Miensku, prajšła viečaryna i vystava zdymkaŭ Uładzimira Sapahova, prymierkavanaja da 30-hodździa moładzievaha abjadnańnia «Tałaka».
1980-ja hady, kali ŭźnikła «Tałaka», nazyvaje šmatspadzieŭnymi hadami viadoŭca imprezy, piśmieńnik Michaś Skobła. Samu «Tałaku» jon nazyvaje «škołaj nacyjanalnaha staleńnia»:
Michaś Skobła
«Kali ja syšoŭ u vojska ŭ 1985 hodzie, u Miensku było adnosnaje zacišša, a kali viarnuŭsia praz dva hady, tut užo viravali roznyja imprezy, «tałakoŭskija» i «tutejšaŭskija». Ja pamiataju, što kali Kupalle ŭ Zasłaŭi — to heta «Tałaka», kali adnaŭleńnie bernardynskaha klaštaru, kali Dźvinskaje rali suprać budaŭnictva HRES — heta taksama «Tałaka», vielmi šmat niedazvolenych akcyjaŭ. I abaviazkova na čale roznych mierapryjemstvaŭ byli aktyvisty «Tałaki», najpierš Siaržuk Vituška, jakomu sioleta spoŭniłasia b 50 hod, ale jakoha try hady ŭžo niama z nami».
Padčas imprezy. Kasia Kamockaja (sprava) i Siarhiej Skurat
«Ja nia viedaju, kamu pryjšła ŭ hałavu ščaślivaja dumka nazvać arhanizacyju «Tałaka», ale heta vielmi ŭdałaja nazva. Bo što takoje tałaka? — Heta rabić niešta supolna, — zhadvaje Skobła. — Hetkija tałoki datryvali ŭ Zachodniaj Biełarusi dahetul. U nas na Zelvienščynie i kali chatu budujuć, i kali kałodziež kapajuć, sklikajuć tałoki. Kali ŭziać biełaruski falklor, to pra hetuju kalektyŭnuju pracu skazana šmat dobrych słovaŭ. Naprykład, adna hałavieška ŭ piečy nie haryć, a dźvie i ŭ poli nia hasnuć. Tak hareła i «Tałaka», jana dałučała ŭ svajo vohnišča novych siabroŭ, ad ich zapalvalisia inšyja, biełaruski maładziovy ruch pašyraŭsia».
Michaś Skobła i inšyja hości zhadvali pačatak biełaruskaha samvydatu 80-ch, papiarednicu «Tałaki» — «Majstroŭniu», paplečnikaŭ «Tutejšych» i nastupnyja «Tałoki», «Uzhorji», «Pachodni» i mnohija inšyja supołki, što ŭźnikali pa ŭsioj Biełarusi. Adna takaja supołka, homielskaja HMKHA «Tałaka», dziejničaje i siońnia. Adzin z zasnavalnikaŭ «Tałaki» Vincuk Viačorka prapanavaŭ ładzić «parad 30-hodździaŭ» u pamiać ab nacyjanalnym adradžeńni 80-ch:
Vincuk Viačorka
«Ciapier kožny hod budzie čarhovaje 30-hodździe niečaha: udałaj akcyi ŭ abaronu Dźviny suprać HRES, niaŭdałaj akcyi suprać prakładańnia metro prosta pad Vierchnim horadam, što ŭžo pryviało da razbureńnia i pryviadzie da jašče bolšaha razbureńnia budynkaŭ. Buduć 30-ja ŭhodki stvareńnia Kanfederacyi biełaruskich supołak, absalutna fantastyčnaj i dahetul nieacenienaj.
My ŭsie pamiatajem spoklič «Tałaki», jaki prydumaŭ Vituška: «Dzie pačuju tałaku, tudy nohi vałaku». Heta byŭ mabilizacyjny spoklič, a kaštoŭnasny spoklič — «Kaho lubiš — lublu Biełaruś» Kalinoŭskaha ŭ pieršy peryjad dziejnaści, da 87-ha, a ŭ nastupny — «Žyvie Biełaruś». Hety spoklič viernuty ŭ biełaruskuju prastoru «Tałakoj», taksama jak viernuty bieł-čyrvona-bieły ściah. Pieršaja publičnaja lekcyja, pryśviečanaja bieł-čyrvona-biełamu ściahu, była jakraz u «Tałace» ŭ 1987 hodzie, u zali, dzie ciapier Teatar estrady. Moža, kali-niebudź tam budzie pamiatnaja šylda sa ściaham.
Skulptar Henik Łojka bačyć siabie na fatazdymku
Nia ŭsio nam tady ŭdałosia, ale ŭdałosia bolej, čym nie ŭdałosia. Pytajuć, jak udałosia pry kamuniźmie, u samaj «dubovaj», «zacementavanaj» tak zvanaj respublicy Savieckaha sajuzu tak voś dziejničać i pastupova viarnuć biełaruskuju ideju, zrabić jaje modnaj i prestyžnaj, zarazić joj spačatku tysiačy, potym dziasiatki i sotni tysiač ludziej. Pa-pieršaje, kankurencyi toj idei nie było. A pa-druhoje, taktyčna pramachnułasia tahačasnaja ŭłada: nas nazyvali «niefarmałami». Davodziłasia čytać sacyjalahičnyja daśledavańni: jany daśledavali razam amataraŭ matacykłaŭ, nacyjanalistaŭ, amataraŭ pop-muzyki, jakija zvalisia tady «vałnisty», turystaŭ, amataraŭ bardaŭskaj pieśni… Vyvučali vonkavyja prykmiety, adnosiny z baćkami i pazašlubnyja adnosiny, ale nie zrazumieli, što jość zarodak novaj Biełarusi, u jakoj miesca ichnym kamsamołam-kamunizmam niama i nia budzie.
Nastupnyja supołki, jak i «Tałaka», i kanfederacyja, karystalisia madellu kiravańnia, jakuju my adpracavali jašče ŭ «Majstroŭni». Jany byli haryzantalnyja, sietkavyja, jačejkavyja, biaz vybranych kiraŭnikoŭ, biaz statusnych lideraŭ. A heta značyć, biez mahčymaści dla specsłužbaŭ siejać intryhi, hulać na čałaviečych słabaściach. Za niešta biareśsia — biarysia, rabi, kaardynuješ niejki kirunak — ciahni».
Mnohija hości sustrečy znajšli siabie na zdymkach Sapahova — a niechta znajšoŭ svaich baćkoŭ. Hetyja zdymki ŭratavaŭ siabra fatohrafa Michaił Miakiš, nehatyvy i pazytyvy histaryčnych zdymkaŭ jamu pieradała kamendantka internatu Traktarnaha zavodu, dzie da kanca žyćcia žyŭ Uładzimier Sapahoŭ. Stvaralniki vystavy pieradali šerah zdymkaŭ sajtu Svabody.
Fotavystava ŭ «Halijafach» budzie pracavać da kanca hodu.
Fota z vystavy. Dziady ŭ Kurapatach:
Film tielekanału «Biełsat» pra moładzievaje abjadnańnie «Tałaka», režyser — Viačasłaŭ Rakicki:
