Sienatar Marzaluk: Padonkam ad antykvaryjatu budzie pastaŭlena zasłona
U siaredzinie sakavika pačnie dziejničać prezydencki ŭkaz № 485, jaki maje ŭparadkavać dziejnaść u archiealahičnaj halinie i ŭdaskanalić metady achovy histaryčnych abjektaŭ i artefaktaŭ.
Dakument užo vyklikaŭ burnuju reakcyju siarod pošukaŭcaŭ-amataraŭ i kalekcyjaneraŭ, nielehitymizavanaja dziejnaść jakich aŭtamatyčna padpadzie pad administracyjnuju i navat kryminalnuju adkaznaść.
Ukaz farmalna skiravany suprać tak zvanych «čornych kapalnikaŭ», jakija pry dapamozie sučasnych metaładetektaraŭ atrymali našmat bolšyja mahčymaści vyjaŭlać miescy, dzie mohuć chavacca skarby. Adpaviedna, svaimi dziejańniami jany razburajuć staražytnyja sieliščy, kurhany, haradziščy.
Miž tym u kampaniju da «prafesijanałaŭ», čyja barbarskaja aktyŭnaść sapraŭdy, moža, vartaja surovaha pakarańnia, ahułam zaličanyja i amatary prybornaha pošuku, jakija nie pretendujuć na staražytnyja stajanki i zadavalniajucca «pramacvańniem» vierchniaha płasta na voryvie. Hetaja katehoryja šukalnikaŭ ličyć niapravilnym, što ŭsich namahajucca padraŭniać pad adzin hrabianiec.
Jość parušalniki, jakija ihnarujuć zakony, pakidajuć cełyja katłavany na kurhanach, miescach bajavych dziejańniaŭ, vajskovych i cyvilnych mohiłkach. Heta i jość «čornyja kapalniki». Ale isnuje i dosyć biaskryŭdnaje chobi — chadzić z metaładetektaram pa starych darohach i šukać zhublenyja ci prychavanyja rečy. Hetaja roźnica nijak nia ŭličvajecca, karać kapalnikaŭ prapanujecca «optam».
Adzin ź inicyjataraŭ i raspracoŭvalnikaŭ zakonaprajektu, doktar histaryčnych navuk, zahadčyk katedry archiealohii Mahiloŭskaha dziaržaŭnaha ŭniversytetu imia Kulašova, siabra Savietu respubliki Ihar Marzaluk kaža: dla jaho niama nijakaj roźnicy, jakoj ramantykaj kirujecca čałaviek z metałašukalnikam.
«Nieabchodnaść bolš žorstkaha zakanadaŭstva ŭ hetym pytańni naśpieła daŭno. I tak, jak hetuju svołač sadžajuć u Brytanii, Francyi, Niamieččynie, Izraili, urešcie, i ŭ Rasiei — toje ž samaje budzie i ŭ nas. Narešcie hetaja miarzota pierastanie tancavać na našych kurhanach, vytoptvać našy paletki i pradavać biascennyja artefakty kštałtu pojasa Vitaŭta ŭ Francyju, jak heta i było zroblena. Padonkam ad antykvaryjatu budzie pastaŭlenaja zasłona. Dziela hetaha my zrobim usio mahčymaje i niemahčymaje — jak by asobnyja chłuślivyja padonki i «rupliŭcy» nie raskazvali kazki pra toje, jak mocna jany lubiać biełaruskuju spadčynu».
Krytyki novaha ŭkazu cytujuć samoha spadara Marzaluka, jaki nia raz paŭtaraŭ — maŭlaŭ, vierchni płast ziamli nie niasie nijakaha kulturna-histaryčnaha značeńnia, bo tam usio daŭnym-daŭno pieramiašana. Senatar na takija paproki adkazvaje, što nia choča kamentavać słovy, vyrvanyja z kantekstu, ale svajoj dumki nakont kapalnikaŭ usiakaj maści mianiać nie źbirajecca:
«Šval i miarzotniki. Ja prosta vielmi dobra heta viedaju. Kab vy sami pahladzieli na vyviernutyja kości, pieraviernutyja kurhany, mahčyma, usio b zrazumieli. Prosta źjeździcie ŭ Rakaŭ, dzie lažać zabityja niemcami habrei. Zapytajciesia ŭ Feliksa Januškieviča (mastak, zasnavalnik Art-halerei ŭ Rakavie. — RS), jon pakaža, jak jany pieravaročvajuć tyja mahiły. Heta ž miarzoćcie! A ź miarzotnikami havorać na movie Kryminalnaha i Administracyjnaha kodeksaŭ. U zaležnaści ad viny, bo jany pravodziać niezakonnyja dziejańni. U nas nikoli nikomu nie było dazvolena pravodzić niezakonnyja raskopki, prosta nichto nia dumaŭ, što tak razaŭjecca hetaja metaładetekcyja. Tamu, pa vialikim rachunku, niama pra što lišni raz havaryć i pra niešta vykazvacca».
Zhodna z ukazam № 485 numizmatyčnyja kalekcyi treba da kanca 2016 hodu aficyjna zarehistravać u kamisijach pry vykankamach. Dziejnaść takich kamisijaŭ, zrešty, jašče navat nie rehlamentavanaja. Nie dazvalajecca źbirać znojdzienyja ŭ ziamnych nietrach pradmiety, čyj uzrost pieravyšaje 120 hadoŭ, abmieńvacca i handlavać imi. Da niezakonnych valutnych aperacyjaŭ pryraŭnany prodaž zamiežnych manetaŭ, jakija znachodziacca ŭ abaračeńni, zabaroniena nabyvać i zbyvać dziaržaŭnyja ŭznaharody SSSR i Biełarusi.
Źbiralniki artefaktaŭ papiaredžvajuć: takaja kateharyčnaja zakanatvorčaja inicyjatyva moža spravakavać nia tolki sychod u cień amataraŭ prybornaha pošuku, ale i masavy vyvaz u inšyja krainy pryvatnych numizmatyčnych, falerystyčnych dy inšych kalekcyjaŭ. Ale spadar Marzaluk pierakanany, što z boku dziaržavy ŭsio robicca pravilna:
«Dla narmalnaha archieolaha, prafesijanała, heta zrazumieła. Jak usio zrazumieła i z Astapovičam (staršynia Biełaruskaha tavarystva achovy pomnikaŭ historyi i kultury. — RS), i inšymi, z dazvołu skazać, «rupliŭcami», jakija lezuć kudy treba i kudy nia treba. Vy schadzicie jak-niebudź, jak ja chadziŭ z prychavanaj kameraj, na ŭsie hetak zvanyja numizmatyčnyja tavarystvy i pazdymajcie — pahladzicie, jak jany handlujuć tym, što vyhrabajuć, vytrasajuć z kurhanoŭ. Źniščajuć našu spadčynu. Heta nie niavinnaja zabava, heta sapraŭdnaje biedztva».
Ihar Marzaluk nastojvaje, što daŭno treba było bracca za naviadzieńnie paradku ŭ sfery, jakaja ŭzbahačaje asobnych działkoŭ ad historyi, ale niščyć nieacennuju spadčynu. Tamu, na jaho pierakanańnie, zakon abaviazkova zapracuje, a ŭsie niadobrasumlennyja ŭdzielniki «čornaha rynku» atrymajuć pa zasłuhach:
«Kali nia viedajecie, to paśla narkotykaŭ i alkaholu antykvaryjat — heta adno z samych kalasalnych układańniaŭ. Niezakonny «čorny rynak» artefaktaŭ prosta kalasalny. Voś z čym treba zmahacca, a nie śpiavać pieśni pra niadobryja ŭkazy. Ukaz klasny. Abiacaju, što my jaho daviadziem da ładu i prymiem zakanadaŭstva, jakoje budzie całkam adpaviadać eŭrapiejskim normam. Pacikaŭciesia, jak hetaja sprava pastaŭlena ŭ Izraili — tam jość archiealahičny «specnaz», admysłovaja archiealahičnaja palicyja».
Karespandent: «Vašy apanenty apelujuć da taho, što «čornyja kapalniki» — zusim nia toje, što amatary prybornaha pošuku…».
«Jany ŭsie złačyncy, i ja z hetaj poskudździu havaryć nie źbirajusia…».
Na hetym razmova spyniłasia — spadar Marzaluk spasłaŭsia na toje, što jaho vyklikaje kiraŭnictva ŭniversytetu. Zastałosia poŭnaje adčuvańnie, što senatar nia maje nijakich sumnievaŭ u svajoj ratavalnaj misii.
Što pryniasie źbiralnikam artefaktaŭ dy palavym šukalnikam dzień 14 sakavika? Mienavita tady pačnuć dziejničać novyja praviły hulni na archiealahičnym froncie.
Miančuk Rusłan Vieramiej na vychodnyja čaściakom vybirajecca z metałašukalnikam na pryrodu, kab paspytać ščaścia ŭ pošuku manetak dla svajoj niemałoj kalekcyi. Adnak mienš jak praź miesiac jahonaje zachapleńnie ŭžo možna budzie rascanić jak supraćzakonnaje.
Da taho ž za nastupnyja 8,5 miesiaca jon razam z tysiačami inšych kalekcyjaneraŭ pavinien aficyjna zarehistravać usie svaje zdabytki, kab atrymać ekspertnuju acenku ich historyka-kulturnaj kaštoŭnaści. Na dumku Rusłana Vieramieja, padobnaja zadača ciažkavykanalnaja jak z techničnaha hledzišča, tak i tamu, što ludzi prosta nie hatovyja dapuskać dziaržavu ŭ miežy pryvatnaj ułasnaści:
«Hladzicie: manety ŭ tečkach — heta toje, što trapiła ŭ kalekcyju. Ja ich adabraŭ, pravieryŭ, pačyściŭ, zasunuŭ u knižačku — hatova. A voś toje, što idzie paŭtorna, — jany mnie ŭ kalekcyju faktyčna nie patrebnyja. Kalekcyja zapoŭnienaja, i heta jak abmienny fond — pradać, pamianiać. Tym nia mieniej ciapier kožny paŭtor ja taksama mušu zarehistravać. A čałaviek, jaki kupić, pavinien pryjechać z maim dakumentam i pierarehistravać na siabie. Pracaj siabie zabiaśpiečać na bližejšaje stahodździe peŭna. Tolki naŭrad ci ŭžo budzie biaspłatna, bo štat acenščykaŭ treba karmić — jak zvyčajna, nie za biudžetnyja hrošy. To bok uviaduć rascenki, a navat symbaličnaja płata ŭ vialikim abjomie vyrastaje ŭ salidnuju sumu.
Lepiej im usio ž pierahledzieć toje, što panaprydumlali. U inšym vypadku atrymajecca, što značnaja častka sumlennych ludziej apyniecca pa-za miežami zakonu. Dobra, kali chtości adsočvaje infarmacyju, hladzić naviny, čuŭ, što vyjšaŭ taki ŭkaz. A kali nia viedaje? Nu nie cikavicca čałaviek navinami, žyvie svaim žyćciom, svajoj spravaj, svajoj kalekcyjaj — i raptam apynajecca pa-za miežami zakonu. Ja, kaniečnie, u kursie, što niaviedańnie zakonu ad adkaznaści nie vyzvalaje. I ŭsio ž pry ŭsim tym dobra było b pajści ludziam nasustrač, a nie vydumlać niejkuju sumnieŭnuju praceduru, kab potym usie chadzili ŭraskireku».
Ihar Marzaluk, adzin z hałoŭnych inicyjataraŭ i raspracoŭnikaŭ dakumentu, zhodna ź jakim nabyvać, pradavać, daryć, abmieńvać i pakidać u zakład archiealahičnyja artefakty zabaroniena, pierakanany: dziaržava niasie vializnyja straty nia tolki ad škody, jakuju nanosiać čornyja kapalniki samim pomnikam, ale i z-za raskradańnia materyjalnych kaštoŭnaściaŭ, jakija pavinny być u muzejnych kalekcyjach krainy.
Kamientary