Paśla ŭvodu ŭ dziejańnie Techničnych rehłamientaŭ Mytnaha sajuza biełaruskija vytvorcy stracili mahčymaść karystacca praduhledžanym Kanstytucyjaj krainy pravam vybaru adnoj albo adrazu dźviuch dziaržaŭnych moŭ pry azdableńni ŭpakoŭki svajoj pradukcyi. Na moŭnym raŭnapraŭi pastaŭleny zakanadaŭčy kryž. Ciapier rasijskaja mova navat zakanadaŭča zajmieła pieravažnaje stanovišča nad biełaruskaju. Pry hetym ajčynnych zakanadaŭcaŭ situacyja nie nadta chvaluje.
Jašče ŭ pačatku hetaha hoda vyjaviłasia, što z ustupleńniem Biełarusi ŭ Mytny sajuz dziaržaŭnymi orhanami krainy, jakija ŭchvalili i ratyfikavali adpaviednyja damovy, byŭ naniesieny čarhovy ŭdar pa stanie biełaruskaj movy. Faktyčna, kali raniej biełaruskuju movu z navakolnaha atačeńnia biełarusaŭ prybirali nibyta nieznarok (maŭlaŭ, nie karystalisia vytvorcy pravam vybaru movy na karyść biełaruskaj), to ciapier, kali dastatkova vialikaja kolkaść vytvorcaŭ sapraŭdy stała addavać pieravahu biełaruskamoŭnamu azdableńniu svajoj pradukcyi, ich zakanadaŭča pastavili ŭ niaroŭnyja ŭmovy z tymi, dla kaho biełaruskaja mova lišniaja.
U studzieni 2015 hoda adzin ź viciebskich pradprymalnikaŭ vyrašyŭ vypuścić partyju tavaru, azdobiŭšy ŭpakoŭku vyklučna pa-biełarusku. Ale patryjatyčny paryŭ vytvorcy nie acanili ŭ dziaržaŭnych orhanach standartyzacyi, spasłaŭšysia na toje, što Techničnym rehłamientam Mytnaha sajuza praduhledžana norma, zhodna ź jakoj rasijskaja mova, u adroźnieńnie ad našaj nacyjanalnaj, na ŭpakoŭcy luboha tavara, vypuščanaha na terytoryi Biełarusi, Rasii albo Kazachstana, navat kali sam tavar miarkujecca realizoŭvać vyklučna ŭ Biełarusi, pavinna być abaviazkova.
Varta pahartać zakanadaŭčuju bazu, kab zrazumieć, u jaki stan zahnali našu movu našyja ž zakanadaŭcy.
Pavodle Kanstytucyi Respubliki Biełaruś, u nas pa-raniejšamu dźvie dziaržaŭnyja movy. Zakon «Ab movach u Respublicy Biełaruś» u hetym płanie daje vytvorcam prava vybaru movy markiroŭki tavaraŭ, paznačajučy ŭ artykule 30, što «markiroŭka tavaraŭ, etykietki na tavarach, instrukcyi pa karystańni tavarami vykonvajucca na biełaruskaj abo rasijskaj movie».
Toje samaje ćvierdzić i Zakon «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ», jaki ŭ punkcie 9 artykuła 7 «Infarmacyja ab tavarach (rabotach, pasłuhach)» zamacoŭvaje tuju normu, što «infarmacyja, praduhledžanaja punktami 1–8 hetaha artykuła, na biełaruskaj abo rasijskaj movie dakładnym i razborlivym šryftam davodzicca da viedama spažyŭca ŭ dakumientacyi, jakaja dadajecca da tavaraŭ (rabot, pasłuh), na spažyvieckaj tary (upakoŭcy), etykietkach abo inšym sposabam, pryniatym dla asobnych vidaŭ tavaraŭ (rabot, pasłuh)». Prykładna toje samaje ŭ hetym zakonie prapisana i ŭ punkcie 4 artykuła 8 «Infarmacyja ab vytvorcach (vykanaŭcach, pradaŭcach)».
Navat dziaržaŭny standart Biełarusi № STB 1100-2007 «Charčovyja pradukty. Infarmacyja dla spažyŭca. Ahulnyja patrabavanni» śćviardžaje, što luby biełaruski vytvorca moža prajavić patryjatyzm i vykanać upakoŭku svajho tavara pa-biełarusku. U čaćviortym raździele hetaha dakumienta jość punkt 4.3, dzie skazana, što «infarmacyja dla spažyŭca ŭ vyhladzie tekstu nanosicca na biełaruskaj i/abo rasijskaj movie i pry nieabchodnaści na zamiežnaj movie ŭ adpaviednaści z normami movy, na jakoj pryviedziena infarmacyja». Zdavałasia b, usio cudoŭna: vybirajcie, šanoŭnyja vytvorcy-biełarusy, sabie movu, jakuju paličycie bolš metazhodnaj. Ale…
U pačatku minułaha hoda my pačali žyć u novym utvareńni — Mytnym sajuzie. I ŭ nas pačali dziejničać ahulnyja z Rasijaj i Kazachstanam narmatyŭnyja dakumienty. A jany, jak vyjaviłasia, zakranuli i moŭnuju śfieru, pytańni ŭ jakoj, pavodle nieadnarazovych śćviardžeńniaŭ prezidenta Biełarusi, byli ŭ nas raz i nazaŭsiody źniatyja jašče ŭ 1995 hodzie. Dla funkcyjanavańnia vytvorčaści Mytnaha sajuza byli pryniatyja ahulnyja Techničnyja rehłamienty ŭ samych roznych śfierach, u tym liku i asobnym dakumientam byli ahavoranyja patrabavańni da ŭpakoŭki tavaraŭ. I tut usiomahutnaja ruka, zdavałasia b, niaznačnaha dakumiencika paprostu razburyła ŭsiu našu, abvieščanuju Łukašenkam 20 hadoŭ tamu, moŭnuju idyliju.
Techničny rehłamient Mytnaha sajuza № TR TS 005/2011 «Ab biaśpiecy ŭpakoŭki», jaki ciapier dziejničaje i ŭ Biełarusi, tryma radkami punkta 4 artykuła 6 pierakreśliŭ usie našyja pryhožyja normy, prapisanyja i ŭ Kanstytucyi, i ŭ Zakonie «Ab movach», i ŭ Zakonie «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ», i ŭ adpaviednych respublikanskich standartach. Ciapier u nas ź dźviuch raŭnapraŭnych moŭ, adna navat zakanadaŭča zrabiłasia «raŭniejšaj». Nazvanaja papiera pradpisvaje, što «infarmacyja pavinna być vykładziena na rasijskaj movie i na dziaržaŭnaj(ych) movie(ach) dziaržavy-čalca Mytnaha sajuza pry najaŭnaści adpaviednych patrabavańniaŭ u zakanadaŭstvie(ach) dziaržavy(ŭ)-čalca(oŭ) Mytnaha sajuza».
Darečy, kali nie ŭdumvacca, to vyhladaje hety punkcik całkam biaskryŭdna. Navat farmalna jon nie supiarečyć normam našaha zakanadaŭstva. Bo, u pryncypie, nidzie ŭ nas nie napisana, što našyja dźvie dziaržaŭnyja movy pavinny być raŭnapraŭnymi. Heta tolki abiacałasia Łukašenkam pierad viadomym refierendumam dvaccacihadovaj daŭniny. Za prajšoŭšy z taje pary čas usie ŭpeŭnilisia, što toje byli tolki abiacanki, nasamreč biełaruskaja mova praktyčna paŭsiul u spravach, jakija niejkim čynam tyčacca dziaržavy, zamienienaja rasijskaju. Navat Kanstytucyjny sud u studzieni hetaha hoda ŭžo ŭ druhi raz (pieršy byŭ jašče ŭ 2003 hodzie) pryznaŭ, što «pry farmalna-jurydyčnym raŭnapraŭi dziaržaŭnych moŭ na praktycy bałans ich vykarystańnia nie zaŭsiody zachoŭvajecca».
Dyk što, vychodzić, što Łukašenka padmanuŭ u moŭnym pytańni amal 10 miljonaŭ biełarusaŭ? Z uvodam u dziejańnie Techničnych rehłamientaŭ Mytnaha sajuza (darečy, takaja samaja norma datyčna moŭ infarmacyi majecca nie tolki ŭ rehłamiencie pra ŭpakoŭku, ale i va mnohich inšych) jaskrava vykryłasia: što tak, padmanuŭ.
Uvohule, ni dla kaho nie jość sakretam, što siońnia ŭ aficyjna dvuchmoŭnaj Biełarusi na ŭpakoŭcy pieravažnaj bolšaści tavaraŭ znachodzicca miesca dla raźmiaščeńnia infarmacyi na jakich zaŭhodna movach – rasijskaj, anhielskaj, ukrainskaj, kazachskaj, małdaŭskaj i navat turkmienskaj, ale tolki nie na biełaruskaj. To niaŭžo hetaje stanovišča narmalnaje? Vidavočna – nie! Mienavita ihnaravańnie moŭnych pravoŭ ludziej, tym bolš – pradstaŭnikoŭ tytulnaj nacyi krainy, i zdolnaje spravakavać samyja niepradkazalnyja nastupstvy.
Sprava ŭ tym, što kali našyja zakony dajuć prava vytvorcu abirać – padavać infarmacyju na ŭpakoŭkach svaich tavaraŭ pa-rasijsku albo pa-biełarusku, a novy Techničny rehłamient patrabuje, kab rasijskaja mova prysutničała abaviazkova, to pra biełaruskuju movu možna navat i nie zadumvacca – vybar vidavočny! Bo abaviazkovaść biełaruskaj movy nidzie nie patrabujecca, a śviadomaje vykarystańnie dźviuch dziaržaŭnych moŭ vykliča dadatkovyja raschody i pastavić kančatkovuju pradukcyju ŭ niaroŭnyja kankurentnyja ŭmovy z «adnamoŭnaju».
I hetyja pieraściarohi ab pavieličeńni koštu kančatkovaha pradukta z-za vymušanaha dublavańnia infarmacyi na ŭpakoŭcy na dźviuch movach – nie maja dramatyzacyja varunkaŭ. Heta vykładki našych zakanadaŭcaŭ – deputataŭ Pałaty pradstaŭnikoŭ.
Jašče da ŭvodu ŭ dziejańnie Techničnych rehłamientaŭ Mytnaha sajuza homielski aktyvist, inicyjatar kampanii «Spravavodstva pa-biełarusku» Ihar Słučak rassyłaŭ našym parłamientaryjam piśmovyja zvaroty z prapanovami ŭniasieńnia źmienaŭ u zakony «Ab movach» i «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ», jakija praduhledžvali abaviazkovaje patrabavańnie prysutnaści na luboj pradukcyi (tavarach, rabotach i pasłuhach) infarmacyi ab joj na abiedźviuch dziaržaŭnych movach. I mienavita tady pieravažnaja bolšaść deputataŭ adkazvała, što nie padtrymlivaje prapanovy Ihara, bo (tut ledź nie va ŭsich adkazach byli całkam identyčnyja, niby razdrukavanyja z adnaho fajła, tolki z roznymi podpisami, farmuloŭki abhruntavańnia) «realizacyja prapanovy pryviadzie da dadatkovych vydatkaŭ, a značyć — da pavyšeńnia cen na tavary (raboty, pasłuhi), što vidavočna supiarečyć intaresam našych hramadzian».
Ale ž paśla taho, jak vykryłasia haniebnaja situacyja ź viciebskim pradprymalnikam, jaki nie zmoh atrymać siertyfikat adpaviednaści na pradukt, što byŭ azdobleny biez vykarystańnia rasijskaj movy, Ihar Słučak vyrašyŭ adnavić pierapisku z parłamientaryjami ŭ suviazi z novymi akaličnaściami, jakija ŭźnikli ŭ spravie. Ale dahetul tolki niekalki deputataŭ ŭ svaich adkazach vykazalisia, što pry ŭniasieńni ŭ parłamient zakonaprajekta ab uniasieńni źmienaŭ u Zakony «Ab movach u Respublicy Biełaruś» i «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ» jany padtrymajuć źmieny taho kštałtu, što infarmacyja ab tavarach i pasłuhach pavinna davodzicca da viedama spažyŭca na abiedźviuch dziaržaŭnych movach. Praŭda, inicyjavać taki zakonaprajekt, na dumku parłamientaryjaŭ, pavinien niechta inšy, ale nie našyja zakanadaŭcy.
Jak bačym, užo bolš za hod u Biełarusi faktyčna dziejničaje źniščalnaja dla našaj nacyjanalnaj movy situacyja ŭ zakanadaŭstvie, jakaja nie vyklikaje kłopatu aficyjnych ŭładaŭ. Nieabyjakavyja da biełaruskaj movy ludzi jak mohuć sprabujuć źviarnuć uvahu dziaržavy na pryhniečany stan našaj movy. Ale naležnaha vyniku ich vysiłki pakul nie prynosiać i abiacanaha kaliści kiraŭnikom dziaržavy moŭnaha raŭnapraŭja ŭ krainie za dva dziesiacihodździ dasiahnuć tak i nie ŭdałosia.
Ale ŭ adnym sa svaich apošnich adkazaŭ deputat parłamienta A.F. Leŭšunoŭ paviedamiŭ, što Ministerstva handlu Biełarusi sumiesna z Nacyjanalnym centram zakanadaŭstva i pravavych daśledavańniaŭ rychtujuć prajekt zakona ab uniasieńni źmienaŭ u Zakon «Ab abaronie pravoŭ spažyŭcoŭ».
Ci budzie hety prajekt praduhledžvać patrabavańni pa ŭraŭnoŭvańni ŭ pravach dźviuch dziaržaŭnych movaŭ – pakul nie viadoma. Ale kali prava biełaruskamoŭnych hramadzian krainy na atrymańnie infarmacyi ab tavarach i pasłuhach na svajoj movie i hetam razam nie budzie zakanadaŭča zamacavana, to moŭnaja dyskryminacyja pradstaŭnikoŭ tytulnaj nacyi ŭžo budzie na sumleńni dziejnych deputataŭ parłamienta.
