Nabližajecca stahodździe Kastryčnickaj revalucyi 1917 hoda. Hetaj rasijskaj revalucyi była pryśviečannaja III hadavaja kanfierencyja Škoły pa vyvučeńni Uschodniaj i Paŭdniova-Uschodniaj Jeŭropy. Jana adbyłasia 2—4 červienia ŭ Miunchienie.
Hetaja škoła (Graduiertenschule) — inavacyjnaja navukova-daśledčaja ŭstanova, paklikanaja intensifikavać navukovy kirunak Ost- und Südosteuropastudien (daśledavańniaŭ Uschodniaj i Paŭdniova-Uschodniaj Jeŭropy) u miežach paŭstałaj u 2012 hodzie inicyjatyvy ŭrada FRH dla ŭdaskanalvańnia vyšejšaj adukacyi (Exzellenzinitiative).
Tema kanfierencyi hučyć nastupnym čynam: «The Culture of the Russian Revolution And Its Global Impact. Semantics — Performances — Functions» (Kultura ruskaj revalucyi i jaje hłabalnyja implikacyi. Siemantyka — pierformansy — funkcyi). Taki znadvorny pozirk na dobra viadomuju padzieju cikavy jak dla Rasii, tak i dla Biełarusi, bo ŭ našaj krainie sistema kaardynat hramadskich dyskusij i masavaha śvietaŭsprymańnia ŭsio jašče ŭtrymlivaje vialikuju kolkaść pramych ci ŭskosnych adsyłak da hetaj padziei.
Niama sensu detalova pierakazvać źmiest usich dakładaŭ — refieraty vystupleńniaŭ dastupnyja na sajcie škoły, paźniej źjaviacca taksama videazapisy cikavych lekcyj Barysa Kałanickaha, Juryja Ślozkina i Alaksieja Jurčaka. Ja b chacieŭ źviarnuć uvahu na niekatoryja najbolš istotnyja vysnovy, jakija možna zrabić «pa vynikach» kanfierencyi, z asablivym naciskam na rečaisnaść biełaruskaj kultury. Na maju dumku, zusim jasna, što biełaruskaja intelektualnaja prastora taksama maje patrebu ŭ refleksii revalucyi 1917-ha. Važna pry hetym mieć mahčymaść abapiercisia na inšuju movu, inšyja zapytańni, naohuł, na dośvied inšaha pohladu, čym tradycyjna-biełaruski (u samych roznych sensach hetaha słova). Tolki takim paradkam moža być pieraadolenaja haleča biełaruskaha intelektualnaha zdabytku pieryjadu postsavieckaj emansipacyi.
Dakłady, pračytanyja na kanfierencyi, vyražanyja ŭ ich biahučy stan vyvučeńnia Kastryčnickaj revalucyi ŭ zachodnich krainach, dazvalajuć istotna stymulavać biełaruskuju refleksiju ab Kastryčnickaj revalucyi. Naohuł, samo pytańnie, jakoje stała lejtmatyvam hetaj kanfierencyi i bolšaści paviedamleńniaŭ («What is meaning of the 1917 Russian revolution one hundred years later?»), — prablematyčna hučyć ź biełaruskaha hledzišča, z pryčyny raznastajnych efiektaŭ sacyjalnaha atačeńnia. Peŭny nacyjanalna-libieralny histaryjahrafičny mejnstrym, kali jaho možna papiarednie vyłučyć, vypracavaŭ davoli śpiecyfičnaje staŭleńnie da revalucyi. Jaje značeńnie treba było abaviazkova retušavać, chacia b u nacyjanalnym kantekście. Naprykład, u 1990-ch biełaruskija historyki stała pisali pra toje, što heta byŭ pieravarot, a nie revalucyja. Dla častki intelektuałaŭ hetaja prablema, treba adznačyć, zastajecca «haračaj» da siońnia.
Heta važny momant. U dadzienym vypadku bolš strymany padychod vonkavaha naziralnika dazvalaje źmienšyć nastrunienaść ideałahičnaj anhažavanaści, uspryniać hety histaryčny epizod z pazicyj «kłasičnaha racya», pasprabavać vyjaśnić, jaki byŭ źmiest hetych padziej. U takim vypadku možna ŭbačyć niekatoryja rečy, jakija, zdajecca, pavinny pracavać i ŭ biełaruskim kantekście.
U pieršuju čarhu, havorka idzie ab niezvyčajnym nasyčeńni kantekstaŭ — jak sučasnych debataŭ ab revalucyi, tak i padziei jak takoj. Ja pačnu z apošniaha.
Naturalna, što Kastryčnickuju revalucyju možna ŭtoŭpić u vielmi kurtaty raskaz, abmiežavaŭšysia adnym dniom (25 kastryčnika) i adnym horadam (Pietrahradam). Materyjały kanfierencyi pakazvajuć, što bolš pradukcyjny inšy padychod. Pa-pieršaje, «ruskaja revalucyja» nie pačałasia 25 kastryčnika i nie skončyłasia tady. «Hłabalnyja implikacyi» revalucyi, vyniesienyja ŭ zahałovak, — heta nie tolki pra ziamnuju kulu. Heta taksama pra hłybiniu i dalačyń upłyvaŭ dyskursu revalucyi i dyskursu ab revalucyi, na ŭsio hramadstva, na roznyja śfiery žyćciadziejnaści ludziej. Dakłady kanfierencyi, jakija tematyzujuć dadzienuju prablemu, kancentrujucca pieravažna na kultury — naprykład, na movach (sistemach znakavaj reprezientacyi). Niekatoryja temy zastalisia pa-za ŭvahaj udzielnikaŭ. Naprykład, dynamika tradycyjnych instytutaŭ (adukacyja, siamja), novy vopyt palityčnaha ŭdziełu, uvohule, elemienty savieckaha prajekta madernizacyi, jaki dobra apisaŭ Styvien Kotkin.
Razam z tym, navat razhledžanyja na kanfierencyi siužety z historyi revalucyjnaha hramadstva pakazvajuć, jakija mahutnyja nastupstvy mieła revalucyja dla kultury kolišniaj carskaj impieryi. Havorka moža vieścisia pra teatr, jahonyja sproby ŭziać udzieł u revalucyjnych pieraŭtvareńniach (dakład Ady Rajeŭ, Bambierh), pra avanhard i jahonyja dačynieńni z revalucyjaj i savieckaj uładaj (dakład Łoŭrensa Senelika, Medfard). Možna stavić pytańni, zastajučysia vyklučna ŭ miežach tekstu, jak, naprykład, u vielmi cikavym dakładzie Hieorha Vita (Bierlin), pryśviečanym paniaćciu rytmu jak srodku apisańnia i refleksii revalucyi i paślarevalucyjnaj dynamiki. Heta vielmi cikavy daśledčy siužet, davoli niečakany, jaki adlustroŭvaje, viadoma, i «jakaść» histaryčnaha materyjału.
Dakłady druhoha dnia kanfierencyi pierakonvajuć u važnaści Kastryčnickaj revalucyi ŭ hłabalnym kantekście. U cełym dobra vidać, što dakładčyki (ci, chutčej, arhanizatary, jakija rassyłali zaprašeńni) imknulisia ŭniknuć jeŭropacentryčnaści — «hłabalnyja implikacyi» revalucyi abmiarkoŭvalisia tolki na prykładzie azijackich dziaržaŭ. Tut, praŭda, uvaha kancentrujecca pradkazalnym čynam na Kitai i Japonii.
Vielmi važny momant dla biełaruskaj refleksii — nieadnojčy prahučałaje patrabavańnie źmianić optyku, admovicca ad kancentracyi histaryčnaha apisańnia, pahłybić jaho dadatkovym zvarotam da inšaha materyjału i siužetaŭ. Realizacyju hetaha patrabavańnia možna prasačyć na niekalkich prykładach.
U dakładzie Vitalija Fastoŭskaha (Miunchien) abmiarkoŭvajecca «maralnaja ramka» revalucyjanieraŭ pieryjadu 1881—1910 hadoŭ jak jana adlustravanaja ŭ raznastajnych pryvatnych dakumientach (raźvitalnyja zapiski samahubcaŭ, listy z kamier śmiarotnikaŭ, Sibiru i inš.). Naturalna, što ŭjaŭleńni revalucyjanieraŭ ab «dobrym žyćci» i «dobraj śmierci» stali važnym čyńnikam paśla 1917 h.
Druhi momant, źviazany z udakładnieńniem i ŭdaskanalvańniem pierśpiektyvy, tyčycca hieahrafii. Tradycyjna vyvučeńnie Kastryčnickaj revalucyi kancentrujecca na impierskim centralnym rehijonie ci navat tolki na dźviuch stalicach. U dakładzie Francyski Devis (Miunchien) pakazvajecca, jakim čynam adbyvałasia palityzacyja musulman vołha-ŭralskaha rehijona. Jana vyjaŭlaje niekalki pakaleńniaŭ intelektuałaŭ u ruchu za emansipacyju musulman, pakazvaje adroźnieńni ich paradku dnia. Akramia taho, važna źviarnuć uvahu na tezis ab tym, što hałoŭnuju rolu ŭ tranśfiery ŭ rehijon revalucyjnaj kultury ŭzoru 1917 hoda adyhrali vajskoŭcy — mienavita jany, za čas słužby, zblizilisia z balšavikami, zasvoili ŭłaścivyja radykalna-levamu paradku dnia movu i arhumientacyju, i prynieśli jaje z saboj na radzimu. Cikava taksama źviarnuć uvahu na hałoŭny vyvad daśledčycy — słai musulmanskaha hramadstva, najbolš załučanyja ŭ palityčnuju baraćbu, treba traktavać jak vynik «śpiecyfičnych dośviedaŭ pieryjadu poźniaj impieryi»: intelektuały, zacikaŭlenyja ŭ palityčnaj i sacyjalnaj emansipacyi suajčyńnikaŭ, byli praduktam transfarmacyi kanca XIX st., a radykalizavanyja ŭ levym kirunku žaŭniery znachodzilisia pad mahutnym upłyvam pierabyvańnia na froncie i ŭdziełu ŭ vajennych dziejańniach.
Naturalna, dla Biełarusi z hetych i inšych dakładaŭ, jakija ja tut nie abmiarkoŭvaju, ale jakija cikavyja nie ŭ mienšaj stupieni, možna zrabić šmat vysnoŭ. Kažučy zusim radykalna, biełaruskuju dyskusiju ab hetych padziejach možna pabudavać jak lustranoje adlustravańnie hetaj kanfierencyi i klučavych pytańniaŭ. Naprykład, kali my źviartajemsia da dośviedu biełaruskaj kultury 1920-ch, vielmi składanaha histaryčnaha epizodu, naskroź prasiaknutaha hramatykaj revalucyi 1917 h., časta ŭźnikaje ideja (ci, moža, prosta prajaŭlajecca peŭny refleks) ab tym, što praletarskija i sacyjalistyčnyja dyskursiŭnyja elemienty možna i treba z hetaj spadčyny vymać, pakidajučy tolki «niaŭčasnuju biełaruščynu». Heta viadzie da trahičnaha źbiadnieńnia materyjału, jahonaha spraščeńnia i vypustošvańnia. Skažam, vierš Janki Kupały «…O tak! Ja — praletar!…» niemahčyma rastłumačyć pa-za tahačasnym dyskursam, pa-za składanymi dačynieńniami Kupały i «knorynaŭskaj» litaraturnaj krytykaj pačatku 1920-ch. Heta važnyja rečy, šmatabiacalnyja siužety, ich vializnaja kolkaść.
Hetaja častka histaryčnaj spadčyny, paŭnata hetaha kulturnaha archivu, pavinna ŭvajści ŭ paradak dnia, refleksavacca i vyvučacca. Prykład hetaj kanfierencyi zdajecca vielmi karysnym u hetaj suviazi. Uvachod hetych materyjałaŭ u biełaruski kulturny abychodak moh by paspryjać rostu ŭzroŭniu biełaruskich debataŭ ab revalucyi, zadać novyja, bolš vysokija standarty prafiesijnaści. Mienavita hetyja adznaki pavinny vyroźnivać refleksiju ad aktyŭnaści KPB (ź jaje žvavaj maładoj hienieracyjaj á la Łazutkin) ci «Nomasa», jakija, vidavočna, taksama sprabavaćmuć pryŭłaścić naratyŭ ab revalucyi dla svaich ideałahičnych metaŭ.
Apošni momant, moža, bolš marhinalny, ale jaho taksama kaniečnie chočacca adznačyć. Havorka idzie pra rasiejskuju kulturu jak abjekt źniešniaj zacikaŭlenaści. Chacia rasiejskaja kultura, z punktu hledžańnia vykanańnia joj sacyjalnych funkcyj, zajmaje praźmiernaje miesca ŭ Biełarusi (na žal), dumaju, možna śćviardžać, što biełarusy ŭsio adno čytajuć jaje «zvonku». Biełaruski dośvied aprapryjacyi rasiejskaj kultury davoli vialiki — ź vidavočnych pryčyn moŭnaj i hieahrafičnaj blizkaści. Možna nazvać niekatoryja prykłady — naprykład, u pačatku 2000-ch hadoŭ Valer Bułhakaŭ krytykavaŭ Siarhieja Dubaŭca za toje, što toj abapiraŭsia na ruskaje razumieńnie paniaćcia nacyja; ustupnyja raździeły knih Śviatłany Aleksijevič — heta vyražeńnie jaje vopytu sacyjalizacyi, čytańnia, kulturnaha dalahladu, jon amal całkam rasiejski. I hetak dalej. Materyjały kanfierencyi dazvalajuć supastavić hety biełaruski dośvied z dośviedam našych zachodnich kaleh — i zirnuć, nakolki apošni cikaviej pabudavany, jakija abłohi spadčyny i ŭzroŭni tekstu jon asiahaje. Tam zusim inšyja, paŭtarusia, pytańni, inšy dalahlad, jaki mała ci zusim nie pradstaŭleny ŭ Biełarusi (skažam, univiersitecki padručnik pa fiłasofii abaviazkova raskaža ŭ raździele historyi rasiejskaj fiłasofii pra Biardziajeva, ale nie pra rasiejski farmalizm ci tearetyčnyja pošuki avanhardu). Znajomstva ź inšaj pierśpiektyvaj, zdajecca, moža ŭzbahacić ci navat raźniavolić biełaruski vobraz rasiejskaj kultury, pieraŭtvaryć jaje, narešcie, u dadatny čyńnik raźvićcia ŭłasna biełaruskaj kultury.
