Ekśpierty: Nizkaja pryvabnaść Rasii nie pakidaje Biełarusi inšaha vychadu, jak drejf u bok Zachadu
U jakim stanie siońnia biełaruska-rasiejskija dačynieńni? Ci moža aficyjny Miensk paźbiehnuć vasalnaj zaležnaści ad Rasiei? Jakija adnosiny prychodziać na zamienu staroj schiemy «nafta ŭ abmien na pacałunki»? Na hetyja dy inšyja pytańni ŭ pieradačy «Ekspertyza Svabody» adkazali palitolahi Andrej Jahoraŭ i Andrej Paratnikaŭ. Vioŭ pieradaču Vital Cyhankoŭ.
Cyhankoŭ: Jak možna acanić hałoŭnyja vyniki sustrečy ŭ Miensku prezydentaŭ Biełarusi i Rasiei? Ci sustreča zrušyła što-niebudź istotnaje ŭ ciapierašnim stanie biełaruska-rasiejskich dačynieńniaŭ? I jak uvohule možna akreślić ciapierašni stan hetych dačynieńniaŭ ŭ stratehičnym sensie?
«Paradak dnia hetych intehracyjnych prajektaŭ daŭno vyčarpany, novych idejaŭ niama»
Paratnikaŭ: Viadoma, hetaja sustreča nijakich stratehičnych pytańniaŭ nia vyrašyła. Ja nia ŭpeŭnieny, što pierad arhanizatarami hetych mierapryjemstvaŭ uvohule była pastaŭlenaja takaja zadača.
Siońniašni stan ciapierašnich biełaruska-rasiejskich adnosinaŭ ja b nazvaŭ «paŭzaj» — jany nibyta «zaviśli». Baki vyrašajuć biahučyja pytańni, jakija źviazanyja pierš za ŭsio z handlova-ekanamičnaj dziejnaściu, uzajemadziejańniu ŭ miežach postsavieckich intehracyjnych strukturaŭ. Ale kazać pra niejkija novyja praryŭnyja idei, prajekty ci napramki supracoŭnictva nie vypadaje. I mnie zdajecca, što hetaja paŭza praciahniecca jašče davoli doŭhi peryjad, i cieraz uvieś hety peryjad kazać pra niejkija stratehičnyja sustrečy nie daviadziecca.
Cyhankoŭ: A čym vy tłumačycie heta? Ci praryvy niemahčymyja, bo jany mohuć parušyć niejkuju raŭnavahu, i niepatrebnyja siońnia abodvum bakam? Ci kardynalnyja źmieny tut niemahčymyja pavodle vyznačeńnia?
Paratnikaŭ: Paradak dnia hetych intehracyjnych prajektaŭ daŭno vyčarpany, novych idejaŭ niama. Toje, što my bačym — heta kruhavarot starych idejaŭ. Druhi momant — z ulikam ekanamičnaha kryzisu na mižnarodnych adnosinach pačynaje adbivacca raznavahavaść bakoŭ. Usio ž Rasieja — vialikaja kraina, jakaja maje svoj intares, hlabalny. Hety intares u pieršuju čarhu źviazany z palitykaj i imidžam. A Biełaruś, jak siaredniaja kraina, u pieršuju čarhu cikavicca pryziemlenymi, utylitarnymi rečami — ekanamičnym supracoŭnictvam, adzinym rynkam dla krainaŭ eŭrazijskaj ekanamičnaj prastory.
U vyniku — kiraŭnictva dvuch krainaŭ pačynaje razvažać ab roznych temach, i hetyja temy nie supadajuć. Tamu my i nazirajem hetuju paŭzu, a mnie zdajecca, što jana praciahniecca davoli doŭha.
«Kab vyžyvać asobna i niezaležna ad Rasiei, treba iści na inšuju madel raźvićcia — budavać efektyŭnuju rynkavuju madel»
Cyhankoŭ: Andrej Jahoraŭ, moža hetaja «paŭza» — prosta zacišša pierad navalnicaj, i moža raźviazacca ŭ toj ci inšy bok?
Jahoraŭ: Jość peŭnaje stratehičnaje supiarečańnie pamiž usimi intehracyjnymi prajektami na postsavieckaj prastory i realnymi intaresami krainaŭ. Intehracyjnyja pracesy, što zaciahvajuć krainy ŭ prastoru, jakaja idzie ŭ inšy bok ad usiaho cyvilizavanaha śvietu — supiarečać realnym i prahmatyčnym intaresam niezaležnych krainaŭ. My chočam žyć narmalna i niezaležna, ale ekspluatavać intehracyjny pasył, kab atrymlivać dadatkovyja resursy na padtrymańnie niezaležnaha ekanamičnaha i palityčnaha žyćcia. Tamu ŭźnikaje naturalny paradoks, jaki paralizuje ŭsie intehracyjnyja zachady na postsavieckaj prastory.
Toje, što adbyłosia ŭ Miensku — heta čarhovaje mierapryjemstva, jakoje rytualna absłuhoŭvaje dyskurs intehracyi, ale pry hetym maskiruje adsutnaść realnych pracesaŭ zbližeńnia.
Ci moža heta być radykalna raźviazanaje ŭ toj ci inšy bok? Vidać, peŭna, što Rasieja moža rabić zachady, jak u dačynieńni da Ŭkrainy. Ale ci budzie heta zroblena ŭ adnosinach da Biełarusi? U najbližejšy čas, chutčej za ŭsie, — nie.
Cyhankoŭ: Čamu praciahvajuć isnavać usie hetyja intehracyjnyja struktury? Čamu Łukašenka znoŭ havoryć pra «małodšaha brata»?
Jahoraŭ: Jon heta robić dla praciahu ekspluatacyi rasiejskich resursaŭ na svaju karyść. Kab vyžyvać asobna i niezaležna ad Rasiei, treba iści na inšuju madel raźvićcia — budavać efektyŭnuju rynkavuju madel. Heta pahražaje, padryvaje jahonyja asnovy lehitymnaści, bo ekanamičnaja liberalizacyja moža paciahnuć i palityčnuju, i hetak dalej. Łukašenka heta razumieje, tamu intehracyjny dyskurs dy mahčymaść atrymańnia subsydyjaŭ na padtrymańnie ciapierašniaj systemy (kab abychodzicca biez reformaŭ) jamu nieabchodny.
Ale realnyja intaresy krainy patrabujuć inšaha. Tamu Łukašenka biehaje pamiž dźviuma hetymi inicyjatyvami, adnačasova padtrymlivajučy i niezaležnaść, i imknučysia atrymać ad Rasiei subsydyi na nieefektyŭnuju palityka-ekanamičnuju madel.
Cyhankoŭ: Heta schiema «nafta ŭ abmien na pacałunki», ale ŭ apošnija hady zahavaryli pra jaje zvaročvańnie. Ekanamičny kryzis, a na dadatak na fonie ŭkrainskich padziejaŭ — Rasieja pačała pa-inšamu canić hetyja abdymki. Dyk ci budzie Maskva i dalej płacić u raniejšych abjomach? Rasieja stanovicca bolš skvapnaj ci prosta ŭsie bolš patrabuje za svaje hrošy?
«Heta ŭžo rasiejskija elity, u značnaj stupieni šavinistyčnyja»
Paratnikaŭ: Systema «hrošy ŭ abmien na pacałunki» naradziłasia jašče ŭ 90-ja, kali ŭ Rasiei rej viali ludzi savieckija — byłaja partyjnaja i savieckaja namenklatura. I dla ich było vielmi psychalahična važna zachavać hetuju «jednaść», «braterstva». Dla ich heta byli nie pustyja słovy, i za heta jany byli hatovyja płacić.
Ciapier ža ŭ Rasiei kančatkova adbyŭsia pierachod da inšaj systemy elitaŭ. Heta ŭžo rasiejskija elity, u značnaj stupieni šavinistyčnyja. U ich padychod zusim inšy: «My nie braty. Albo vy našy vasały, albo dałučajciesia da nas».
Cyhankoŭ: Niaŭžo dla Rasiei niavažnaja mantra «Biełaruś jak apošni sajuźnik»? A tryadzinstva słavianskich narodaŭ? Kali adzin brat adščapieniec (Ukraina), heta jašče možna nazvać pamyłkaj, a kali abodva — heta ŭžo razłom schiemy «troch bratoŭ».
Paratnikaŭ: Ja dumaju, heta ŭžo nia nadta važna. Kali pavodle rasiejskich šavinistaŭ ukrainskuju movu stvaryli ŭ «Aŭstra-Vuhorskim Hienštabie», to i biełaruskuju movu «polskaja defenzyva stvaryła». Chto viedaje, jakija dzivosy my praz hod pačujem z rasiejskaha telebačańnia. Razmova pra słavianskaje braterstva siabie ŭžo vyčarpała. Jana kali i pracuje, dyk tolki na ŭzroŭni ahitacyi i prapahandy dla publiki. Ale i tam zbolšaha pa inercyi.
Usio ž ciapier u Kramli pieravažna cyničnyja ludzi, jakija ŭmiejuć karystacca kalkulataram. I prablema ŭ tym, što hetyja ludzi aryjentavanyja na praciahłaje supraćstajańnie z Zachadam. Navat u žorstkich formach. Tamu, mnie zdajecca, što ekspluatavać dalej hetuju staruju schiemu budzie niemahčyma.
Ale tut jašče jość čyńnik Eŭrazijskaj ekanamičnaj prastory. Biełaruskaja ekanamičnaja i palityčnaja systema moža isnavać tolki pry ŭmovie rasiejskaj dapamohi. Ź inšaha boku, całkam vidavočna, što krainy, jakija abjadnalisia ŭ Eŭrazijski sajuz, majuć metu daić Rasieju. A nie tamu, što tam jość niejkaja baza kaštoŭnaściaŭ. Tamu tut jość takaja pastka: kali ŭ Biełarusi sytuacyja pasyplecca — jak heta budzie vyhladać z hledzišča inšych partneraŭ Kramla pa eŭrazijskaj intehracyi? Ci nia budzie heta dyskredytavać samu ideju sajuzu z Rasiejaj?
Tamu možna čakać, što rasiejskaja padtrymka ŭ kryzisnaj dla Biełarusi sytuacyi pryjdzie. Ale voś na jakich umovach jana pryjdzie — heta ŭžo inšaje pytańnie. Ale prosta dać hrošy i zabyć pra ich, jak niekali, — hetak užo nia budzie.
Cyhankoŭ: Nakolki my viedajem Alaksandra Łukašenku, takaja schiema, dzie Biełaruś vasał i padnačaleny, jamu jaŭna nie spadabajecca. Kali ž Maskva ŭsio bolš budzie naciskać na taki typ adnosinaŭ — jakija kozyry maje Miensk, kab adstojvać svajo bačańnie?
Jahoraŭ: Hałoŭnaje — nia toje, što heta nie spadabajecca Łukašenku. Hałoŭnaje — heta nie ŭ intaresach krainy. U tym liku dla lubych elitaŭ, navat prarasiejskich. Jany b chacieli praciahvałasia madel «roŭnych» adnosinaŭ.
Aktualnaja systema atrymlivaje žyŭleńnie ź vielmi mocnaj symbaličnaj bazy. Tamu ž rasiejskamu režymu patrebnyja niejkija prapahandysckija pośpiechi, stvareńnie «prastory rasiejskaha śvietu», dzie Rasieja daminuje i hetak dalej. Im važna nie realnaja sytuacyja, a mienavita tyja pacałunki, stvareńnie hetych idyjockich hrafici, jakija možna pakazać pa telebačańni.
Tamu, hetaja schiema moža jašče doŭha ekspluatavacca, kali jana prynosić svaje vyniki, daje Pucinu i Łukašenku rejtynh dy pieravahi ŭ vačach elektaratu. Mnie padajecca, što heta jašče možna doŭha ekspluatavać, a toj rasiejski cynizm i prahmatyzm, pra jaki kazaŭ Andrej Paratnikaŭ, — niemahčymy biez hetaj symbaličnaj padtrymki.
Cyhankoŭ: Niekatoryja analityki śćviardžajuć, što Łukašenka padyhryvaje Kramlu ŭ jahonych fobijach i žadańniach, ale adnačasova robić kroki ŭbok ad Rasiei. Ci sapraŭdy Biełaruś de-fakta pacichu adychodzić ad Rasiei, ale prosta nia kaža pra heta publična?
«Viadoma, dla nas było b bolš karysna, kab hety drejf na Zachad adbyvaŭsia razam z Rasiejaj»
Paratnikaŭ: Heta adbyvajecca, i heta vidavočna. Ale ja sumniajusia, što addaleńnie ad Rasiei — heta metanakiravanaja i asensavanaja palityka biełaruskich uładaŭ.
Jość niekalki prostych rečaŭ, čamu heta niezvarotna. Pa-pieršaje, u kiraŭnictvie Biełarusi na źmienu savieckim ludziam prychodziać tyja, jakija bolšuju častku žyćcia pražyli ŭ niezaležnaj Biełarusi. Pa-druhoje, Rasieja faktyčna nie źjaŭlajecca kankurentazdolnaj krainaj. Jana nie demanstruje ani ekanamičnuju efektyŭnaść, ani pryvabnaść palityčnaj madeli. Jana nia ŭ stanie hieneryravać nieabchodnyja techničnyja inavacyi, kulturnyja, idealahičnyja madeli. Abjektyŭna hetaja nizkaja kankurentazdolnaść Rasiei nie pakidaje Biełarusi inšaha vychadu, jak drejf u bok bolš mocnaha centru pryciahnieńnia — Zachadu.
Heta niepaźbiežnyja rečy. Viadoma, dla nas było b bolš karysna, kab hety drejf na Zachad adbyvaŭsia razam z Rasiejaj, kab jany eŭrapieizavalisia razam z nami. Ale, na žal, adbyłosia toje, što adbyłosia — Rasieja zamykajecca ŭ sabie.
Jahoraŭ: Ja b nie skazaŭ, što heta maje niejki kiravany charaktar. Iduć naturalnyja pracesy isnavańnia niezaležnaj krainy, idzie eŭrapieizacyja Biełarusi infrastrukturnaha paradku — ad transpartnaj da kulturnaj, handlovaj sfery. Heta adbyvajecca niezaležna ad voli biełaruskaha kiraŭnictva, i heta naturalny praces, jaki budzie praciahvacca, kali jamu mocna nie zaminać.
Apošnija dziejańni Biełarusi vynikajuć z naturalnych intaresaŭ niezaležnaj krainy. Ale ŭ hetym niama adychodu ad papiaredniaj palityki miakkaj intehracyi z Rasiejaj. Navat toje, što robicca ŭ dačynieńniach z Eŭraźviazam — heta adnaŭleńnie bolš-mienš narmalnych stasunkaŭ z Eŭropaj. Jany pakul navat nie dajšli da taho ŭzroŭniu, jaki maje Rasieja ŭ adnosinach z Eŭraźviazam. Tamu, Biełarusi jość kudy iści — navat biez usialakich krokaŭ «ubok ad Rasiei».
Pasoł Sidarenka pakončyŭ z saboj, nie vytrymaŭ dopytaŭ KDB33
Kamientary