Tamu u sučasnaj Biełarusi i lubiać chakiej, dzie kožny hulaje pad svaim numaram, dzie kožnaha možna ŭ lubuju chvilinu zamianić, dzie jość kapitan, trener z pamočnikami, načalnik kamandy. I kaniečnie — hulec numar adzin. Piša Vital Taras.
U pieršuju niadzielu leta na sajcie tut.by ŭ raździele «top‑naviny» syšlisia dźvie padziei. Adna ź ich tyčyłasia sportu ŭskosna, druhaja — biespasiarednie. Redaktar, jaki vystaŭlaŭ hetyja naviny, napeŭna, nie zaŭvažyŭ iraničnaha padtekstu, jaki ŭźnik u vyniku ich spałučeńnia. Pieršaja i hałoŭnaja navina, pavodle niehałosnaj tabeli ab ranhach u RB, tyčyłasia adkryćcia ŭ Babrujsku novaha ladovaha pałacu ŭ prysutnaści kiraŭnika dziaržavy. Druhaja navina — jamajski biahun ustalavaŭ novy suśvietny rekord.
Biažy, Usejn, biažy
Na spabornictvach Hran‑pry Mižnarodnaj asacyjacyi lohkaatletyčnych federacyjaŭ (IAAF) u Ńju‑Jorku Ŭsejn Bołt ź Jamajki prabieh 100 metraŭ za 9,72 sekundy i tym samym palepšyŭ na 0,02 s letašniaje dasiahnieńnie svajho suajčyńnika Asafy Paŭeła.
Mižvolnuju ŭśmiešku vyklikaje toj fakt, što hetym spartoŭcam, kab prasłavić svaju krainu, nie spatrebilisia ni ladovyja pałacy z marazilnymi ŭstanoŭkami, ni darahaja chakiejnaja amunicyja. A tolki majka, trusy, nu, i, viadoma, spartovy abutak jakoj‑niebudź raskručanaj firmy, kštałtu Nike. Choć pieršy ŭ historyi dvuchrazovy alimpijski čempijon Abebe Bikiła, jak viadoma, biehaŭ doŭhija dystancyi basanož.
Zrazumieła, biehać uzdoŭž mora pad palmami — heta nia toje samaje, što biehčy pa ŭzbočynie, skažam, Mahiloŭskaj šašy ź flikierami na kurtcy, u aŭtamabilnym smurodzie. Adnak lohkaja atletyka, choć i nazyvajecca «karalevaj sportu», nasamreč — dama volnaja i demakratyčnaja. U tym i palahaje papularnaść biehu, što čempijonami ŭ hetaj halinie mohuć stać i stanavilisia spartoŭcy samych roznych krainaŭ i nacyjanalnaściaŭ. Siarod ich, naprykład, etyjop Bikiła i fin Paava Nurmi, jakomu za zasłuhi pierad nacyjaj pastavili pomnik u Chelsynki. Ci, naprykład, jahony sučaśnik, alimpijski čempijon 1948—1952 hh. čech Emil Zatopek. (Zasłuhi nie dapamahli jamu paśla savieckaj intervencyi ŭ 1968 h., kali za padtrymku «Praskaj viasny» kamunisty źniali byłoha čempijona z usich zajmanych pasadaŭ).
Što ž tyčycca Jamajki, dyk adna tolki nazva hetaj vyspy Antylskaha archipelahu ŭ Atlantycy adhukajecca ŭ sercy šmat kaho z žycharoŭ Eŭropy, asabliva ŭ našych paŭnočnych šyrotach. Akramia jamajskaha romu, kraina z nasielnictvam krychu bolš za 2 młn čałaviek dała čałaviectvu muzyčny styl rehi; i dredy — tradycyjnuju pryčosku jamajskich rastafary. A imia klasyka rehi Boba Marli (taho samaha Boba Marleja, pra jakoha śpiavaje N.R.M. u svaim hicie «Try čarapachi») vyklikaje, jak praviła, na tvary čałavieka ščaślivuju ŭśmiešku.
Siemdziesiat dva hady i tracina sekundy
Viartajučysia da temy lohkaj atletyki, treba skazać, što rekordy ŭ biehu na dystancyi sto metraŭ zaŭsiody pryciahvali da siabie vialikuju ŭvahu i vyklikali ŭsieahulnaje zachapleńnie. Bo spartovyja dasiahnieńni tut stajać na miažy čałaviečych mahčymaściaŭ. I kožny novy rekord — heta jaskravaja padzieja.
Najlepšaje dasiahnieńnie lehiendarnaha Džesi Oŭenza, jaki na alimpijadzie ŭ Berlinie ŭ 1936 h. atrymaŭ zołata na dystancyjach 100 i 200 metraŭ (a jašče vyjhraŭ skoki ŭ daŭžyniu!) na stometroŭcy — 10,2 sekundy.
Tolki ŭ 1960 h. palepšyć hety vynik zmoh niemiec Armin Hary, jaki prabieh dystancyju za 10 sekundaŭ roŭna. Na Alimpijadzie Tokijo'64 dasiahnieńnie paŭtaryŭ samy małady ŭ historyi lohkaj atletyki rekardsmen Bob Chejies. Budučaj zorcy amerykanskaha futbołu spoŭniŭsia tady ŭsiaho 21 hod.
U 1968 h. taki samy vynik paŭtaryŭ i biełarus Uładzisłaŭ Sapieja. A potym — alimpijski čempijon Miunchenu ŭkrainiec Valer Barzoŭ. Darečy, 10,00 dahetul zastajecca aficyjnym rekordam i Biełarusi, i Ŭkrainy. A rekord Rasiei — 10,1.
Pieršym adoleć psychalahičny rubiež u 10 sekundaŭ udałosia amerykancu Džymu Chajnsu ŭ 1968 h. u vysakahornym Mechika — 9,95. Spatrebiłasia piatnaccać hadoŭ, pakul Kalvin Śmit (ZŠA) prabieh sto metraŭ za 9,93. Jašče praź piać hadoŭ, na Alimpijadzie ŭ Seule (1988) pieršaje miesca ŭziaŭ kanadziec Ben Džonsan z fantastyčnym vynikam 9,79. Amerykaniec Karł Ljuis, jaki pakazaŭ 9,92, byŭ tady druhim. Ale Džonsana i jahony vynik paźniej dyskvalifikavali za dopinh. A ŭ žniŭni 1991 h. Karł Ljuis pabiŭ ułasny rekord, pakazaŭšy ŭ Tokijo vynik 9,86 sekundy. Z taho času rekardsmeny z usiaho śvietu prasunulisia napierad «usiaho tolki» na 12 sotych sekundy.
Amal zaŭsiody hieroi lohkaatletyčnych spabornictvaŭ stanavilisia hierojami ŭ svaich krainach — nia ŭ tym sensie, što im prysvojvali zvańnie Hierojaŭ sacyjalistyčnaj pracy, jak heta było ŭ časy SSSR, a ŭ sensie niefarmalnym. Ich lubili i lubiać u narodzie, navat kali byłyja kumiry zaviaršajuć svaju karjeru ŭ sporcie. Dahetul u Litvie kožnaje dzicia viedaje, chto taki Sabonis abo Marčulonis, a va Ŭkrainie — chto takija Valery Barzoŭ ci Siarhiej Bubka. Ale tak byvaje nie zaŭsiody.
Bahini lohkaj atletyki
Viadoma, i ŭ Biełarusi ŭsie radavalisia, kali Julija Nieściarenka vyjhrała na Alimpijskich hulniach u Afinach zołata na dystancyi 100 metraŭ. Jak pierad tym radavalisia za Janinu Karolčyk, čempijonku sydnejskaj alimpijady ŭ šturchańni jadra, sapraŭdnuju biełaruskuju pryhažuniu. Ale paśla taho, jak jaje dyskvalifikavali na dva hady za ŭžyvańnie dopinhu, pra Karolčyk amal pierastali pisać u hazetach, jana źnikła z reklamnych plakataŭ i z ekranaŭ telebačańnia. Davoli doŭhi čas nie pisali i pra Juliju Nieściarenku, jakaja nie pakazvała paśla Alimpijady ŭ Afinach vysokich vynikaŭ. I tolki niadaŭna źjavilisia paviedamleńni ŭ presie, što jana nabiraje byłuju formu i aktyŭna rychtujecca da vystupu na sioletniaj Alimpijadzie ŭ Pekinie.
Čamu tak adbyvajecca? Chiba my mieniej za inšych lubim našych spartovych hierojaŭ?
Što b ni kazali, ale sport čymści vielmi blizki da mastactva. Bo i tam, i tam panuje duch spabornictva. Tam i tam dla pieramohi patrebnyja nia tolki ŭpartaść, ale jašče i talent, rozum, pryhažość. Rekordy hedeeraŭskich płyŭčych u svoj čas nikoha nie pierakonvali, bo jany vonkava ŭžo mała nahadvali žančyn. A voś niemka Kataryna Vit zastałasia ŭ pamiaci amataraŭ fihurnaha katańnia dziakujučy svajoj źniešnaści dy abajalnaj uśmiešcy.
Biaskonca škada alimpijskuju čempijonku Meryjan Džonz. I nia tolki tamu, što za ŭžyvańnie dopinhu jaje pazbavili ŭsich alimpijskich medaloŭ, jakija jana była vymušana publična viartać, zalivajučysia ślaźmi, i prasić prabačeńnia. Škada čałavieka, jaki pieražyvaje asabistuju trahiedyju, krušeńnie ŭsiaho žyćcia, raspłačvajučysia za pamyłki minułaha. A jašče škada, što z sportu pajšła sapraŭdnaja bahinia lohkaj atletyki. Jaje harmaničnaj postaćciu, płaŭnym bieham, ruchami atletki možna było lubavacca, jak šedeŭram žyvapisu ci kinafilmam.
Sapraŭdny spartoviec, jak i mastak, zavajoŭvaje pieramohu dziakujučy, najpierš, samomu sabie, a nia treneru, a tym bolš natoŭpu čynoŭnikaŭ ad sportu. Čaściej byvaje naadvarot — jak heta zdaryłasia ź Julijaj Nieściarenkaj, jakaja patrapiła na minułuju Alimpijadu amal što cudam.
Kalaalimpijskija hulni
Kožny mastak, lubaja nieardynarnaja asoba vybivajecca z systemy, pabudavanaj na ŭsieahulnaj šeraści dy słuchmianaści. Tamu, vidać, u sučasnaj Biełarusi tak lubiać kamandnuju hulniu — chakiej, dzie kožny hulaje pad svaim numaram, dzie kožnaha možna ŭ lubuju chvilinu zamianić, dzie jość kapitan, trener z pamočnikami, načalnik kamandy. I kaniečnie — hulec numar adzin, praź jakoha pierakryvajuć dostup maciarkam ź dziećmi ŭ dziciačy park, kali jon trenirujecca na krytym katku. Albo ŭziać bijatlon…
Biassprečna, i chakiej, i bijatlon — vidoviščnyja vidy sportu. Ale niestaje biełarusam u hetych vidach usio ž jaskravaha indyvidualnaha majsterstva. Takoha, jak u Mirnaha albo Cylinskaj. A biaz hetaha i kamandnaja hulnia niejak nie atrymlivajecca.
Na žal, pryhažość siońnia pakidaje sport. I nia tolki kamandny. Dopinh staŭ sapraŭdnym bičom, raspłataj za kamercyjalizacyju, pahoniu za vynikam. Biez kamercyi i biez palityki sučasny sport, viadoma, isnavać nia moža. Heta nie fizkultura. Ale ž palityka ŭpieramiešku z karupcyjaj mohuć kančatkova pachavać alimpijskija ideały. Vybar Pekinu ŭ jakaści stalicy alimpijady 2008 h. byŭ zrobleny niahledziačy na isnavańnie tybeckaj prablemy, ihnaravać jakuju niemahčyma. Nie prychilniki Dałaj Łamy ci pravaabaroncy pieratvaryli estafetu alimpijskaj pachodni ŭ złosnuju parodyju, a tyja, chto łabijavaŭ intaresy aficyjnaha Pekinu, chto dahetul robić vyhlad, byccam z pravami čałavieka ŭ Kitai ŭsio ŭ paradku. Niekali navat vajna ŭ Aŭhanistanie nie aćviaroziła čynoŭnikaŭ MAKu, jakija chacieli dahadzić Kramlu, choć adrazu stała jasna, što ŭvarvańnie pryviadzie da bajkotu Alimpijady ŭ Maskvie, a potym, u adkaz, i da bajkotu alimpijady ŭ Łos‑Andželesie.
A chiba ciapier nichto nia bačyć realnych pahrozaŭ zryvu zimovaj alimpijady ŭ Sočy? Praŭda, nieviadoma, jakaja z pahrozaŭ bolšaja — kanflikt pamiž Abchazijaj (Rasiejaj) i Hruzijaj ci pahałoŭnaja karupcyja rasiejskich čynoŭnikaŭ, zdolnych raskraści ŭsie srodki, vyłučanyja dziaržavaj na budaŭnictva alimpijskich abjektaŭ. Niaŭžo siabry MAKu ŭ Hvatemale prosta rasčulilisia ad słovaŭ eks‑prezydenta Pucina?
U vyniku ŭsich hetych kalaalimpijskich hulniaŭ najbolš cierpiać spartoŭcy, dla jakich alimpijada — heta, mahčyma, hałoŭny i adziny šaniec vyciahnuć ščaślivy bilet, viaršynia spartovaj karjery, da jakoj treba iści časam doŭhija hady. A značyć, cierpiać i hledačy.
Apošniaja nadzieja — na jamajskich biehunoŭ. Nu, i na Juliju Nieściarenku.
KDB aktyŭna viarbuje palitviaźniaŭ, vyzvalenych pa pamiłavańni — pravaabaroncy4
Kamientary