Hety śpis nie płanavaŭsia i ŭtvaryŭsia dastatkova raptoŭna. Prosta samo pa sabie, adna za adnoj, vypisvalisia zhadki Biełarusi siarod sučasnych zamiežnych aŭtaraŭ. U vyniku hetaha chapiła na paŭnavartasny rejtynh. Biełaruś u suśvietnaj litaratury ŭzhadvajecca nie tak i redka, jak možna było b padumać. Zaŭsiody cikava, u jakim śviatle našu krainu bačać pa-za joj.
Umbierta Eka
Kłasik postmadernizmu, aŭtar słavutaha ramana «Imia ružy» zhadaŭ Biełaruś niekalki razoŭ. U svaim apošnim ramanie «Nulavy numar» ab pracy žurnalistaŭ idzie pieralik samazvanych ordenaŭ, jakija ŭznačalvaje niechta Hienrych Treci Kanstancin dy Viha Łaskarys Aleramiko Paleałoh Manfieracki, a taksama inšyja prajdziśviety:
«Jość i orden, zasnavany ŭ siamidziasiatyja hady… tak… baronam Šojbiertam, tak… Vitorya Buza, jon ža Viktar-Cimur Druhi, pravasłaŭny ŭładyka Biełastoka, patryjarch uschodniaj i zachodniaj dyjaspary, prezident Dancyhskaj respubliki i demakratyčnaj respubliki Biełaruś…
— Jakoj respubliki?
— Demakratyčnaj respubliki Biełaruś. Tak napisana. Jon ža Vialiki chan Tataryi i Manholii».
Tema teoryj zmovy, tajemnych rycarskich ordenaŭ, baraćby ź ludskim ciemrašalstvam była daminujučaj va ŭsioj tvorčaści Eka. U «Pražskich mohiłkach» italjaniec vydaŭ svaju viersiju napisańnia «Pratakołu sijonskich mudracoŭ».
«Heta Jakab Brafman, vychrast, vykładčyk habrejskaj movy ŭ Minskaj duchoŭnaj sieminaryi. Jon prajezdam u Paryžy jakraz pa daručeńni pałkoŭnika Dźmitryja, to bok Treciaha adździaleńnia. […] U mianie ŭ rasparadžeńni dakumienty minskaha kahału z 1794 pa 1830. Usio zapisana. Kožnuju drobiaź zapratakaliravaŭ. […] Ja zasumniavaŭsia: ci mahčyma, majučy tolki hetyja dakumienty, stvoranyja boh viedaje ŭ jakim dalokim kucie Uschodniaj Jeŭropy, dakazać na ich padstavie mahutnaść Suśvietnaha kahału?»
Amas Oz
Heta naturalna, što pra Biełaruś časta zhadvajuć papularnyja izrailskija aŭtary. Amas Oz — daŭni pretendent na Nobieleŭskuju premiju pa litaratury. Da jaho staviacca nieadnaznačna na radzimie, Oz asudžaje palityku Izraila ŭ dačynieńni da Paleściny.
Rod Amasa Oza pachodzić z abšaraŭ kolišniaha Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. I hetyja miaściny jon zhadvaje jak stračany raj. Miastečka Šyrki ŭ dadzienym vypadku, chutčej za ŭsio, vydumanaje, choć niekalki takich viosačak sapraŭdy isnuje ŭ Biełarusi:
«My ź im z adnaho horada. Šyrki. Minskaj hubierni. […] Jon admoviŭsia ad Boha dziela kachańnia da žančyny, ale žančyny nie znajšoŭ. Žančyny ŭ Erec-Israel byli vialikaj redkaściu. Być moža, ich było piać ci šeść ad Roš-Piny da Kaściny. Ad siły dziesiać, kali ličyć jašče i kožnuju babu-jahu. A panienak — nie adšukać. Chłopcy — paśla ŭsich sprečak — kožny lažaŭ na svaim matracy i maryŭ ab adeskim bardeli.
I heta tamu, što Boh paśmiajaŭsia ź ich. Jon tak i nie źjaviŭsia ŭ Atamanskaj Azii. Zastaŭsia na haryščy ŭ sinahozie, tam, u Šyrkach, lažyć i čakaje pryjścia Miesii. U Erec-Israel nie było Boha i nie było žanočaj lubovi. Voś tak my sami ŭsio źniščyli».
Heta ŭryvak z «Čornaj skryni» Amasa Oza. Zhadak chapaje i ŭ inšych tvorach. Naprykład, «Moj Michael» — kranalnaja historyja naradžeńnia i śmierci kachańnia pamiž studentami Chanaj i Michaelem. Prodki taho samaha Michaela byli akurat ź Biełarusi.
«Załman Hanc byŭ u svaim rodzie habrejem asablivym. Naš abaviazak — uviekaviečyć jaho imia, jak heta pryniata ŭ habrejaŭ. Byŭ jon nastaŭnikam. Nastaŭnikam ad Božaj łaski. Vykładaŭ naturalnyja navuki ŭ habrejskaj nastaŭnickaj sieminaryi ŭ Hrodnie. Ad jaho atrymaŭ u spadčynu Michael svaje cudoŭnyja zdolnaści da navuk».
Mieir Šaleŭ
Jaho nazyvajuć izrailskim Markiesam. Šaleŭ piša absalutna dzivosnyja pa svajoj pryhažości knihi. Jahonaja debiutnaja kniha «Ruski raman» stała sapraŭdnaj padziejaj u litaratury Izraila. Heta historyja adnych ź pieršych pierasialencaŭ z Rasijskaj Impieryi ŭ Paleścinu. Pra ludziej, što stvarali kibucy, apracoŭvali paŭpustynnuju ziamlu, žyli biedna, ale viesieła. Heta tyja pijaniery, chto pabudavaŭ dziaržavu Izrail. Sa staronak knihi źjaŭlajucca mahiloŭskija chasidy i ich muł, jaki taksama źmianiŭ miesca žycharstva.
«Zajcar, jak mnie raskazvali, byŭ adzinym mułam, jaki ŭzyšoŭ u Krainu z Rasii, razam z hrupaj maładych pijanieraŭ, jakaja vyjšła z horada Mahilova. Jany kupili jaho ŭ dzień adjezdu ŭ Adesu. Adzin ź ich ubačyŭ Zajcara, vystaŭlenaha na prodaž na kirmašy, i skazaŭ tavaryšam hučna i naśmiešliva:
— Ja jaho viedaju! Heta naščadak taho muła, jaki naležaŭ Baał Šem Tovu [zasnavalniku chasidyzmu — «NN»].
— Biazbožnik! — uskliknuŭ chasid, jaki trymaŭ Zajciera za abroć. — Ź jakich heta časoŭ u muła byvajuć naščadki?!»
Staŭleńnie da Zajcara na praciahu ŭsioj knihi jak byccam da čałavieka. Z usimi jaho słabaściami i pamknieńniami.
«Zajcar pravioŭ z mahiloŭskaj kamunaj niekalki hadoŭ. To tut, to tam jon sustrakaŭ dziadulu i jaho siabroŭ i navat prapracavaŭ ź imi niekalki siezonaŭ. Ale kali mahiloŭskaja kamuna vyrašyła asieści na ziamlu, u Zajcara źjavilisia ideałahičnyja sumnievy».
Była siarod hieraiń «Ruskaha ramana» jašče Tonia ź Minska, jakaja vyjšła zamuž za nielubimaha čałavieka. I tolki paśla śmierci abodvuch jana prychodziła na mohiłki, spačatku praviarała, ci nie vylez z mahiły muž, a potym pravodziła ŭvieś čas z kachanym.
«Jašče da taho, jak jon vyhnaŭ Toniu sa svajoj chaty, Marhulis užo viedaŭ, što ź joj niešta nie tak. Hołas i pach jaho minskaj dziaŭčyny źmianilisia, skura stała šurpataj, frazy — abryvistymi. Pa načach jana źnikała, a kali zastavałasia doma, užo nie razmaŭlała ŭ śnie».
Elis Manro
Adna z najcikaviejšych Nobieleŭskich premij pa litaratury za apošnija hady. Manro nie piša ramany, jana piša małyja apaviadańni. Hetak, jak Manro, nichto z sučasnych aŭtaraŭ nie zdolny tak pieranosić svaich hierojaŭ u prastory i asabliva ŭ časie. Proza Manro fieministyčnaja, ale zusim nie ahresiŭnaja. Manro vielmi miła i dušeŭna tłumačyć svajmu čytaču prablemy žančyn, ich boli i pieražyvańni, a nie napadaje. U apaviadańni «Zanadta mnoha ščaścia» Manro piša pra pieršuju žančynu-prafiesara Sofju Kavaleŭskuju. Dziacinstva i junactva jana praviała ŭ majontku Palibina Viciebskaj hubiernii.
«Jana bačyć dziŭny, jaki źmiešvaje ŭsio razam, son, u jakim biare ŭdzieł Aniuta — ale tolki taja Aniuta, jakoj jana była zadoŭha da naradžeńnia Jury i navat źjaŭleńnia Žakłara. Zołatavałosaja panienka, pryhožaja i vielmi naravistaja. Jany ŭsio jašče žyvuć u Palibina, ich majontku ŭ Viciebskaj hubierni. Aniuta zajmaje vierchni pakoj trochpaviarchovaj viežy. Tam mnostva ikon, i jana skardzicca, što z-za ich jaje žyllo nie tak padobna na hatyčny zamak, jak joj chaciełasia b».
Archan Pamuk
«Śnieh» — palityčny tryler tureckaha piśmieńnika Archana Pamuka. U horadzie Kars, niedaloka ad armianskaj miažy, adbyvajucca zahadkavyja samahubstvy. Što za imi staić? U siaredzinie knihi niečakana ŭspłyvaje zhadka Biełarusi.
«U jaho maci była siabroŭka pa licei, rodam ź Biełarusi, i ŭ toj byŭ tajamničy biełatvary syn, jaki vyras biez baćki i biez bratoŭ i siaścior, jaki, jašče budučy ŭ licei, staŭ užyvać narkotyki, ni z čym nie ličyŭsia i viedaŭ pra ŭsio, ale patrochu».
Ludmiła Ulickaja
Adna z najbolš cikavych aŭtaraŭ sučasnaj Rasii. Kniha «Daniel Štajn, pierakładčyk» šmat u čym zasnavanaja na biełaruskim materyjale. Pravobrazam Daniela Štajna staŭ katalicki śviatar jaŭrejskaha pachodžańnia Osvald Rufajzen. Padmannym šlacham Osvald uładkavaŭsia ŭ palicyju miastečka Mir (Emsk u knizie), na hetaj pasadzie jon dapamahaŭ ratavać žyćci habrejam. Paśla vajny jon staŭ manacham-karmielitam. Pryčym prapaviedvać pajechaŭ u Izrail.
«Heta było nie zvyčajnaje staradaŭniaje hieta — adzin abo niekalki kvartałaŭ, dzie habrei žyli z časoŭ Siaredniaviečča. U Emskim, naadvarot, ludzi pakinuli svaje damy ŭ horadzie i pierabralisia ŭ paŭrazburany zamak, jaki naležaŭ niejkamu kniaziu. Zamak akružyli kalučym drotam i pastavili achovu. Spačatku navat nie zusim było zrazumieła: chto kaho i ad kaho achoŭvaje.
Palicyjanty byli miascovyja, biełaruskija, niemcy ličyli heta nižej za svaju hodnaść. A ź biełarusami adnosiny byli zrazumieła jakija — im płacili. Im za ŭsio płacili. Za hrošy jany prynosili navat zbroju.
[…] Biełarusy byli vielmi biednymi i zabitymi ludźmi, bajalisia načalstva, i navat takaja nikčemnaja pasada, jak pierakładčyk u biełaruskaj palicyi, u ich vačach była značnaja. Hetaja pasada davała niekatory ŭpłyŭ».
Mišel Uelbiek
Adzin z samych skandalnych aŭtaraŭ sučasnaj Francyi. U Uelbieka nieadnaznačnaje staŭleńnie da isłamu. Na jaho padavali ŭ sud musulmanskija hramady, pahražali raspravaj, jon navat źjazdžaŭ z Francyi na niejki čas u Irłandyju. Apošni raman Uelbieka «Pakorlivaść» pra toje, jak kandydat-musulmanin pieramahaje na prezidenckich vybarach u Francyi.
Biełaruś, dakładniej biełarusak, Uelbiek niekalki razoŭ zhadaŭ u ramanie «Mahčymaść vyspy». Nie pałochajciesia cyničnaha vykładańnia dumak, jano ŭ cełym charakterna dla hałoŭnaha hieroja, jaki navat nie adčuŭ ničoha paśla samahubstva syna.
«Zajšoŭšy za Izabiel u redakcyju, ja pasprabavaŭ źniać niejkuju, ci to biełarusku, jakaja čakała svajoj čarhi fatahrafavacca dla vośmaj staronki. Dziaŭčyna pahadziłasia prapuścić sa mnoj šklanačku, ale zaprasiła piaćsot jeŭra za miniet; ja admoviŭsia».
I voś jašče adna zhadka:
«Da taho ž bolšaść [prastytutak — «NN»] składali rumynki, biełaruski, ukrainki — uvohule, uradženki ŭsich hetych niedarečnych krain, jakija ŭźnikli paśla razvału Uschodniaha błoka, i nielha skazać, kab kamunizm mocna spryjaŭ raźvićciu sientymientalnaści ŭ adnosinach pamiž ludźmi; u cełym hetyja eks-kamunistki adroźnivalisia chutčej nialudskaściu — u paraŭnańni ź imi balzakaŭskaje hramadstva, jakoje skłałasia paśla raskładańnia manarchii, zdajecca ideałam miłasernaści i pakory».
Ju Neśbio
Skandynaŭski detektyŭ doŭhi čas ličycca ledźvie nie etałonnym u svaim žanry. Siońnia tradycyi Chieninha Mankiela i Styha Łarsana (o, u jaho taksama jość zhadka Biełarusi) praciahvaje narviežski aŭtar Ju Neśbio. Słavu jamu pryniesła sieryja ramanaŭ pra inśpiektara palicyi Chary Choli, jaki pje, užyvaje narkotyki, jaho mučajuć kašmary minułaha, pry hetym jon zastajecca sumlennym čałaviekam i hienijalnym detektyvam.
Kniha «Pryvid», havorka idzie pra padzieł rynku narkotykaŭ Osła. «U horadzie pačałasia kankurencyja. «Čałaviek z Dubaja». I nie na rynku krasovak, a na rynku hierainu, jaki byŭ hałoŭnaj krynicaj prybytku «Łos Łabas». Chtości kazaŭ, što heta biełarusy, inšyja — što litoŭcy, trecija — što heta narviežski pakistaniec».
Apošniaja kniha sieryi nazyvajecca «Palicyja», nie abyšłosia biez zhadki Biełarusi i tam. Praŭda, u Osła niama našaha pasolstva.
«Parćje skazaŭ, što ŭ ich jość padobny pastajalec, niejki Savicki. Toj skazaŭ, što pracuje ŭ biełaruskaj ambasadzie. Zvyčajna jon sychodzić na pracu ŭ dziełavym harnitury, ale ŭ apošni čas staŭ chadzić u spartyŭnym. I jeździć na rovary».
Kniha «Syn» nie sieryjnaja — heta samastojny raman. Tam tema Biełarusi ŭźnikaje až niekalki razoŭ.
«— Dumaju, jana była biełaruskaj. Minsk ža ŭ Biełarusi, tak?
Rovier padniaŭ vočy, ale chłopiec nie adkazaŭ.
— Niestar nazyvaŭ jaje Minsk, — skazaŭ Rovier. — I zahadaŭ mnie jaje zastrelić».
A potym uźnikaje vobraz biełaruskaha kiraŭnika.
«Simon pahladzieŭ na šluz, dzie mužčyna ŭ formie i formiennaj furažcy, jakaja vielmi b spadabałasia biełaruskamu prezidentu, stajaŭ i barabaniŭ palcami pa mietaličnych dźviarach».
Džaan Roŭlinh
Lišni raz pradstaŭlać aŭtarku «Hary Potera» nie davodzicca. Heta kazka bje rekord za rekordam. Mała što moža paraŭnacca ź joj u papularnaści. U knizie «Hary Poter i Orden Fieniksa» vykładčyk Rubieus Chahryd dzielicca svaimi ŭražańniami ad padarožža pa Jeŭropie z Hary i Hiermijonaj.
«I potym užo nam troški paviadźmaryć daviałosia. Uvohule, niadrennaja vyjšła pajezdačka. Na polskaj miažy ad pary trolaŭ pabiehali, i troški ja pasvaryŭsia z vampiram ŭ adnym pabie ŭ Minsku, a ŭ astatnim usio hładzieńka prajšło».
Sofi Oksanien
U jaje jarkaja i zapaminalnaja źniešnaść. 40-hadovaja finskaja piśmieńnica estonskaha pachodžańnia — adna z najmaładziejšych pretendentak na Nobiela. Oksanien — aktyvistka ŁHBT-ruchu, jana niaščadna krytykuje pucinskuju Rasiju, a taksama Saviecki Sajuz. Nie dziŭna, što knihi Oksanien pa-rusku kali i vychodziać, to zusim małymi nakładami.
Knihi Oksanien ab historyi Estonii, jaje minułym pamiž stalinizmam i nacyzmam. Kniha «Ačyščeńnie» — pra kalektyvizacyju i jaje nastupstvy, razrulić jakija atrymałasia tolki ŭ pačatku 1990-ch. Voś epizod z 1986 hoda, kali vybuchnuŭ Čarnobyl.
«U ich spres źnik cemient, tamu što jon byŭ patrebny Ukrainie. Ź Biełarusi i z Ukrainy stała pastupać bolš praduktaŭ, čym raniej. Tałvi zabaraniła maci kuplać ich. Taja pahadziłasia, što heta razumna. Ale što ž inšaje možna kupić?»
Raman «Kali źnikli hałuby» — pra Druhuju suśvietnuju vajnu. Našy sučasnyja aŭtary, darečy, ihnarujuć hetyja temy — represij, vajny. A heta toje, što moža zacikavić śviet. Dva stryječnyja braty zajmajuć roznyja stratehii vyžyvańnia i padčas nacystaŭ, i padčas Savietaŭ. Parts (Ethar) — adzin ź ich, jon pajšoŭ na supracoŭnictva i z adnym režymam, i z druhim.
«— Ministerstva ŭnutranych spraŭ parekamiendavała Minsk. Nie tak užo heta i daloka, — skazaŭ Parts.
— Vam nie varta turbavacca, novyja psichijatryčnyja balnicy abstalavanyja najlepšym čynam. Vaša žonka atrymaje samy lepšy dohlad».
Miłarad Pavič
Bałkanskaja škoła mahičnaha realizmu niepaŭtornaja. Hałoŭnym u hetym šerahu staić, biezumoŭna, Miłarad Pavič, ale čytać jašče varta Horana Pietraviča, Teju Obrecht i inšych. «Apošniaje kachańnie ŭ Kanstancinopali» — heta raman-varažba, zaviazany na kartach Taro.
«I bačyŭ hałaŭ u Biełarusi, jakija žerli konskaje miasa, i bitvu pad Lejpcyham, i Napaleona na dvuch vyspach…» — tak apisvajucca padziei 1812 hoda.
Chase Kamiła Seła
Druhaja suśvietnaja — heta jašče adna tema, u suviazi ź jakoj pastajanna ŭźnikajuć nazvy biełaruskich haradoŭ. Jany hučać u knizie «Treci Rejch» čylijca Robierta Bałańjo, kali hieroi hulajucca ŭ nastołku na asnovie padziej toj vajny.
Kłasičny raman ispanskaha piśmieńnika Chase Kamiła Seły «Vulej» pra Madryd časoŭ vajny, dakładniej, pra naviednikaŭ adnoj kaviarni, jakija dziŭnym čynam pieraplecienyja pamiž saboj.
«Romuła ŭ svajoj bukinistyčnaj kramie čytaje hazietu.
«Łondan. Maskoŭskaje radyjo paviedamlaje, što niekalki dzion tamu ŭ Tehieranie adbyłasia narada pamiž Čerčylem, Ruźvieltam i Stalinym».
— Ach, hety Čerčyl! Čysty djabał! Stolki hadoŭ staryčynie, a nosicca pa ŭsim śviecie, byccam chłapčuk!
«Hałoŭnaja staŭka fiurera. U rajonie Homiela, na centralnym siektary Uschodniaha frontu, našy vojski pakinuli punkty…»
— Ehie! Zdajecca mnie, spravy ŭ ich iduć čym dalej, tym ciažej!»
***
Kali vas zaintryhavaŭ poŭny siužet jakoha-niebudź z tvoraŭ, raim zazirnuć u kniharniu našych partnioraŭ u Minsku na praśpiekcie Niezaležnaści, 72 abo vulicy Bahdanoviča, 46 («Akademkniha»).
Fajnaja navina dla nieminčukoŭ: možna zamović knihu poštaj, naŭprost u svoj nasieleny punkt. Instrukcyja tut.
