Naščadki Łubianki

Staršynia KDB Ściapan Sucharenka (u cyvilnym) i kamandujučy pamiežnymi vojskami Alaksandar Paŭłoŭski razam adkryvali novy pomnik Dziaržynskamu.

Fota Andreja Lankieviča

Našto im partyja, kali ŭ ich takoje KHB? Piša Vital Taras.

Na šlachu ŭ savieckaje minułaje nielha abyści KPSS. Praŭda, adnaŭleńnie jaje ŭ Biełarusi kali j mahčymaje, dyk, napeŭna, u karykaturnym vyhladzie. Ale chiba apošnim časam našaje žyćcio nie nahadvaje sucelnuju karykaturu?

«Chaj žyvie KPSS...»

U 1980-ja hady Kamunistyčnaja partyja Savieckaha Sajuzu ŭžo ničym nie nahadvała partyju balšavikoŭ, pakolki amal usie viernyja lenincy byli źniščanyja za paŭstahodździa da hetaha. Leanid Brežnieŭ choć i karystaŭsia peŭnymi sympatyjami nasielnictva, na rolu pravadyra mała padychodziŭ – prynamsi, za anekdoty pra jaho, u adroźnieńnie ad anekdotaŭ pra Stalina, nie sadžali. Jak tolki niazhodnych z hieneralnaj linijaj partyi pierastali rasstrelvać, jana pierastała być partyjaj adnadumcaŭ.

«Panoŭnaja klasa»? (Tak charaktaryzavaŭ kamunistaŭ Džyłas.) Chutčej, karparacyja, pryvilejami ŭ jakoj karystałasia viaršyńka partaparatčykaŭ, a nizy zastavalisia rabami, jak i bolšaść astatniaha nasielnictva. Praŭda, u šarahovych partyjcaŭ byŭ šaniec vybicca navierch. Ale kali arhanizacyja naličvaje miljony...

U hady pierastrojki niechta daścipna paraŭnaŭ pastanovy i inšyja dakumenty CK KPSS z kaštoŭnymi papierami. U adsutnaść sapraŭdnaha rynku hetyja papiery słužyli svajeasablivymi indykatarami dla aktaraŭ tahačasnaj ekanomiki: jak buduć raźmiarkoŭvacca finansavyja patoki, u jakuju halinu buduć układacca hrošy, jakija tavary buduć deficytnymi i h.d.

Niama ničoha dziŭnaha ŭ tym, što mienavita z šerahaŭ partyjnych kiraŭnikoŭ, a taksama kamsamolskich važakoŭ u 1990-ja hady sfarmavałasia novaja panoŭnaja klasa ŭ Rasiei dy inšych krainach byłoha SSSR.

U hady pierabudova vyśvietliłasia, što na samym viersie KPSS byli ludzi z zusim roznymi pohladami. Z adnaho boku, naprykład, Harbačoŭ i Jakaŭleŭ, z druhoha – Lihačoŭ, Łukjanaŭ, Kručkoŭ. Tak što ni ab jakim «manalitnym adzinstvie» ŭnutry partyi nie było j razmovy. A tym bolš – ab adzinstvie partyi i narodu.

Jašče ŭ 1960-ja hady, naprykład, naradziłasia vieršavanaja karacielka: «My Ameryku nahonim pa nadojach małaka, i pa miasie my nahnali b – ... złamaŭsia ŭ byka». Anekdotaŭ pra partyju i jaje pravadyroŭ možna ŭspomnić bieźlič. A viaršyniaj, dakładniej – bliskučym finalnym akordam narodnaha falkloru na hetuju temu zastałasia fraza, jakaja naradziłasia ŭ krasaviku 1986-ha hodu: «Chaj žyvie KPSS na Čarnobylskaj AES!» Heta byŭ prysud kamunistyčnaj systemie.

I chacia paśla sproby putču ŭ žniŭni 1991 hodu na barykady ŭ Maskvie vyjšła zusim niašmat ludziej (u inšych stalicach sajuznych respublik pratesty byli jašče mienš maštabnyja), baranić KPSS, źlikvidavanuju Jelcynym adnym rosčyrkam piara, nia vyjšaŭ nichto. Najbolš razumnyja i dalnabačnyja pačali vychodzić z partyi j publična palić svaje partbilety jašče pierad hetym.

«Diełať žizń s koho? S tovariŝa Dzieržinskoho!»

I voś, amal praź piatnaccać hadoŭ paśla taho, jak na Łubianskaj płoščy, pobač z budynkam KHB SSSR, supracoŭniki jakoha tady pierabyvali ŭ šoku, byŭ demantavany pomnik Dziaržynskamu, kopija hetaha pomnika ŭstaloŭvajecca ŭ Miensku. Razam z pomnikam «žaleznamu Feliksu» na jahonaj radzimie ŭ Dziaržynavie, a taksama biustam u skvery nasuprać KHB u stalicy – heta ŭžo treci pomnik u Biełarusi zasnavalniku ČK.

Toje, za što apošnija dziesiać hadoŭ zmahalisia rasiejskija kamunisty, ŭdałosia ažyćciavić nie ŭ Maskvie, ale ŭ Miensku. Mahčyma, pamiž słovami kiraŭnika Biełarusi ab tym, što jon nia suprać stvareńnia partyi kštałtu KPSS, i adkryćciom čarhovaha pomnika Dziaržynskamu, jakoje adbyłosia ŭsiaho praz kolki dzion, niama niepasrednaj suviazi. Paśla taho – nia značyć u vyniku taho. Ale ž taksama jak zrujnavańnie «žaleznaha Feliksa» zrabiłasia znakam žnivieńskaj revalucyi (darečy, adzinym realnym jaje zdabytkam), hetak i jahonaje adnaŭleńnie ci, tak by mović, materyjalizacyja ŭ novaj histaryčnaj rečaisnaści jość znakam viartańnia ŭ savieckaje minułaje.

Łukašenka ŭ svaim pasłańni nia prosta ŭpieršyniu dapuściŭ mahčymaść stvareńnia pryŭładnaj partyi. Zhadaŭšy KPSS, jon adnaznačna daŭ zrazumieć, jakoj pavinna być hetaja partyja. I akramia taho, dakładna ŭkazaŭ, jakim šlacham pavinna jana stvaracca – pavodle inicyjatyvy źnizu. Toj, chto maje vušy, toj pačuje: źnizu – heta značyć z dapamohaj Federacyi prafsajuzaŭ i BRSM. Adtul musić zychodzić «narodnaja inicyjatyva». Akramia taho, jość ža jašče ŭsiebiełaruski schod.

Adkryćcio pomnika Dziaržynskamu stałasia svajho rodu indykataram, pravierkaj słychu. Syhnał źvierchu byŭ pačuty i zrazumiety adekvatna. Ŭłady rapartujuć svajmu vyšejšamu kiraŭniku: restaŭracyja savieckaj systemy, ab jakoj uvieś čas havaryli, u Biełarusi zavieršanaja.

Zrazumieła, zvyčka rapartavać ab tym, što zadańnie načalstva vykanana i pieravykanana daterminova, taksama zastałasia z savieckaha času. Jak zaŭsiody pierad zdačaj abjektu ŭ ekspluatacyju, jość pakul «asobnyja niedarobki». Nia jasna, naprykład, jak budzie nazyvacca partyja «novaha typu» i na jakoj idealohii ŭsio-tki jana budzie bazavacca?

Albanskaja madel

Naŭrad ci jana budzie nazyvacca kamunistyčnaj.

Zdavałasia b, samaje prostaje – uziać KPB dy nadać joj rolu «panoŭnaj». Ale kiraŭnik dziaržavy nie vypadkova zhadaŭ u svajoj pramovie KPSS, a nie KPB. Pa-pieršaje, Kampartyja Biełarusi (u adroźnieńnie, skažam, ad Kampartyi Ŭkrainy, u jakoj zaŭsiody byli mocnyja niezaležnickija tendencyi i dzie navat było nie Biuro CK, a Palitbiuro) nikoli samastojnaj roli nie adyhryvała. Da taho ž, imia adzinaha viadomaha i papularnaha ŭ narodzie lidera KPB – Piatra Mašerava – užo davoli daŭno vyklikaje ŭ kiraŭnika Biełarusi niapryjaź. Hod tamu adbyłosia pierajmienavańnie praspektu Mašerava ŭ praspekt Pieramožcaŭ (bolš pravilna, napeŭna, było b kazać – Pieramožcy?).

Akramia taho, jość ža jašče Partyja kamunistaŭ Biełaruskaja. Što ź joj rabić? Źniščyć? A jak na heta hladziećmuć tavaryšy z KPRF, inšych bratnich kampartyjaŭ?

Nie, razmova viadziecca, chutčej za ŭsio, mienavita pra KPSS. Inšymi słovami – pra adbudovu madeli Savieckaha Sajuzu ŭ maštabach adnoj, asobna ŭziataj dziaržavy. Nia važna, što abjadnańnie Biełarusi j Rasiei ŭ adzinuju dziaržavu – tym bolš na raŭnapraŭnaj padstavie – siońnia vyhladaje prablematyčna. U Biełarusi, jak skazaŭ jaje kiraŭnik, jość ułasnaja hodnaść. Vystup jaho pierad nacyjanalnym schodam vielmi nahadvaŭ pa svaim patasie vystup Pucina. Abodva kiraŭniki siahali ŭ svaich pramovach hlabalnych maštabaŭ – tak, byccam za imi stajać resursy j vajennaja mahutnaść Savieckaha Sajuzu. Kiraŭnik Biełarusi jak by ŭnutrana spaborničaŭ sa svaim rasiejskim kaleham u pravie na liderstva. Pryčym, jak kazaŭ Čapajeŭ u adnajmiennym filmie, u suśvietnym maštabie.

Hetak Kitaj (niezdarma Łukašenka zhadvaŭ jaho ŭ svajoj pramovie ŭ jakaści pryjarytetu zamiežnaj palityki), Rumynija, Juhasłavija i navat maleńkaja Albanija niekali spaborničali z Savieckim Sajuzam u pravie ličycca adzinaj sapraŭdnaj kamunistyčnaj dziaržavaj.

Jašče nia tak daŭno Biełaruś paraŭnovali ź Juhasłavijaj peryjadu «narodnaha sacyjalizmu». Ciapier, kali ad Juhasłavii nie zastałosia ŭžo ničoha, a Biełaruś prasunułasia daloka nazad u paraŭnańni ź joj u spravie demakratyi, albanskaja madel druhoj pałovy XX stahodździa vyhladaje najbolš hodnaj pierajmańnia. Dla jaje byli charakternyja apora na ŭłasnyja siły, poŭnaja izalacyja na mižnarodnaj arenie, pieratvareńnie krainy ŭ sucelnuju vajskovuju krepaść. I pry hetym – krajni nacyjanalizm i, viadoma ž, kult pravadyra partyi j narodu.

KPSS ci KHB?

Darma analityki kažuć pra stvareńnie niejkaj panoŭnaj partyi ci partyi ŭłady, nakštałt «Adzinaj Rasiei». Łukašenka nikoli hetaj idei nie padtrymlivaŭ i nie padtrymaje. Stvareńnie «partyi ŭłady» maje na ŭvazie isnavańnie i niekalkich inšych partyjaŭ – chaj sabie dziela dekaracyi, jak heta było ŭ tak zvanych krainach narodnaj demakratyi va Ŭschodniaj Eŭropie. KPSS, pavodle Kanstytucyi SSSR, była «adzinaj i nakiroŭvajučaj siłaj» savieckaha hramadztva. (Admiena šostaha punktu Kanstytucyi, jaki nadavaŭ partyi biaźmiežnyja pravy, aznačała ŭ vyniku krach kamunistyčnaj systemy.) A bolš – anijakich partyjaŭ. Hieneralny sakratar CK KPSS aŭtamatyčna stanaviŭsia kiraŭnikom dziaržavy, niezaležna ad taho, jak hučała jaho dziaržaŭnaja pasada – staršynia Savietu ministraŭ ci staršynia Prezydyjumu Viarchoŭnaha Savietu.

Niaciažka zdahadacca, što mienavita hety element padaŭsia najbolš pryvabnym ciapierašniamu kiraŭniku Biełarusi. Prablema vybaraŭ u budučyni źnikaje sama saboj. Abiraje partyja, pavodle pryncypu «demakratyčnaha centralizmu». Na ŭsieahulnych vybarach narodu dajecca prava zaćvierdzić adzinaha kandydata ad bloku partyjcaŭ i biespartyjnych...

I ŭsio-tki, u kiraŭnika dziaržavy jašče zastajucca sumnieńni. A što, kali bolšaść nasielnictva maŭkliva zbajkatuje «inicyjatyvu źnizu» i nie pavalić vałam u novuju partyju? Možna, viadoma, zahnać u jaje ludziej pad prymusam, jak u BRSM. Ale što heta budzie za partyja i navošta jana ŭ takim vypadku patrebnaja? Lepiej užo zastavacca narodnym prezydentam.

A jašče možna abyścisia j biaz partyi, siłami adnaho tolki KHB. Hienijalna i prosta. A ŭ jakaści symbalu hetaj novaj dziaržaŭnaj pabudovy ničoha lepšaha nie prydumać, jak postać «suajčyńnika» biełarusaŭ Feliksa Dziaržynskaha.

Ale ž histaryčnaje miesca dla jaho ŭsio adno zastajecca na Łubianskaj płoščy ŭ Maskvie. U Miensku jość miesca dla inšych pomnikaŭ, i hałoŭnaje siarod ich – płošča Kalinoŭskaha.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0