«Niekali adna zdadzienaja butelka z-pad małaka kaštavała 15 kapiejek, a baton — 18. Za kapiejku možna było kupić pačak zapałak», — uspaminaje minski pryjomščyk škłatary. Siońnia ž, kab sabrać na bochan chleba, spatrebicca kudy bolš butelek. Kolki kaštuje škło z-pad napojaŭ, čamu zavody nie chočuć vykarystoŭvać upakoŭku paŭtorna i što źmienicca sa źjaŭleńniem u krainie taramataŭ?
Ad školnika da intelihienta i vypivochi
Rassartavanaja pa kolery tara kaštuje na kapiejku daržej.
Budny dzień. Ranica. U pryjomny punkt na staličnaj vulicy Bialinskaha ludzi padychodziać kožnyja 10 chvilin, a to i čaściej. Ź miachami, zaplečnikami, čamadanami, nabitymi butelkami.
— Ja tut nie vielmi časta byvaju, nie kožny dzień, — raskazvaje piensijanier, jaki pryvioz škło na kalascy i ŭžo paśpieŭ atrymać za jaho hrošy. — Siońnia zdaŭ dziesiać butelek — na 80 kapiejek. Byvała i try, i čatyry rubli atrymlivaŭ. Dziesiać rubloŭ za raz nikoli nie vychodziła.
Unutry pryjomnaha punkta tryvały pach vina-harełačnaha i kantynhient zbolšaści — adpaviedny. Niekatoryja na miescy sartujuć butelki pa kolery — u takim vyhladzie kiłahram škłaboju kaštuje na kapiejku daražej.
— Dy narmalnyja ceny. Jašče niadaŭna za kiłahram škłaboju siem kapiejek davali, a ciapier — 15, — dzielicca adzin z mužčyn. — Ja dźvie sumački prynios, jašče nie zdaŭ: čarha, bačycie? Usio z domu — pa vulicy nie źbiraju.
Kala akienca taru vyhružaje nievysokaja babula — dźvie butelki z-pad minierałki i dva trochlitrovyja słoiki. «Z-pad ahurkoŭ i pamidoraŭ, — kaža. — My narychtoŭki ŭ kramie kuplajem, a słoiki zdajom».
Pažyłaja žančyna tłumačyć: prynosić škłataru nie dziela prybaŭki da piensii.
— U mianie jość syn, dačka, muž. My niadrenna žyviom. Ja lublu, kab było čysta i akuratna, tamu butelki i zdaju. Zaadno i špacyr rablu — ja žyvu za čatyry prypynki adsiul.
Pryjomščyk Anatol Ravinčyk, jaki pracuje ŭ hetym narychtoŭčym punkcie voś užo 20 hadoŭ, zaŭvažaje, što siudy zachodziać nie tolki amatary vypić.
— Ad školnika da intelihienta, — charaktaryzuje zdatčykaŭ. — Prychodziać narmalnyja, akuratnyja ludzi. Niekatoryja kažuć: «Navošta ja budu zaśmiečvać navakolnaje asiarodździe? Lepš pryniasu škło siudy». Chtości prosta pobač žyvie i pa darozie ŭ kramu zdaje pustyja butelki.
Pa słovach mužčyny, niekatoryja haradžanie pryvoziać i pa 20—30 kiłahramaŭ — navat pažyłyja. «Adna žančyna dzialiłasia: «Mnie 83 hady. Kali b ja siadzieła ŭ kvatery, užo b pamierła. A tak ruchajusia, na śviežym pavietry byvaju», — uspaminaje Anatol.
Šklanki i fužery nie prymajucca
Cana na butelki — ad 7 da 12 kapieiek za štuku
Napłyŭ zdatčykaŭ zaŭsiody nazirajecca paśla vychadnych. Za dzień moža pryjści sto čałaviek i bolš. Samaja chadavaja butelka tut — harełačnaja ci vinnaja. Jana, darečy, i samaja darahaja — 12 kapiejek za štuku. Astatnija kaštujuć ad 7 da 10 kapiejek. Pakidajuć taksama słoiki z-pad zasołak (za trochlitrovy dajuć 30 kapiejek, a za paŭlitrovy — piać), sokaŭ, dziciačaha charčavańnia. Adzin sa zdatčykaŭ, naprykład, jaki maje piaciora małych, miachami pryvozić słoički ad piure.
— Zabrakavanaj tary ciapier niama — usio idzie na boj. My prymajem tolki charčovaje škło. Šklanki, fužery, šyby — heta techničnaje škło, tam jość dabaŭleńnie śvincu. Słoički z-pad lekaŭ taksama nie biarom, bo heta miedycynskaje škło, jano ŭtylizujecca admysłovym sposabam, — tłumačyć pryjomščyk.
Kolki za dzień haradžanie prynosiać syraviny ŭ punkt? Hladzim viedamaść za aŭtorak: škła pastupiła amal na 405 rubloŭ. Kali pa asobnych pazicyjach, to žychary navakolnych damoŭ zdali 792 vinnyja, harełačnyja i piŭnyja butelki, 156 trochlitrovych i 74 paŭlitrovyja słoiki, a taksama 1865 kiłahramaŭ škłaboju.
Raniej, kaža Anatol, asartymient tary, jakaja prymałasia, byŭ inšy, bo mnohija zavody vykarystoŭvali butelki paŭtorna. Siońnia z tych ža piŭnych kampanij tolki «Alivaryja» biare zvarotnuju taru.
Syravina dla farby i kieramičnaj plitki
Siarod zdatčykaŭ šmat piensiianieraŭ.
Letaś u Biełarusi było sabrana 181,3 tysiačy ton adchodaŭ škła. Dla paraŭnańnia: u 2012 hodzie heta było 59,1 tysiačy ton.
Pierapracoŭkaj takich adchodaŭ zajmajecca zavod «Biełresursy» ŭ Minskim rajonie. U vyniku atrymlivajuć druhasnuju syravinu — rassartavany pa kolery, ačyščany ad prymiesiaŭ, zdrobnieny škłaboj: paŭbieły, zialony, karyčnievy. Jaho vykarystoŭvajuć na škłatarnych zavodach Hrodna, Homiela, Jalizava (Asipovicki rajon) u jakaści dabaŭki ŭ šychtu (sumieś materyjałaŭ dla płaŭki) pry vytvorčaści butelek i słoikaŭ. Syravina idzie taksama ŭ farbu dla darožnaj raźmietki, izalacyjnyja materyjały (škłavatu),kieramičnuju plitku. Usiaho ŭ krainie vosiem zavodaŭ, jakija paŭtorna vykarystoŭvajuć adchody škła.
Ale čamu niamnohija vytvorcy napojaŭ prymajuć svaje butelki, kab znoŭ pastavić ich na kanviejer? Atrymlivajecca, vypuścić novyja bolš tanna, čym apracavać staryja?
— Heta tak, — adkazvaje namieśnik načalnika ŭpraŭleńnia pa kaardynacyi dziejnaści ŭ śfiery abychodžańnia z druhasnymi materyjalnymi resursami Apieratara druhasnych materyjalnych resursaŭ Alaksiej Piskun. — U časy Savieckaha Sajuza i ŭ 90-ja hady vykarystoŭvałasia abmiežavanaja kolkaść raznavidnaściaŭ butelek dla raźlivu napojaŭ. Sabrać vykarystanyja i viarnuć ich na zavody było prosta. Siońnia heta składana zrabić: u nas sotni butelek pa typie i pamiery.
Viadoma, paŭtornaje vykarystańnie ŭpakoŭki značna bolš ekałahičnaje za pierapracoŭku, jakaja patrabuje zatrat enierhietyčnych resursaŭ, adznačaje Alaksiej Piskun. Pa Ukazie Prezidenta № 313 stvorany ekanamičny stymuł nie brać novaje škło — heta miechanizm pašyranaj adkaznaści vytvorcaŭ i imparcioraŭ tary za adchody. Kali pradpryjemstva vypuskaje ci ŭvozić u krainu butelki i słoiki, jano płacić peŭny zbor.
Aŭtamaty za 100 miljonaŭ jeŭra
Za dzień u punkt pryiomu prychodzić kala sta čałaviek.
U Jeŭropie ŭ kramach časta možna ŭbačyć taramaty — aŭtamaty dla pryjomu vykarystanych butelek (nie tolki šklanych, ale i płastykavych, aluminijevych). Nabyvajučy napoj, ty płaciš zakład za ŭpakoŭku, a kali zdaješ jaje — zakład viartajuć. Taki ekanamičny stymuł nie vykidać druhasnuju syravinu ŭ śmiećcie. Ukaranieńnie padobnaj depazitnaj zakładnoj sistemy ŭ Biełarusi zapłanavana ŭ 2020 hodzie ŭ ramkach dziaržaŭnaj prahramy «Kamfortnaje žyllo i spryjalnaje asiarodździe».
Alaksiej Piskun tłumačyć pryncyp dziejańnia taramataŭ:
— Abstalavańnie pry pryjomie butelek sčytvaje ich paramietry, śpiecyjalnuju markiroŭku, kab identyfikavać, ci ŭdzielničajuć jany ŭ depazitnaj sistemie. Heta značyć, ci ŭklučyŭ vytvorca abo imparcior napoju svaju taru ŭ pieralik. Aŭtamat prymie i ajčynnuju, i impartnuju butelku, jakaja pradadziena ŭ nas, kali jana jość u depazitnaj sistemie. Za ŭpakoŭku abstalavańnie vydaść ček, jaki možna budzie zaličyć, prykuplajučy štości ŭ kramie.
Suma zakładu pakul abmiarkoŭvajecca. Ale, akcentuje ŭvahu ekśpiert, heta nie košt pustoj tary. Heta stymulujučaja suma — takaja, jakaja budzie mieć značnaść dla bolšaści žycharoŭ krainy, kab viarnuć pustuju ŭpakoŭku. Na siońnia aptymalnym ličać płacić za zdadzienuju butelku 20 kapiejek.
Taramaty ŭstalujuć pa ŭsioj krainie ŭ handlovych abjektach, dzie najbolšaja prachodnaść pakupnikoŭ. Miarkujecca, što heta budzie niekalki tysiač štuk. U sielskaj miascovaści zvarot butelek budzie vieścisia ŭručnuju.
— Uvieś prajekt stvareńnia depazitnaj sistemy zboru tary ŭ Biełarusi patrabuje 100 miljonaŭ jeŭra, — dzielicca namieśnik načalnika ŭpraŭleńnia. — Dla realizacyi prapanujecca pryciahnuć zamiežnaha inviestara. Važna adznačyć, što heta sistema nie budzie kamiercyjnym prajektam. Zarablać na joj nichto nie budzie. Zadača vyklučna ekałahičnaja i sacyjalnaja — za karotki pieryjad času zrabić tak, kab bolš za 80 pracentaŭ usioj upakoŭki (i płastykavaj, i aluminijevaj) viartałasia na pierapracoŭku ci paŭtornaje vykarystańnie. Vopyt krain Jeŭropy, jakija ŭkaranili takuju sistemu, pakazaŭ, što hetaha možna dasiahnuć za hod-dva.
