Rejtynh, składzieny ekśpiertami «NN», uznačalvajuć «Hałasy z‑za niebakraju: antałohija paezii śvietu ŭ biełaruskich pierakładach XX st.», zbor tvoraŭ Adama Stankieviča i «Mahdeburhskaja Harodnia» Juryja Hardziejeva.
Biełaruskaja litaratura załožna ŭrastaje ŭ suśvietnuju, a taja, rašuča prašyŭšy moŭnyja pierapony, užyvajecca ŭ tkanku biełaruskaj. Sioletniuju dziesiatku najlepšych uznačalvaje kniha pierakładaŭ zamiežnaj paezii.
Sioleta vyjšła šmat jakasnaj litaratury. Jak adznačyła piśmieńnica Ludmiła Rubleŭskaja: «Pačała zhadvać cikavyja vydańni 2008 hodu — śpisała cełuju staronku, i z prykraściu zrazumieła, što vybirać daviadziecca najlepšaje z takoha ž najlepšaha. U zapavietnuju «dziasiatku» nie dałosia pisać nivodnaha navukova‑papularnaha vydańnia ci albomu kštałtu «Kalekcyjnaja spadčyna Vialikaha Kniastva» — stolki sioleta vydatnaj paezii i prozy».
Sa svajho boku historyk z Hrodna Andrej Čarniakievič uvažaje, što «heta byŭ całkam niebłahi — jak na ciapierašniuju rečaisnaść — hod dla histaryčnaj knihi».
Litaratury za hod vyjšła tak šmat, što amal nichto z ekśpiertaŭ nie ŭspomniŭ knih, jakija pabačyli śviet u pieršaj pałovie 2008: vydatnuju «Cacačnuju kramu» Leanida Drańko‑Majsiuka, paetyčny zbornik «Dzievianostyja forever» Siarhieja Pryłuckaha i knihu vieršaŭ Piatra Vasiučenki «Piramida Linieja».
Ź inšaha boku, biezumoŭna vartyja, ale vydadzienyja ŭ listapadzie—studzieni «Moj šybalet» Piatra Sadoŭskaha, «Lublu Biełaruś» Paŭła Sieviarynca i iranična‑chulihanski «Sabaka» Jurasia Paciupy, prosta nie ŭpravilisia trapić na čytackaje voka.
Stul vyśpiavaje parada: chto choča trapić u šort‑listy, musić vydavacca pry kancy leta — na pačatku vosieni. I pažadana, u niedziaržaŭnych vydaviectvach.
Naprykład, u niadaŭna stvoranym vydaviectvie «Halijafy», što ciaham hodu ździejśniła šerah udałych prajektaŭ, abo ŭ «Limaryusie», što na radaść amataram tutejšaha praciahvaŭ svaju cichuju ekspansiju. Ci ŭ pa‑raniejšamu niepachisnaha «Łohvinava». Darečy, druhi hod zapar «Łohvinaŭ» — vydaviectva hodu, chiba što sioleta vymušana padzialić pieršynstvo z hrodzienska‑vrocłaŭskim vydavieckim prajektam.
Dziaržaŭnyja vydaviectvy? Jany, zdajecca, nastała admovilisia adkryvać novyja imiony dy ŭvohule ŭpłyvać na sučasny litaraturny praces. Nie chaciełasia b, ale ŭžo, peŭna, vymaloŭvajecca niša dla dziaržaŭnych vydaviectvaŭ — chlebnaje, ale niejkaje takoje biazvolnaje pieravydavańnie biełaruskaj kłasiki i vypusk kalendaroŭ dy daviedačnaj litaratury.
U śpisach najlepšych knih jak niama letašniaha raznaboju, dyk zaŭvažajecca prynamsi doŭhačakanaja raznastajnaść žanraŭ. U śpisach ekśpiertami niezabytyja — paezija (zborniki Haliny Dubianieckaj, Valanciny Aksak, Andreja Chadanoviča i Ryhora Baradulina), dziciačaja litaratura — šviedskaja dziaŭčynka Pipi razam z vadzianikami i damavikami z encykłapiedyi «Čaroŭny śviet» hladziacca pobač z darosłymi knihami jak najmieniej darečy. Jak zaŭsiody bahata prezientavana eseistyka (Danuta Bičel).
U śpisy całkam zasłužana ŭvajšoŭ taksama plon šmathadovaje pracy Jurja Hardziejeva — «Mahdeburhskaja Harodnia». Lišnie vytłumačvać papularnaść knih, pryśviečanych Vasilu Bykavu.
***
Takim čynam… śpiarša chiba varta ŭzhadać knihi, jakija pieramahli ŭ knižnych rejtynhach u minułyja hady:
2005 — Hienijuš Łarysa. Kab vy viedali: z epistalarnaj spadčyny (1945—1983) — Limaryus.
2006 — Jury Turonak. Madernaja historyja Biełarusi: zbor tvoraŭ — Instytut biełarusistyki / ARCHE.
2007 — Pavał Sieviaryniec. Listy ź lesu. — Instytut biełarusistyki / Kniharnia «Naša Niva».
***
Vynikovy śpis padajecca pavodle padliku bałaŭ pa dziesiacibalnaj sistemie. Za kožnaje pieršaje miesca ŭ śpisie naličvajecca 10 bałaŭ, za druhoje — 9 i hetak dalej.
Sioletniaja dziesiatka najlepšych knih 2008 hodu vyhladaje tak:
1. Hałasy z‑za niebakraju: antałohija paezii śvietu ŭ biełaruskich pierakładach XX st. Układaŭ Michaś Skobła. — Minsk: Limaryus — 41 bał.
2. Adam Stankievič. Z Boham da Biełarusi: zbor tvoraŭ. Ukł., pradmova i kamientar Alesia Paškieviča i Andreja Vaškieviča. — Vilnia: Instytut biełarusistyki / ARCHE. — 35 bałaŭ.
3. Jury Hardziejeŭ. Mahdeburhskaja Harodnia. Sacyjalnaja tapahrafija i majomasnyja adnosiny ŭ XVI—XVIII st. — Hrodna‑Ŭrocłaŭ. (sieryja «Haradzienskaja biblijateka»). — 30 bałaŭ.
4. Dažyć da zialonaj travy…: listavańnie i aŭtohrafy Vasila Bykava i Ryhora Baradulina (1960—2003). — Lvoŭ: VołJa — 27 bałaŭ.
5. Alaksiej Karpiuk. Raźvitańnie ź iluzijami. — Hrodna‑Vrocłaŭ. (sieryja «Haradzienskaja biblijateka»). — 24 bały.
6. Andrej Chadanovič. Berlibry: historyja ŭ čatyroch filmach. — Minsk: Łohvinaŭ / Kniharnia «Naša Niva». — 22 bały.
7. Danuta Bičel. Chadzi na moj hołas. — Hrodna‑Ŭrocłaŭ. (sieryja «Haradzienskaja biblijateka»). — 20 bałaŭ.
8‑9. Artur Klinaŭ. Małaja padarožnaja knižka pa Horadzie Sonca: Raman. — Minsk: Łohvinaŭ / Kniharnia «Naša Niva», Andrej Unučak. «Naša Niva» i biełaruski nacyjanalny ruch (1906—1915). — Minsk: Biełaruskaja navuka — pa 18 bałaŭ.
10. Halina Dubianieckaja. Anadyjamiena: vieršy. — Minsk: Miedysont (sieryja «Biblijateka Dziejasłova»). — 17 bałaŭ.
Tolki na adzin punkt adstaŭ Barys Piatrovič z knihaj «Žyć nie strašna. Freski». — Minsk: Miedysont. — 16 bałaŭ.
Try razy ŭ śpisie ŭzhadvajucca jašče knihi Siarhieja Chareŭskaha «Pra‑moŭlenaje» i Piotry Sadoŭskaha «Moj šybalet».
Śpisy, najlepšych knih, składzienyja ekśpiertami:
Kniharnia «Akademkniha» (dyrektarka Sofja Žybuleŭskaja), Minsk:
1. Kołas Ja. Zbor tvoraŭ u 20 tamach. Tom 4,5. — Minsk: Biełaruskaja navuka.
2. Kułahin A.M. Katalickija chramy Biełarusi. —Minsk: Biełaruskaja encykłapiedyja imia P.Broŭki.
3. Rodny kraj. Adryŭny kalandar na 2009 hod. —Minsk: Biełaruś.
4. Lichadziedaŭ Š.A. Minsk: padarožža ŭ časie. — Minsk: Technałohija.
5. Hałasy z‑za niebakraju: antałohija paezii śvietu ŭ biełaruskich pierakładach XX st.
6. Ryhor Baradulin. Vybranyja tvory. —Minsk: Knihazbor.
7.Uładzimir Karatkievič. Dzikaje palavańnie karala Stacha. Apovieść. — Minsk: Mastackaja litaratura.
8.Dzianis Ramaniuk. Moj šlach Biełaruś: Fotaalbom. — Minsk: Ryftur.
9. Lavon Barščeŭski. Jeŭrasłoŭnik. —Minsk: Radyjoła‑Plus.
10. Citoŭ A.K. Hieraldyka Biełarusi. Słoŭnik‑daviednik. — Minsk: MFKD.
Aleś Mazanik, handlar knihami, «Knižny kirmaš»:
1. Dažyć da zialonaj travy…: listavańnie i aŭtohrafy Vasila Bykava i Ryhora Baradulina (1960—2003).
2. Artur Klinaŭ. Małaja padarožnaja knižka pa Horadzie Sonca.
3. Bochan, Ju. Turnirnyja tradycyi ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim u XIV‑XVI stst. — Minsk: Łohvinaŭ.
4. Andrej Chadanovič. Berlibry: historyja ŭ čatyroch filmach.
5. Halina Dubianieckaja. Anadyjamiena.
6. Alaksiej Tałstoŭ. Bieh. Raman. — Minsk: Halijafy.
7. Siarhiej Zakońnikaŭ. Doł. — Minsk: Halijafy.
8.Adam Stankievič. Z Boham da Biełarusi.
9. Adam Maldzis. — Minsk: Biełaruski knihazbor.
10. Siarhiej Chareŭski. Pra‑moŭlenaje. — Vilnia: Vydaviectva Eŭrapiejskaha humanitarnaha univiersitetu.
Vystava na siadzibie BNF:
1. Kastuś Akuła. Zaŭtra jość učora. Pier. z anh., pradm. Iryny Vierabiej. — Minsk: Miedysont (sieryja «Biblijateka Baćkaŭščyny», 15 tom).
2. Artur Klinaŭ. Małaja padarožnaja knižka pa Horadzie Sonca.
3. Piotr Kraŭčanka. Biełaruś na rostaniach: Natatki dypłamata i palityka. — Vilnia: Instytut biełarusistyki / Kniharnia «Naša Niva».
4. Astryd Lindhren. Pipi Doŭhaja pančocha. Pier. sa šviedskaje Dźmitry Płaks. — Minsk: Źmicier Kołas.
5. Uładzimir Arłoŭ. Imiony svabody. — Radyjo «Svabodnaja Jeŭropa» / Radyjo «Svaboda» (sieryja «Biblijateka Svabody»).
Michaś Skobła, ahladalnik radyjo «Svaboda»:
1. Danuta Bičel. Chadzi na moj hołas.
2. Dažyć da zialonaj travy…: listavańnie Vasila Bykava i Ryhora Baradulina (1960—2003).
3. Barys Piatrovič. Žyć nie strašna. Freski. — Minsk: Miedysont.
4. Alaksiej Karpiuk. Raźvitańnie ź iluzijami. — Hrodna‑Vrocłaŭ.
5. Rasstralanaja litaratura: tvory biełaruskich piśmieńnikaŭ, zahublenych karnymi orhanami balšavickaj ułady. Ukł. Kastusia Ćvirki, Lidzii Savik. — Minsk: Knihazbor.
6. Pavał Sieviaryniec. Lublu Biełaruś. — Vilnia: Instytut biełarusistyki / Kniharnia «Naša Niva».
7. Adam Stankievič. Z Boham da Biełarusi.
8. Kłasika: Vincent Dunin‑Marcinkievič. Pinskaja šlachta; Kastuś Vieranicyn. Taras na Parnasie. Ukł. Jazep Januškievič. — Minsk: Viktar Chursik.
9. Viktar Karamazaŭ. Krasa i vola: kniha pra Stanisłava Žukoŭskaha. — Minsk: Miedyjał.
10. Piotra Sadoŭski. Moj šybalet. — Radyjo «Svabodnaja Jeŭropa» / Radyjo «Svaboda» (sieryja «Biblijateka Svabody»).
11. Franc Siŭko. Dzień bubna. — Minsk: Łohvinaŭ / Kniharnia «Naša Niva».
Ludmiła Rubleŭskaja, ahladalnica haziety «Biełaruś siehodnia»:
1. Hałasy z‑za niebakraju.
2. Viktar Šnip. Strała kachańnia, lubovi kryž. — Minsk: Mastackaja litaratura.
3. Barys Piatrovič. Žyć nie strašna: freski.
4. Alhierd Bacharevič. Praklatyja hości stalicy. Raman. — Minsk: Łohvinaŭ.
5. Andrej Chadanovič. Berlibry.
6. Jury Stankievič. Miljard udaraŭ. Apovieści, apaviadańni, kazki. — Minsk: Halijafy.
7. Vika Trenas. Ekzistencyjny piejzaž. — Minsk: Halijafy.
8. Aksana Sprynčan. ŽyvaJa. — Minsk: Mastackaja litaratura.
9. Halina Dubianieckaja. Anadyjamiena.
10. Taćciana Sapač. Niachaj nie pakinie nas vosień. — Minsk: Miedysont (sieryja «Biblijateka Dziejasłova»).
Hienadź Sahanovič, historyk:
1. Jury Hardziejeŭ. Mahdeburhskaja Harodnia. Sacyjalnaja tapahrafija i majomasnyja adnosiny ŭ XVI—XVIII st.
2. Homo Nistoricus 2008. Hadavik antrapałahičnaj historyi / pad red. A.Smalenčuka z udziełam I.Dubianieckaj. — Vilnia: EHU.
3. Historyja Biełarusi: U 6 t. T. 2: Biełaruś u pieryjad Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. — Minsk: Ekapierśpiektyva.
4. Mietryka Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Kniha 30 (1480—1546) / Kniha zapisaŭ №30. Padrychtavaŭ V.Mianžynski. — Minsk: Biełaruskaja navuka.
5. Makaraŭ, Maksim. Ad pasada da mahdeburhii: pravavoje stanovišča miestaŭ Biełaruskaha Padźvińnia ŭ XIV — pieršaj pałovie XVII st. — Minsk: Ekapierśpiektyva.
6. Parłamienckija struktury ŭłady ŭ sistemie dziaržaŭnaha kiravańnia VKŁ i Rečy Paspalitaj u XV—XVIII st. Materyjały mižnarodnaj navukovaj kanfierencyi. Nav. redaktary S. Sokał i A. Januškievič. — Minsk.
7. Andrej Unučak. «Naša Niva» i biełaruski nacyjanalny ruch (1906—1915).
8. Jury Bochan. Vajskovaja sprava ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim u druhoj pałovie XIV — kancy XVI st. — Minsk: Biełaruskaja navuka.
9. Novikaŭ, Jahor. Vajennaja historyja biełaruskich ziemlaŭ da kanca CHII st. T. 2. — Minsk: Łohvinaŭ.
10. Baroŭski, Barys. Uradžency Biełarusi ŭ armii Andersa padčas Druhoj suśvietnaj vajny. — Minsk: Viktar Chursik.
Anatol Sidarevič, historyk, litaraturaznaviec:.
1. Hałasy z‑za niebakraju.
2. Adam Stankievič. Z Boham da Biełarusi;
Adam Stankievič. Vybranaje. Ukł. Uładzimira Konana. — Minsk: Knihazbor.
3. Alaksiej Karpiuk. Raźvitańnie ź iluzijami.
4. Rasstralanaja litaratura.
5. Andrej Unučak. «Naša Niva» i biełaruski nacyjanalny ruch (1906—1915).
6. Citoŭ A.K. Hieraldyka Biełarusi. Słoŭnik‑daviednik. — Minsk: MFKD.
7. Jury Bochan. Vajskovaja sprava ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim…
8. Historyja Biełarusi: U 6 t. T. 2: Biełaruś u pieryjad Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
9. Piotra Sadoŭski. Moj šybalet.
10. Vilna 1823—1824: Pieriekriestki pamiati (Ioachim Leleviel. Novosilcov v Vilnie; Ivan Łobojko. Moi vospominanija). (ukł., Fiaduta A. Limaryjus, 2008)
Alaksandra Dyńko, hałoŭnaja redaktarka vydaviectva «Łohvinaŭ»:
1. Ivonka Surviłła. Daroha. Stoŭpcy—Kapienhahien—Paryž—Madryd—Atava. — Minsk: radyjo «Svaboda».
2. Adam Stankievič. Z Boham da Biełarusi.
3. Astryd Lindhren. Pipi Doŭhaja pančocha.
4. Idyš‑biełaruski słoŭnik. Układańnie Alesia Astravucha. — Minsk: Miedysont.
5. Jeva Viežnaviec. Šlach drobnaj svołačy. — Minsk: Łohvinaŭ / Kniharnia «Naša Niva».
6. Hałasy z‑za niebakraju.
7. Viera Burłak, Viktar Žybul. Zabi ŭ sabie Sakrata. Vieršy. — Minsk: Halijafy.
8. Čaroŭny śviet. Ź biełaruskich mifaŭ, padańniaŭ i kazak. — Minsk: Biełaruskaja Encykłapiedyja.
9. Danuta Bičel. Chadzi na moj hołas.
10. Valancina Aksak. Ružoŭnica. — Minsk: Łohvinaŭ.
11. Vilna 1823‑1824: Pieriekriestki pamiati.
Alaksandr Fiaduta, palityčny kansultant, vydaviec:
1. Hałasy z‑za niebakraju.
2. Taćciana Sapač. Niachaj nie pakinie nas vosień.
3. Halina Dubianieckaja. Anadyjamiena.
4. Adam Stankievič. Z Boham da Biełarusi.
Maryjka Martysievič, litaratarka:
1. Michał Aniempadystaŭ, Lavon Volski. Narodny Albom. — Minsk: Miedysont, 2008.
2. Andrej Chadanovič. Berlibry.
3. Čała ja nie chiliŭ prad siłaj. Antałohija biełaruskaj paezii XV‑XX stahodździaŭ. Ukł. Lavon Barščeŭski i Adam Pamorski. Vrocłaŭ: «Kalehium Uschodniaj Jeŭropy».
4. Piotra Sadoŭski. Moj šybalet.
5. Alhierd Bacharevič. Saroka na šybienicy. — Minsk: Łohvinaŭ.
6. Pavał Kaściukievič. Dušpastarskija spatkańni dla dačnikaŭ. — Minsk, Łohvinaŭ / Kniharnia «Naša Niva».
7. Siarhiej Pryłucki. Dzievianostyja forever. — Minsk: Miedysont. (Biblijatečka časopisa «Dziejasłoŭ»).
8. Siarhiej Chareŭski. Pra‑moŭlenaje. — Vilnia: Vydaviectva EHU.
9. Uładar Piarścionkaŭ. Pier. z anh. Dz. Mahileŭcava i K. Kurčankovaj. — Minsk.
10. Halina Dubianieckaja. Anadyjamiena.
Čarniakievič Andrej, historyk, piedahoh:
1. Jury Hardziejeŭ. Mahdeburhskaja Harodnia…
2.Kazłoŭski, M. Naščadak słaŭny kryvičoŭ. Pra Adolfa Klimoviča. — Minsk: Knihazbor.
3. Danuta Bičel. Chadzi na moj hołas.
4. Pavał Siaŭruk. Niebyćcia nie isnuje. — Hrodna‑Vrocłaŭ. (sieryja «Haradzienskaja biblijateka»).
5. Adam Stankievič. Z Boham da Biełarusi.
6. Andrej Unučak. «Naša Niva» i biełaruski nacyjanalny ruch (1906—1915).
7. Romańko, O. Koričnievyje tieni v Poleśje. Biełoruśsija 1941—1945. — Moskva: Viečie.
Andrej Vaškievič, historyk:
1. Jury Hardziejeŭ. Mahdeburhskaja Harodnia…
2. Alaksiej Karpiuk. Raźvitańnie ź iluzijami.
3. Dažyć da zialonaj travy…: listavańnie i aŭtohrafy Vasila Bykava i Ryhora Baradulina (1960—2003).
4. Kazłoŭski, M. Naščadak słaŭny kryvičoŭ. Pra Adolfa Klimoviča. — Minsk: Knihazbor.
5. Siarhiej Chareŭski. Pra‑moŭlenaje.
6. Historyja Biełarusi, II‑i tom.
7. Siarhiej Chareŭski. Kultavaje dojlidstva Zachodniaj Biełarusi ŭ 1920—30 hady. — Vilnia: Vydaviectva EHU.
8. Andrej Unučak. «Naša Niva» i biełaruski nacyjanalny ruch (1906—1915).
