Mierkavańni33

Hetaje sałodkaje słova...

Libieralizacyja ŭ dziejańni nahadvaje nieśmiarotnyja tvory Sałtykova-Ščadryna. Piša Vital Taras.

Libieralizacyja ŭ dziejańni nahadvaje nieśmiarotnyja tvory Sałtykova-Ščadryna. Piša Vital Taras.

Apošnim razam padobnaje ŭzbahačeńnie palityčnaj leksiki adbyłosia akurat čverć stahodździa tamu ŭ SSSR. Tady zamiest reformaŭ abviaščałasia pierabudova, zamiest svabody — hałosnaść, zamiest demakratyi — demakratyzacyja. Čym adroźnivajecca demakratyzacyja ad sapraŭdnaj demakratyi, narod, praŭda, zrazumieŭ davoli chutka. Niezdarma paśla razhonu mirnaha šeścia ŭ Kurapaty milicejskija dubinki ludzi pačali nazyvać «demakratyzatarami». A što aznačaje ŭ siońniašniaj Biełarusi «libieralizacyja»?

Ad hienieralisimusa da libieralisimusa

Pierš čym sprabavać rasšyfravać sens hetaha «kaladnaha pasłańnia» ŭładaŭ narodu, varta ŭspomnić, što aznačaje termin «libieralizm» i što za im staić. Pachodzić jon ad łacinskaha słova «liber» (volny). U Rasiju słova «libieralny» pryjšło z zachadu ŭ XVIII stahodździ i spačatku aznačała «valnadumny». Paźniej jano nabyło niehatyŭnaje adcieńnie.

Satyryk Sałtykoŭ-Ščadryn pryśviaciŭ niamała jadavitych radkoŭ rasijskim «libierałam».
Dastatkova ŭspomnić «Mudraha piečkura». Hieroj apaviadańnia vystupiŭ pierad ščupakom z pałymianaj libieralnaj pramovaj i byŭ imhnienna im prahłynuty. Prosta tamu, što drapiežnaja rybina raziaviła skivicy ad ździŭleńnia, i piečkura płyńniu ŭciahnuła ŭnutr.

Inšy rasijski satyryk — Uładzimir Vajnovič — u svaim ramanie «Maskva 2042» vyvieŭ piersanaž pad imiem Hienijalisimus. Heta maršał KDB Bukašoŭ, jakoha za zasłuhi pierad ajčynaj uhanaravali najvyšejšym zvańniem «Hienijalisimusa» i zapuścili na arbitu ŭ kosmas, adkul jon kiravaŭ z dapamohaj ukazaŭ Maskarepaj. Tak, pavodle aŭtara, nazyvajecca budučaja dziaržava.

Pry kancy 1990-ch u presie źjaviłasia iraničnaja mianuška Libieralisimus (jaŭna padkazanaja ramanam Vajnoviča). Tak buduć nazyvać, naprykład, Žyrynoŭskaha, lidera pieršaj z dazvolenych Kramlom partyjaŭ — ŁDPR. Paźniej niekatoryja apazicyjnyja publicysty pačnuć užyvać słova «libieralisimus» i ŭ dačynieńni da kiraŭnika RB. Ale mianuška hetaja ŭ Biełarusi nie pryžyłasia. I nie tolki tamu, što, adrozna ad prydumanaha Hienijalisimusa, ad jakoha, pavodle ramanu, realna ničoha nie zaležała, naš kiraŭnik sapraŭdy kiruje ŭsim žyćciom dziaržavy, navat u drobiaziach.

Žarty na temu libieralizmu vyhladajuć niaśmiešna, bo ŭ nas, jašče ŭ bolšaj stupieni, čym u Rasii, na dziaržaŭnym uzroŭni padtrymlivajecca kult Hienieralisimusa — Iosifa Stalina.

Darečy, vyniki teleprajektu Pieršaha kanału «Imia Rasii», pavodle jakich Stalin zaniaŭ treciaje miesca ŭ hałasavańni, nie takija biaskryŭdnyja, jak moža padacca. Kali ŭvažliva pryhledziecca, dyk pieramožca hałasavańnia Alaksandr Nieŭski jość svajho rodu dvajnikom Stalina. U masavaj śviadomaści kniaź Alaksandr Nieŭski — heta hieroj adnajmiennaha filmu Siarhieja Ejzienštejna. Film, jak viadoma, byŭ zrobleny napiaredadni vajny na zakaz hiensieka. Saviecki režysior, faktyčna, vyvieŭ jaho ŭ abliččy kinahieroja. Heta Stalin ŭ idealnym varyjancie — uvasobleny ŭ niepachisnym vajary ź miačom u ruce i biblejskim praroctvam na vusnach: «Chto ź miačom da nas pryjdzie, toj ad miača i zahinie!» Hałoŭnaje zło hieroj kinakarciny bačyć nie ŭ tatarskaj Ardzie, jakoj vymušany płacić daninu, a na Zachadzie, adkul iduć na pravasłaŭnuju Ruś nienavisnyja kryžanoscy-kataliki.

A pamiž siaredniaviečnym kniaziem i Stalinym zaciasaŭsia Stałypin, jakoha pamiatajuć u narodzie dziakujučy «stałypinskim halštukam» (jon uvioŭ u Rasii instytut paskoranych vajenna-palavych sudoŭ, jakija kančalisia šybienicaj).

Ci byŭ Kalinoŭski libierałam?

Možna doŭha razvažać nad historyjaj libieralnaj idei dy krušeńniem libieralizmu ŭ Rasii 1990-ch. Ale ž

u historyi Biełarusi ŭvohule nie było i niama realnych pratatypaŭ dziejačaŭ libieralnaj idei.
Słavutaje liberum veto — prava luboha šlachciča zabłakavać luboje rašeńnie Sojmu, nie maje dačynieńnia da libieralizmu, chutčej — da anarchii.

Ciažka znajści libieralnych hierojaŭ i ŭ našaj litaratury. Davodziłasia, praŭda, sustrakacca ź mierkavańniem, što Kastuś Kalinoŭski byŭ libieralnym dziejačam, pakolki zmahaŭsia za svabodu — u tym liku za svabodu biełaruskaha słova. Ale svaboda druku jość usiaho tolki adnym z składnikaŭ zachodniaha libieralizmu, jaki nie tolki abviaściŭ pravy čałavieka na svabodu i svabodnaje pradprymalnictva. Jon maje karani ŭ ideałach humanizmu. Darečy, libierały napačatku nie prymali demakratyi. Jany ličyli, što sam čałaviek lepiej za ŭsich viedaje, što dla jaho dobra. I nijakija vybary ŭ pradstaŭničyja instytucyi jamu nie patrebnyja. Tolki paźniej libierały stali vystupać za svabodnyja vybary jak uśviadomlenuju nieabchodnaść.

Lidera nacyjanalna-vyzvolnaha ruchu Kalinoŭskaha možna nazvać demakratam, ale ž nijak nie humanistam i nie libierałam.
Čas, kali ŭ Rasii panavali zusim nie libierały, a takija asoby, jak Muraŭjoŭ-viešalnik (papiarednik Stałypina?) humanizmu nie spryjaŭ.

Siarod zasnavalnikaŭ BNR pieravažali prychilniki sacyjalistyčnaj idei, vielmi dalokaj ad libieralnaj. Adzinaje vyklučeńnie — staršynia Biełnackamu Raman Skirmunt. Historyki jaho nazyvajuć to kansiervataram, to libierałam (što, nasamreč, jość dvuma bakami adnaho miedala). Ale ž śmierć jaho ŭ kastryčniku 1939 hodu ŭ svaim majontku ad ruk sialan naŭrad ci śviedčyć pra pośpiech libieralizmu ŭ Biełarusi, dy i va ŭsioj pieradvajennaj Jeŭropie.

Ciapier Jeŭropa zusim nie taja. U bolšaści krainaŭ ES va ŭładzie znachodziacca kali nie libierały i nie kansiervatary, dyk sacyjalisty, jakija časta z pośpiecham błakujucca z svaimi idejnymi spabornikami. Asabliva, kali ŭźnikaje pahroza prychodu da ŭłady krajnie pravych, ksienafobskich partyjaŭ, jak heta zdaryłasia niadaŭna, naprykład, u Aŭstryi i Šviejcaryi.

Linhvistyčny analiz

Ci jość abviaščeńnie libieralizacyi z vysokaj trybuny krokam nasustrač sučasnaj Jeŭropie, jaje demakratyčnym i libieralnym kaštoŭnaściam?

Varta źviarnuć uvahu na samo leksičnaje značeńnie słova.

Nie libieralizm ci libieralnaja ideja, a — libieralizacyja. Da hetaha ŭ savieckaj historyi byli «elektryfikacyja», «industryjalizacyja», «kalektyvizacyja», «chimizacyja», narešcie «demakratyzacyja».
Była i «libieralizacyja» — pry Chruščovu. Tady z stalinskich łahieraŭ vypuścili miljony palitzekaŭ. Adnak paźniej u Biełarusi libieralizacyja vyliłasia ŭ paŭsiudnaje zakryćcio cerkvaŭ i kaściołaŭ i ŭ vyhnańnie biełaruskaj movy z bolšaści škołaŭ dy aficyjnych ustanovaŭ.

Tak što ciapierašniaja libieralizacyja całkam upisvajecca ŭ saviecki siemantyčny šerah raznastajnych «-cyjaŭ», nivodnaja ź jakich ničoha nie davała zvyčajnym ludziam — ni kiłbasy, ni svabody. Novyja łozunhi abviaščalisia ŭładami zaŭsiody vyklučna dla taho, kab zaciamnić, schavać sens taho, što adbyvajecca na samaj spravie: zamiest rabskaj pracy — «industryjalizacyja», zamiest pryhonnaha prava i hoładu — «kalektyvizacyja», zamiest praŭdy pra stalinskija złačynstvy — «libieralizacyja».

Padčas sustrečy kiraŭnika dziaržavy z kiraŭnikami dziaržaŭnych ŚMI, na jakoj šmat havaryłasia pra libieralizacyju, adzin z telenačalnikaŭ zhadaŭ pra «adno akno». Mieŭsia na ŭvazie prezidencki ŭkaz, pavodle jakoha ŭsie dakumienty pry vyrašeńni spravaŭ možna było zdavać i atrymlivać praz adno akno, dziela zručnaści i chutkaści. Na spravie heta, kaniečnie, vyliłasia ŭ jašče daŭžejšyja čerhi va ŭstanovach. Kiraŭnik dziaržavy nie viedaŭ, vidać, što biurakratyzm, niahledziačy na jaho ŭkaz, pa-raniejšamu praćvitaje. Tamu jon daručyŭ pravieryć ahučanyja fakty i, kali paćvierdziacca, surova spahnać ź vinavatych. Heta i jość libieralizacyja ŭ dziejańni. Choć i nahadvaje nieśmiarotnyja tvory Sałtykova-Ščadryna.

Heta nie značyć, što nie varta radavacca vyzvaleńniu palitźniavolenych, viartańniu niekatorych niezaležnych haziet u šapiki, abo rehistracyi Ruchu za Svabodu. Možna nie tolki radavacca, ale ž i pasprabavać vykarystać novyja mahčymaści ŭ praktycy, pakul dziaržava znoŭ nie pamianiaje praviły hulni. Tolki varta pamiatać, što heta mienavita hulnia, hulnia słovaŭ.

My viedajem ź niadaŭniaj historyi, što

«hałosnaść» i «demakratyzacyja» majuć tendencyju pieratvaracca ŭ niešta bolšaje.
Tolki hetaha treba nie čakać ad ułady, a damahacca samim.

Kamientary3

 
Naciskańnie knopki «Dadać kamientar» aznačaje zhodu z rekamiendacyjami pa abmierkavańni.

Ciapier čytajuć

«Soramna i baluča!» Siarhiej Cichanoŭski paskardziŭsia na niedastatkovuju padtrymku biełarusaŭ75

«Soramna i baluča!» Siarhiej Cichanoŭski paskardziŭsia na niedastatkovuju padtrymku biełarusaŭ

Usie naviny →
Usie naviny

Horača, jak u piekle. Jak Jeŭropa pieražyła adzin z samych haračych miesiacaŭ za ŭsiu historyju nazirańniaŭ6

Cichanoŭskaja pra 3 Lipienia: Na spravie ni pra jakuju sapraŭdnuju niezaležnaść ci svabodu havorki nie idzie13

«Ty pabačyš i pačuješ. Heta budzie nie bomba, a bombišča». Ranicaj 2 lipienia Pavieł Łatuška atrymaŭ list ad asoby, jakaja pastajanna atakuje jaho22

Stali viadomyja imiony čatyroch palitźniavolenych žančyn, vyzvalenych pa papiarednim pamiłavańni4

Biełaruski komik źniaŭsia ŭ sieryjale z zorkaj «Zvyšnaturalnaha». U kadry i Minsk — jak jaho bačać amierykanskija kinošniki2

U Biełarusi spraścili praceduru prodažu tavaraŭ z padvojnymi kodami markiroŭki

Jak pieražyć śpioku?11

Dałaj-łama prydumaŭ, jak vyznačyć sabie namieśnika i abchitryć Kitaj2

U Vilni buduć šukać mahiłu Vitaŭta. Pošuki, jakija pravodzilisia stahodździe tamu, pryviali da vialikich adkryćciaŭ, ale mety nie dasiahnuli10

bolš čytanych navin
bolš łajkanych navin

«Soramna i baluča!» Siarhiej Cichanoŭski paskardziŭsia na niedastatkovuju padtrymku biełarusaŭ75

«Soramna i baluča!» Siarhiej Cichanoŭski paskardziŭsia na niedastatkovuju padtrymku biełarusaŭ

Hałoŭnaje
Usie naviny →

Zaŭvaha:

 

 

 

 

Zakryć Paviedamić