Rasijski piśmieńnik Viktar Jerafiejeŭ pabyvaŭ u Minsku na fiestyvali «Pradmova» i paśla hetaha napisaŭ artykuł pra Biełaruś dla «Frankfurter alhiemajne cajtunh». Prapanujem vam jaho sa skarotami ŭ biełaruskim pierakładzie z łaskavaj zhody aŭtara.
«Zachop Kryma i vajna na Danbasie prynieśli Rasiei plon adčužeńnia z boku samych blizkich susiedziaŭ i sajuźnikaŭ, pra što jana naŭrad ci padazravała z samoha pačatku. Susiedzi spałochalisia, ale nie skarylisia. Naadvarot. Pucin spryjaŭ samaidentyfikacyi pierš za ŭsio ŭkrainskaj nacyi, jakaja da Kryma zbolšaha znachodziłasia ŭ amorfnym stanie. Jamu varta było b ciapier u Kijevie pastavić marmurovy pomnik, kab nie dziesiać ź liškam tysiač achviar, jakija zahinuli na vajnie ŭ Danbasie, i vialikaja kolkaść biežancaŭ.
U Biełarusi taksama adbylisia zaŭvažnyja źmieny palityčnaha klimatu. Biełaruś pračnułasia. Heta hałoŭnaja navina pra siońniašniuju Biełaruś, — piša Jerafiejeŭ. — Da niadaŭniaha času jana spała ciažkim snom dyktatury. Kali pieravaročvałasia ŭ śnie, to cisnuła apazicyju, śviadoma i padśviadoma, jak cieła pad čas snu zmahajecca z usim, što zaminaje jamu spać.
Toje, što Biełaruś pračnułasia, nie značyć, što jana skinuła dyktaturu. Ale vyhladaje na toje, što dyktatura trochi pierajnačyłasia. Jana źlohku afarbavałasia ŭ nacyjanalnyja kolery, zrabiła miakkuju biełarusifikacyju.
Zrabiła jana heta nie praz dobraje žyćcio. Łukašenkaŭskaja dyktatura zdahadałasia, što ŭ jaje adbiaruć uładu. A razam z uładaj vykraduć i ŭsiu krainu. I zrobić heta nie chto inšy, jak jaje najlepšy siabar, uschodni susied, Rasieja.
Tak što ja pryjechaŭ na litaraturny fiestyval u Minsk nievypadkova. Na Kastryčnickaj vulicy, u pamiaškańni byłoha zavoda, ładziacca histaryčnyja dyskusii, čytajuć vieršy, abmiarkoŭvajuć prozu. Ja byŭ na mižnarodnym dyspucie «Litaratura i ŭłada» — heta zaŭsiody ŭ našych krajach haračaja tema.
Intelektualny Minsk spačuvaje palityčnaj apazicyi. Možna navat skazać, što ŭpłyŭ biełaruskaj apazicyi adbivajecca na šyrokich kołach hramadstva, čaho nie skažaš pra Rasieju. U Rasiei šmat niezadavolenych, u asnoŭnym praź biednaść i zasille čynoŭnikaŭ, ale viektar pratestu da kanca nie vyznačany, pratestujučych kidaje to ŭleva, to ŭprava. Miarkujučy pa palityčnaj adkrytaści «Pradmovy», maładaja intelihiencyja Minska ciešycca novaj stupieńniu svabody, samoj mahčymaściu dyskusii.
Niebiaśpieka z boku Rasiei maje šmatviektarny charaktar, ale ŭ histaryčnym vymiareńni pabudavana na ruskim kompleksie pieravahi nad Biełaruśsiu. Isnuje niejki ŭstojlivy vobraz biełarusa-sielanina, ledź nie kałhaśnika, jaki, pakusvajučy vus, sadzić kapustu i kapaje bulbu. Nu, i adpaviedna lidar u jaho — były staršynia kałhasa Alaksandr Łukašenka. Niehatyŭny nacyjanalny vobraz biełarusa zbolšaha spryjaje tamu, što jon, jak małodšy brat ruskaha, tolki vyjhraje, kali jaho voźmie da siabie vialikaja Rasieja. Jana i tak znachodzicca ź im u adnosinach «Sajuznaj dziaržavy», choć paramietry hetaj dziaržavy da kanca nie vybudavanyja.
Pahłynańnie Biełarusi z boku Rasiei ŭ samoj Rasiei, asabliva ŭ hłybincy, nie vyklikała b asablivych pieražyvańniaŭ, a nabližeńnie miežaŭ Rasiei da Jeŭropy tolki b spadabałasia ruskim. Ź inšaha boku, palaki taksama hladziać na biełarusaŭ trochi pabłažliva. Dla ich jany taksama zbolšaha sielskija ludzi, jakim treba pryščapić praviły jeŭrapiejskich pavodzin. Nablizić Biełaruś da Jeŭropy — heta nie značyć dla Zachadu ŭziać jaje z saboj, chutčej, zrabić bufiernaj zonaj.
Dla biełaruskaj intelihiencyi, nakolki ja zrazumieŭ pa hutarkach na fiestyvali, ani toj, ani inšy padychod nie pasuje, — piša Jerafiejeŭ.
Heta pastaviła hramadstva ŭ składanaje stanovišča ŭ dačynieńni da ŭłady. Łukašenka staŭ adzina nadziejnym harantam niezaležnaści Biełarusi. Niezaležna ad taho, što prymusiła jaho pryniać misiju haranta, luboŭ da krainy abo — da siabie i siamji, jakaja praciahnie jaho spravu, a moža być i pieršaje, i druhoje, — Łukašenka maje dośvied, jak vieści składanyja pieramovy z Pucinym, siabravać i hrubijanić jamu, nie zhadžacca pa cełym šerahu pytańniaŭ. Viadoma, paśla Kryma Pucin zdolny na niečakanyja ŭčynki, jamu i Łukašenka nie pieraškoda prarvacca da miežaŭ Polščy, ale kali tak, to rabić jamu heta treba jak maha chutčej, tamu što Biełaruś adkołvajecca i jak kryha adpłyvaje ad Rasiei.
Biełaruś siońnia ŭjaŭlaje saboj dobra vymiecienuju, pracavituju krainu, jakaja nie pakidaje ŭražańnia stračanaj u sučasnaj historyi. Pali dahledžanyja, asnoŭnyja darohi ŭ dobrym stanie.
Ruskuju litaraturu tam viedajuć dobra, padrabiazna, jak rodnuju, ale z punktu hledžańnia biełaruskich historykaŭ my naležym da roznych cyvilizacyj.
Biełarusy śćviardžajuć, što Vialikaje Kniastva Litoŭskaje — siaredniaviečnaja dziaržava ad Bałtyjskaha mora da Čornaha (u najbolš udałyja dla jaho hady) — heta i jość ich ułasnaja dziaržava. U dokaz hetaha mianie adviali ŭ halereju ŭ centry horada, śpiecyjalna adčynili jaje ŭ niadzielu, kab pakazać mnie parad hieahrafičnych kart — niamieckich, francuzskich, polskich, jakija demanstravali terytaryjalnuju moc Vialikaha Kniastva. Hetaje Kniastva było praklatym miescam dla savieckich historykaŭ, jakija ŭsialak hanili jaho. Užo tolki paśla pierabudovy ruskija univiersiteckija studenty ŭpieršyniu daviedalisia, što Kniastva było jeŭrapiejskaj alternatyvaj dla ruskaha nasielnictva, jakoje tam, va ŭschodnich jaho abłaściach, pryžyłosia i razmaŭlała pa-rusku. Zrešty, novy ruski nacyjanalizm pucinskich hadoŭ znoŭ chavaje hetuju temu.
U jakaści hałoŭnaj admietnaści, jakaja adździalaje Kniastva ad imperskaj Rasiei, mnie na fiestyvali daviali pra toje, što ŭ ich byŭ Reniesans (u Rasiei sapraŭdy jaho nie było). Akramia taho, Jeŭropa — heta hotyka, i ŭ ich była svaja hotyka. Nu voś, «viaskovaja» Biełaruś ustupaje ŭ sprečku ź impierskaj Rasiejaj… U Biełarusi jość i kataliki, i pravasłaŭnyja, i ŭnijaty — uvohule, zaŭsiody była relihijnaja pamiarkoŭnaść.
Ja nie chaču ŭdavacca ŭ padrabiaznaści histaryčnych kancepcyj. Ja chaču skazać, što Biełaruś spłyvaje da cyvilizacyi, jakaja joj histaryčna bližejšaja. Na hetym šlachu jaje buduć čakać usialakija niečakanaści.
Jak by tam ni było, u biełaruskaj intelihiencyi idzie razvarot ad antykałanijalnaha dyskursu, jaki źviazany ź minułym Biełarusi, da postkałanijalnaha, źviernutaha da budučyni. Biełaruś dla mianie padobnaja na kryštalnuju vazu, ź jakoj treba abychodzicca aściarožna. Joj nie patrebny los Ukrainy, ale joj nieprymalny i anšlus», — piša Jerafiejeŭ.
