«Basovišča»-1992. Ekran na scenie, padrychtavany mastakom Lavonam Tarasievičam, byŭ razmalavany hledačami pierad pačatkam kancertaŭ
Na minułym tydni prajšło 29 hadoŭ, kali startavała pieršaje «Basovišča» — fiestyval muzyki maładoj Biełarusi ŭ Haradku na Biełastoččynie. A ŭ subotu adbudziecca apošniaje «Basovišča», 30-je pa liku, piša Radyjo Svaboda.
Z hetaj nahody Jan Maksimiuk vyrašyŭ pastavić sabie samomu siem z pałovaj pytańniaŭ pra tyja aśpiekty fiestyvalu, pra jakija, jak jon ličyć, inšyja nie pytajucca.
«Basovišča»-1992. Pres-kanfierencyja. Na pieršym płanie: Jan Maksimiuk, Jarasłaŭ Ivaniuk, Mikoła Vaŭraniuk
— Čamu ty vyrašyŭ zrabić intervju pra «Basovišča» z samim saboju — nastolki zaznaŭsia, što dumaješ, byccam inšyja viedajuć pra hety fiestyval mienš za ciabie ci skažuć pra jaho mienš cikava za ciabie?
— Zusim nie. Nichto nie viedaje pra «Basovišča» bolš, čym jaho arhanizatary, a da arhanizataraŭ fiestyvalu ja nikoli nie naležaŭ. Kali adbyłosia pieršaje «Basovišča» — 13—14 lipienia 1990 — ja ŭžo nia byŭ studentam i ŭ padrychtoŭku fiestyvalu ŭklučyŭsia litaralna za dzień da jaho inaŭhuracyi. Małodšyja siabry ź Biełaruskaha abjadnańnia studentaŭ paprasili mianie tady pabyć adnym ź viadoŭcaŭ fiestyvalu — takim maderataram (u pary z majoj paźniejšaj kumoj, Barbaraj Kučynskaj), jaki pierad vystupami vykanaŭcaŭ skaža ŭ mikrafon niekalki słovaŭ da publiki.
Sprava tut u inšym. Mnie chočacca skazać nie pra sam miechanizm «Basovišča» i jaho arhanizacyjnyja pośpiechi ci prakoły, u čym ja aryjentujusia mienš za inšych, a pra značeńnie fiestyvalu ŭ šyrejšym biełaruskim kantekście. Chočacca vykazać niekalki dumak, jakich maje padlaskija ziemlaki naahuł nie vykazvajuć publična.
— Kali tak, to davaj… Tolki nie kažy, što fiestyval, jaki pratrymaŭsia 29 hadoŭ, skančajecca sioleta jakraz tamu, što ŭžo nie maje nijakaha značeńnia, dobra?
— Hetaha ja nie skažu. «Basovišča», jak luby muzyčny fiestyval letniaj paroju, maje značeńnie dla maładych ludziej, jakim cikava pažyć dva-try dni ŭ namiotach zdalok ad haradskoha harmidaru, pasłuchać muzyki, papić piva, zaviazać novyja znajomstvy. Lasok kala Haradka — vielmi dobraje miesca dla ŭsiaho hetaha.
Prablema adnak u tym, što ciaham hetych 29 hadoŭ, kali kala Haradka dva dni ŭ lipieni hučała biełaruskaja pop- i rok-muzyka, niaŭmolna prapadaŭ biełaruski kantekst na Padlaššy. Nastupała chutkaja pałanizacyja moładzi ź biełaruskimi karaniami — moŭnaja, kulturnaja, śvietapohladnaja. To bok adbyvałasia na pieršy pohlad paradaksalnaja reč — čym vyšejšy byŭ muzyčny ŭzrovień «Basovišča» i čym lepšaja była jaho arhanizacyja, tym mienš «biełaruskim» jon stanaviŭsia. Mienš «biełaruskim» u sensie ŭpłyvu na śvietapohlad i žyćciovyja pavodziny maładych pakaleńniaŭ patencyjnych biełarusaŭ.
— Ci nie zanadta piesimistyčna?
— Nie dumaju. Chopić uśviadomić sabie tolki adnu reč, pra jakuju zaraz skažu, kab pabačyć hetuju karcinu ŭ takoj pierśpiektyvie, u jakoj baču jaje ja.
Siarod sučasnych studentaŭ u Polščy niama ŭžo bolej ludziej z dastatkovaj «biełaruskaj matyvacyjaj», kab praciahvać arhanizavać «Basovišča». Biełaruskaje abjadnańnie studentaŭ (BAS), jakoje dało nazvu i aficyjnuju šyldu fiestyvalu, jak žyćciazdolnaja arhanizacyja, nie isnuje jak minimum dva dziesiacihodździ. Fiestyval u našym stahodździ ładziła nie stolki arhanizacyja, kolki nievialikaja siabryna samych zaŭziatych maładych biełarusaŭ, apošnim časam — dziaciej pieršych arhanizataraŭ z pačatku 1990-ch. I BAS realna praisnavaŭ da siońnia tolki jak arhanizacyjny kamitet «Basovišča». Tamu kaniec «Basovišča» — heta nasamreč kaniec spadziavańniaŭ, što ŭ nas na Padlaššy budzie novaja biełaruskaja źmiena z univiersiteckimi dypłomami…
— A ci byli časy, kali BAS byŭ bolš šmatlikim i zajmaŭsia jašče niečym inšym akramia «Basovišča»?
— Maładyja nie pomniać hetaha času. Ale majo pakaleńnie pomnić. Kali my arhanizavali «pieršy BAS», — u 1981-m i paźniej, paśla vajennaha stanovišča ŭ Polščy, — my aceńvali patencyjał biełaruskaha studenctva ŭ Polščy niedzie na tysiaču čałaviek. Realnaja heta była acenka ci nie, ja nie viedaju, ale skažu tabie, što ja byŭ na sustrečach u Biełastoku, dzie źbiralisia dźvie sotni maładych biełarusaŭ sa studenckich internataŭ — i chłopcaŭ, i dziaŭčat. Ty taksama pavinien heta pomnić…
Kali BAS urešcie aficyjna zarehistravali pad kaniec 1980-ch, aktyŭnych udzielnikaŭ biełaruskaha studenckaha ruchu prykmietna pamienšała, ale ŭsio jašče možna było kazać pra sotniu-paŭtary patencyjnych siabroŭ arhanizacyi.
U našym stahodździ možna było kazać realna ŭsiaho pra adzin-dva dziasiatki čałaviek, jakich možna było mabilizavać dla biełaruskaj dziejnaści, i hetaja dziejnaść abmiažoŭvałasia ŭsiaho «Basoviščam».
— Čamu ŭsio tak zdrabnieła, možaš patłumačyć?
Fiestyval uźnik u «zorny čas» dla Biełastoččyny, jakaja tady na dva-try hady stała, kali možna tak skazać, «pupam» biełaruskaha suśvietu, «aknom u Jeŭropu» dla savieckich biełarusaŭ i «aknom u Biełaruś» dla biełaruskich emihrantaŭ z-za akijanu. I my tady pavieryli, što dla nas mahčyma ŭklučycca ŭ ahulnabiełaruski kantekst. «Basovišča» było jakraz zadumanaje jak adzin z takich zachadaŭ, jaki ŭklučaje našu rehijanalnuju biełaruskaść u ahulnabiełaruski kantekst. Nu bo na «Basoviščy» vystupali, pobač z našymi, vykanaŭcy ź Biełarusi, a bahaciejšyja za nas zaakijanskija surodzičy davali nam hrošy, kab biadniejšyja za nas vykanaŭcy ź Biełarusi mieli što jeści ŭ Haradku.
Ale hety «zorny čas» skončyŭsia jašče da prychodu Alaksandra Łukašenki, a paśla 1994 hodu dyk usie ŭvohule načchali na nas, i my zastalisia sam-nasam sa svaim pravincyjnym kantekstam, choć staralisia nie padavać vyhladu i ŭsio jašče ličyli, što my važnyja dla «bolšaj Biełarusi» i što jana ŭsio jašče moža słužyć nam apiryščam, kali nie materyjalnym, dyk maralnym.
Usio heta ŭ doŭhaterminovaj pierśpiektyvie akazałasia pamyłkovym i biezvynikovym. Na «Basoviščy» vystupali štoraz inšyja i štoraz lepšyja hurty ź Mienska, ale toje, što jany śpiavali, było ŭžo pa-za našym padlaskim kantekstam. Nu, prynamsi pa-za kantekstam maładych, jakija tančyli pierad scenaj i pili piva ŭ kustach, ale nijakaha biełaruskaha mesedžu na «Basoviščy» ŭžo nie łavili…
— Ciabie pasłuchaješ, dyk i ŭ piatlu palezieš. Dyk što, sioleta «Basovišča» adhrymić apošni raz i ŭsio dla nas skončycca?
— Ckončycca nie ŭsio. Budzie vychodzić hazieta, časopis, buduć radyjo- i telepieradačy pa-biełarusku, ale pierśpiektyva abnaŭleńnia biełaruskaha ruchu ŭ sensie čałaviečych resursaŭ i idej — abnaŭleńnia padobnaha da taho studenckaha, jakoje adbyłosia pad kaniec 1980-ch i na pačatku 1990-ch — stanovicca vielmi ćmianaj…
— Dosyć. Skažy niešta aptymistyčnaje narešcie…
— Sioleta naš padlaski prazaik Miša Andrasiuk apublikavaŭ prystojny raman, a naša padlaskaja paetka Zoja Sačko — charošy paetyčny zbornik. Tak što rana jašče havaryć pra kaniec. Staraja hvardyja pamiraje, ale nie zdajecca. Nu, a maja (to bok, tvaja) žonka ni z taho ni ź siaho ŭziała i apublikavała knihu ŭspaminaŭ na pačatku hetaha hoda i pahražaje apublikavać druhuju pad jaho kaniec. Ty hetaha čakaŭ, ha? Voś ja jedu na Padlašša, kab praślazicca na apošnim «Basoviščy» ŭ Haradku, ale litaralna praź dzień u Hajnaŭcy adbudziecca premjera teatralnaha spektakla pavodle Hrabała pa-padlasku. Tak što čakaj niečakanaha, jak toj kazaŭ…
— Chto tak kazaŭ? Dy ładna, niavažna… Kali ty nie suprać, to i ja zahlanu ŭ tuju Hajnaŭku.
