Pišam doŭhija teksty z 1906 hoda
© 2019 | Naša Niva
Biełaruskija nulavyja
Tom 4. Technałohii


My pačynali 2000-ja z dazvońvańnia da internetu, a skančvali marami pra ŭłasnuju «silikonavuju dalinu»
Epocha, kali my daviedalisia, što takoje «technałohii»
Łakalnyja sietki ŭnutry dvaroŭ. Kampjutarnyja kłuby. «Kantra», GTA i The Sims. Biełaruski virus Neshta. Utvareńnie internet-partałaŭ. «Žyvy časopis» i pieršyja sacyjalnyja sietki. Źjaŭleńnie ałbanskaj movy i miemaŭ. Raskładuški i słajdary – topavyja madeli mabilnikaŭ. CD-RW i DVD. Budaŭnictva Parka vysokich technałohij.
2001
2002
2003
2000  2001 2002  2003 2004  2005 2006  2007 2008  2009
Jakija technałohii pryjšli i źmianili Biełaruś u 2000-ja? Jak my asvojvali miehabajty anłajnu, jak nabyvali pieršyja mabilniki, jak vučylisia karystacca elektronnymi hrašyma – u prajekcie z
Samsung Galaxy A50.
8W600100
Internet
U nulavyja internet u Biełarusi tolki pačynaje ŭvachodzić u kožny dom. Na źmienu kartkam z parolami, jakija davali mahčymaść zaleźci ŭ sieciva na peŭnuju kolkaść hadzin, prychodzić biesparolny dostup praz haradski telefon. Biełarusy «dazvońvalisia» da internetu pa numary 8600100 z dapamohaj dial-up-madema.
Niezabyŭny huk padłučeńnia da internetu ŭ 2000-ja.
Pakul ty pampavaŭ filmy ci šukaŭ dakład pa temie, nichto nie moh patelefanavać baćkam: linija była zaniataja. Mnohija siadzieli ŭ siecivie pa načach, kali taryf byŭ istotna tańniejšym. Siaredniaja chutkaść złučeńnia tady składała 28 kbit/siek — heta ŭ 460 razoŭ marudniej, čym siońnia. Strašny son dla tych, chto pryvyk čytać naviny sa smartfona pa darozie na rabotu i pampavać pieśni za paru siekund.

U 2000-m naličvałasia ŭsiaho 180 tysiač karystalnikaŭ sieciva — nie paraŭnać ź ciapierašnimi siamiu miljonami.

Praz hod źjavilisia chutkasnyja ADSL-pravajdary. Padklučeńnie kaštavała $700! Heta biez abanienckaj płaty i trafiku. Nie dziva, što ŭ damach haradžanie pačali stvarać łakalnyja sietki. Niekalki žycharoŭ kvater skidvalisia na internet, a samapryznačanyja adminy ź liku prasunutaj moładzi prakładali kabiel.

Mabilny internet biełarusy atrymali ŭ 2002-m. Pradastaŭlaŭ jaho sotavy apieratar «BiełSieł», jakoha ciapier užo niama.

Nulavyja zapomnilisia i biełaruskim virusam Neshta, ad jakoha paciarpieli nie tolki šarahovyja karystalniki internetu (i nie tolki ŭ našaj krainie). U 2007 hodzie jon zaraziŭ usie kampjutary «Technabanka», z-za čaho klijenty niekalki dzion nie mahli pravodzić hrašovyja apieracyi. Virus utrymlivaŭ u sabie aryhinalnaje pasłańnie, častka jakoha była napisana pa-biełarusku:
«Pryvitańnie ŭsim ~cikavym~ biełarus_kim dziaŭčatam…». Aŭtara, tajemnaha «dziadulu Apanasa», darečy, tak i nie znajšli.
U ofisie mabilnaha apieratara «Best», 2005 h. Fota: Andrej Lankievič
Pieršyja kropki dostupu vaj-faj źjavilisia ŭ 2007-m. A ŭžo praz hod biespravadnym internetam karystalisia 40 tysiač abanientaŭ u 200 nasielenych punktach. Cikava, što doŭhi čas pra IT-naviny biełarusy daviedvalisia z drukavanych haziet. «Kampjutarnyja vieści» i «Virtualnyja radaści» raskazvali pra vysokija technałohii, piractva ŭ siecivie i kampjutarnyja hulni.


U hety čas zaradžalisia bujnyja biełaruskija anłajn-ŚMI. 2000-y staŭ hodam zapusku partała Tut.by — sa stužkaj navin, kursami valut, cenami na paliva i biaspłatnaj poštaj.

Praz hod źjaviŭsia Onliner — jak vuzkaśpiecyjalizavany resurs pra mabilnuju suviaź. Na svaim forumie jon źbiraŭ tych, chto cikaviŭsia hadžetami i technałohijami, a ŭ katałohu prapanoŭvaŭ apošnija madeli telefonaŭ.

U nulavyja startavali i inšyja resursy: «Aŭtamalinaŭka», «Dzied Tałaš», shop.by. Haziety pačali rabić elektronnyja viersii. U 2006-m, darečy, zapracavaŭ i sajt «Našaj Nivy».

Pa suśvietnym rynku rekłamy lohka adsačyć, jak źmianiajecca sistema miedyja ŭ novym tysiačahodździ. Užo ŭ 2007-m biudžety kampanij na prasoŭvańnie ŭ internecie abhoniać vydatki na rekłamu ŭ časopisach i radyjo.
Miedyja
Kamunikacyja
Našy stasunki taksama pastupova pierachodziać u anłajn. Hałoŭnym miesiendžaram pačatku nulavych była «Aśka». Pamiatajecie huk novych paviedamleńniaŭ? ICQ nie patrabavała vialikaj chutkaści internetu i pracavała navat na samym prostym kampjutary, a tamu chutka zavajavała papularnaść. Karystalnikam pry rehistracyi prysvojvalisia identyfikacyjnyja numary — krutymi ličylisia tyja, chto paśpieŭ adchapić šaściznačnuju kambinacyju. «Aśka» zamianiała nam «Cindar» — usie virtualnyja znajomstvy (a paśla i afłajnavyja rasčaravańni) adbyvalisia tam.
Interfiejs «ołdfahaŭ» nulavych.
Pierachod ad prynta da ličby ŭ 2000-ch adbyvaŭsia voś tak. Chto pamiataje, što heta?
Kožny pavažany błohier tych časoŭ musiŭ mieć staronku ŭ «Žyvym časopisie». Pa sutnaści, ty biaspłatna atrymlivaŭ ułasny sajt, dzie moh dzialicca natatkami z žyćcia, pisać šmatsłoŭnyja ese i ličyć siabie vialikim ramanistam ci suziralnikam epochi. Samyja papularnyja dopisy traplali ŭ rehijanalny top. Svaje błohi viali piśmieńniki Viktar Marcinovič i Adam Hłobus, mastačka Nika Sandras. «ŽČ» byŭ asobnym mikrasuśvietam — tam raspalalisia sapraŭdnyja dramy, čutki pra jakija dalatali navat u afłajn.
U nulavyja zdaryŭsia bum sacyjalnych sietak. Biełarusy navat pasprabavali zapuścić svaje. Adna z takich sprobaŭ — Vseti.by. Sajt, jaki stvaryli dva prahramisty ź Viciebska, u mnohim kapiravaŭ «Ukantakcie». Adroźnieńni byli chiba što ŭ zialonym kolery interfiejsa i ŭ startavaj staroncy, jakaja prapanoŭvała naviny ź biełaruskich partałaŭ. Piać hadoŭ tamu sacsietka zakryłasia: pa słovach samich zasnavalnikaŭ, nie vytrymała kankurencyi i patrabavańniaŭ «razbałavanaj aŭdytoryi».

Niadoŭha pratrymałasia i Parta.by — kłon «Adnakłaśnikaŭ».
Skype — narodny miesiendžar druhoj pałovy 2000-ch.
U 2000-ja było modna karystacca «ałbanskaj movaj». Nu vy pamiatajecie ŭsie hetyja «ržunimahu», «accki», «niasiliŭ», «pacctałom» i hałoŭny miem tych hadoŭ – «previed, miadvied». Arfahrafičny trend vymušaŭ nas pisać «kreviedko», «honščeh», «błandzinko» i nie parycca. Novuju leksiku pryŭnieśli taksama kampjutarnyja hulni i internet. Školniki paśla ŭrokaŭ chutčej biehli dadomu, kab «juzać», «rehicca» i «rubicca».
U siaredzinie 2000-ch Babrujsk raptoŭna staŭ miemam. U horad pavalili rasijskija turysty – fatahrafavacca z šyldaj «Babrujsk». Sprava była ŭ tym, što «padonki», jak nazyvali siabie nośbity ałbanskaj movy, pačali adsyłać siudy ŭsich niaŭhodnych: «F Babrujsk, žyvotnaje!». Ale mała chto razumieŭ, ci hetaje miesca realnaje. Voś i jechali – pravieryć i razdabyć rečavy dokaz jaho isnavańnia. Jaki? Aŭtobusny tałončyk!
Słenh
Narodnaja miematyka na prastorach sieciva. Skrynšot 2019 h.
Miemy nulavych vyhladali prykładna tak.
«F Babrujsk,žyvotnaje»
Afftar žžot!
Ja, krieviedko.
Patctałom.
Prievied, miedvied!
Afftar, vypiej jadu.
Tady ŭsie, vidać, byli mocna zaniatyja, bo ekanomili čas navat na nabory paviedamleńniaŭ. Akazałasia, luboje słova možna skaracić: «lu cia» zamiest «lublu ciabie», «słu» zamiest «słuchaj». U KVZ žartavali na hetuju temu: «Raniej žančynam vieršy pryśviačali, a ciapier: čmok, spok nok».

A jašče akurat u hety čas u našym žyćci źjavilisia smajły. Najbolš prasunutyja viedali da 20 kambinacyj kropak, kosak i dužak, jakija dapamahali pieradać emocyi – ad radaści da abureńnia. Reśpiekt im i pavažucha.
Čytaj jašče

Biełaruskija nulavyja
Častka 1
Kali b tady chto skazaŭ, što praz 10-15 hod u modzie buduć vializnyja telefony pamieram z dałoń, jaho b družna zaśmiajali. U nulavyja bolšaść lubiła kampaktnyja mabiłki. Heta była epocha knopačnych udaratryvałych telefonaŭ. Pra lehiendarny Nokia 3310 — u narodzie «cahlinu» — žartavali, što im možna było kałoć arechi i zabivać ćviki, a čachoł dla jaho prydumali, kab pry padzieńni abaranić padłohu.
Tak, u našych pieršych sotavych nie było kamiery, kalarovaha ekranu i padtrymki MR3, zatoje jany trymali batareju pa čatyry dni. A madel naohuł nie mieła značeńnia: krutym ciabie rabiła ŭžo sama najaŭnaść telefona.

U 2003 hodzie prajšoŭ pieršy biełaruski čempijanat pa kidańni mabilnikaŭ. Svaje hadžety nie paškadavali 85 čałaviek. Zdahadajciesia, jakim byŭ pryz za pieršaje miesca? Pravilna: novy mabilnik.


Mienavita ŭ 2003-m vyjšaŭ sapraŭdny «chit» ad Samsung — zvyštonkaja na toj čas (usiaho 17 mm) trubka C100, jakaja zdabyła słavu dziakujučy šykoŭnaj 40-hałosnaj palifanii, što davała vializnuju pieravahu pierad kankurentami. U narodzie trubka stvarała «vaŭ-efiekt» svajoj «termajadziernaj» palifanijaj. Mienavita z hetaj madeli Samsung pierastaŭ być «sieradniakom» i dola brendu na rynku rezka pačała ŭzrastać.

A ŭžo ŭ 2005-m rynak uzarvała madel novaha času — słajdar Samsung D600. Košt na jaho byŭ niemały ($600—700), ale i pryznačaŭsia jon dla tych, kamu byŭ patrebny šyroki funkcyjanał. Słajdar padtrymlivaŭ źniešnija manitory, mieŭ słot dla kartki pamiaci, 2-miehapiksielnuju kamieru, jakasny huk i moh transfarmavacca ŭ muzyčny płejer.


Aproč słajdaraŭ u 2000-ja naša zachapleńnie vyklikali ŭsie mahčymyja raskładuški i madeli trubak, što źmiaščali pad ekranam amal usiu kampjutarnuju raskładku. Darečy, heta značna paskarała nabor sms-paviedamleńniaŭ. Nu ale sapraŭdnuju revalucyju ŭ druhoj pałovie nulavych zrabiŭ sensarny ekran.

Fiški dla mabilnikaŭ my pampavali praz kody, jakija drukavalisia ŭ hazietach. Chočaš novuju karcinku na zastaŭku ci pieśniu na zvanok — adpraŭlaješ pa sms kambinacyju ličbaŭ. Spačatku my zahružali palifaničnyja miełodyi, potym pierajšli na ryałtony ŭ farmacie MR3. U topie rynhtonaŭ byli «Bumier», Crazy Frog i prykoły kštałtu «heta bacia zvonić».

Ceny na sotavuju suviaź na pačatku nulavych prosta zaškalvali. Tolki ŭjavicie: kab padklučyć pakiet u 2001-m, treba było addać 150 dalaraŭ! I heta biez uliku abanpłaty. Z raźvićciom kankurencyi suviaź stała bolš dastupnaj. Cikava, darečy, što spačatku abanienty roznych apierataraŭ nie mahli zvanić i adpraŭlać sms adno adnamu.
Mabilniki

Kampjutar - u kožny dom
Na pačatku nulavych my hadzinami, a časam i dniami siadzieli ŭ kampjutarnych kłubach. U Minsku ŭ 2003 hodzie ich było až 150 — pry paštovych adździaleńniach, u paŭpadvalnych pamiaškańniach damoŭ. Uviečary, kab patrapić za svabodny kampjutar, davodziłasia čakać z hadzinu. Školniki i studenty pakidali tam apošnija kišennyja hrošy — zavalvalisia kampanijaj i «rubilisia» ŭ «kantru». Što rabić z hetymi kłubami — čynoŭniki nie viedali. Adny prapanoŭvali abmiažoŭvać čas znachodžańnia niepaŭnaletnich (naprykład, nie bolš za hadzinu na dzień), inšyja — puskać dziaciej da 16 hadoŭ tolki z baćkami, trecija — uvodzić hulni «patryjatyčnaha charaktaru» (što b heta ni značyła). U Pieršamajskim rajonie stalicy ŭ štat internet-kafe navat abaviazvali brać sacyjalnych piedahohaŭ.

Praŭda, užo ź siaredziny 2000-ch papularnaść kampjutarnych kłubaŭ stała padać: prosta ŭ bolšaści kampjutary źjavilisia doma. Pamiatajecie tyja hruvastkija manitory, što zajmali dobruju pałovu stała, i šumnyja sistemnyja błoki?


Kultavaj hulnioj taho pakaleńnia była nie tolki ŭ "kantru". U GTA my prymiarali na siabie rolu złačyncy i rabavali banki, u Need for Speed haniali pa trasach i ciuninhavali tački, u «Hierojach» pahłyblalisia ŭ śviet fentezi i zavajoŭvali harady. Dziaŭčaty fanacieli ad The Sims — budavali ŭ virtualnaj realnaści damy, siemji i karjeru.
U nulavyja źjaviłasia moda na damašnija kinateatry. Biełarusy miesiacami adkładali hrošy, kab kupić u kvateru vializny televizar z žk-manitoram, DVD-prajhravalnik i dobryja kałonki. Tady ž na forumach abmiarkoŭvali, jak być z hukaizalacyjaj, kab nie sapsavać adnosiny z susiedziami. Asabliva aryhinalnyja ŭmielcy prapanoŭvali dla hetych metaŭ abkładać ścieny łatkami z-pad jajek.
Damašnija videateki my papaŭniali ŭžo nie kasietami, a DVD. Kijoski z dyskami stajali na kožnym rahu. Samymi vyhadnymi pa canie byli padborki z 8-10 filmaŭ. Tak, paračka ź ich mahła naohuł nie zahruzicca, jašče kolki mieć žudasnuju jakaść, ale astatnija ž išli narmalna. Tady jašče byli papularnyja servisy prakatu — dyski davali zvyčajna na dva dni.
Padletki maryli pra Sony Play Station. U 2002-m na naš rynak pryjšli prystaŭki druhoha pakaleńnia, a ŭ 2007-m — treciaha (funkcyjanał jakich dazvalaŭ jašče i słuchać muzyku dy hladzieć filmy). Lepš za ich mahli być tolki partatyŭnyja kansoli. Zabava była nie z tannych, tamu sa ščaśliŭčykami, jakija atrymlivali prystaŭku na dzień narodzinaŭ, siabravali ŭsie.
Svaje pieršyja fajły my zachoŭvali na dyskietach. Buchhałtary pampavali na ich spravazdačy, školniki — refieraty i hulni (pa častkach, zrazumieła — z adnym miehabajtam pamiaci nadta nie razhulaješsia). Na kampakt-dyski ŭžo možna było zahružać albomy lubimych vykanaŭcaŭ i apošnija navinki kino — a kali heta CD-RW (raskoša!), to i pa niekalki razoŭ. Kaniečnie, naŭrad ci chto siońnia budzie prahladać tuju kalekcyju dyskaŭ. Pa-pieršaje, usie filmy možna pahladzieć anłajn, a pa-druhoje, mnohija z tych zapisaŭ byli «ekrankami».
Elektronnyja hrošy i kartki
U 2000 hodzie Nacbank pačynaje rehulavać apieracyi z elektronnymi hrašyma. Biełarusy zavodziać pieršyja virtualnyja kašalki na WebMoney i ź imi atrymlivajuć dostup da pakupak u internecie, płatnych apdejtaŭ hulniaŭ i masu mahčymaściaŭ zarabić hrošy na zamiežnych sajtach. Treba skazać, što biełaruskija anłajn-kramy pieršym časam elektronnaj valucie nie nadta daviarali i prasili žyvyja hrošy.

U 2004-m u krainie zapuścili ŭłasnuju sistemu anłajn-płaciažoŭ EasyPay. Kali WebMoney pracavali pad patranažam «Technabanka», to ajčynnaj sistemaj zajmalisia «Biełhazprambank» i internet-pravajdar «Adkryty kantakt».


Na pačatku nulavych urad vyrašaje raźvivać bieznajaŭnyja płaciažy. Mnohija biełarusy tady ŭpieršyniu atrymali zarobak na płastykavuju kartku. Z 2000 pa 2002 hod kolkaść kartak uzrasła ŭ čatyry razy. Najbolš ich chadziła ŭ Minskaj vobłaści, najmienš — na Hrodzienščynie.

Ale nie skazać, što z płastykam było zručna. Mała jakija kramy mahli pachvalicca najaŭnaściu terminała, a z bankamatami ŭ rehijonach naohuł była biada. U 2002-m na ŭvieś Mahiloŭ pracavali tolki dva (!) bankamaty, dzie možna było źniać zarobak. Praz čatyry hady adzin «Biełarusbank» zajmieŭ amal 800 bankamataŭ i 400 infakijoskaŭ pa krainie. Jašče paźniej kartki z mahnitnymi stužkami stanuć zamianiać na čypavyja — bolš biaśpiečnyja i funkcyjanalnyja. A pieršy ajčynny bankamat źjavicca tolki ŭ 2008-m. Vypuścić jaho Minskaje vytvorčaje abjadnańnie vyličalnaj techniki.


Čarha ŭ bankamat u Minsku, 2007 h.
Fota: Bymedia.net
Čytaj jašče

Biełaruskija nulavyja
Častka 2
U nulavyja Biełaruś pasprabavała stać kaśmičnaj dziaržavaj. U 2003 hodzie raspačaŭsia prajekt Biełaruskaha kaśmičnaha aparata, viadomaha jak BiełKA. Ułasny spadarožnik musiŭ dapamahać navukoŭcam manitoryć ekałahičnuju abstanoŭku, sačyć za vykarystańniem sielhasziemlaŭ i abnaŭlać tapahrafičnyja karty.
Raspracoŭkaj zajmałasia rasijskaja rakietna-kaśmičnaja karparacyja «Enierhija», a košt rabot aceńvaŭsia ŭ 13 miljonaŭ dalaraŭ. Mierkavałasia, što BiełKA adpracuje minimum piać hod i akupicca za pieršyja šeść miesiacaŭ. Zapusk spadarožnika na Bajkanury musiŭ adbycca 28 červienia 2006 hoda. Ale praź niaspraŭnaści rakiety-nośbita «Dniepr», jakaja pavinna była vyvieści jaho na arbitu, zapusk adkłali amal na miesiac. Druhaja sproba adbyłasia 26 lipienia i skončyłasia niaŭdačaj. Ruchavik «Dniapra» aklučyŭsia na 86-j siekundzie palotu i rakieta-nośbit upała razam z usimi spadarožnikami na borcie (akramia biełaruskaha, ich było jašče 17). Prajekt byŭ zastrachavany, Akademija navuk atrymała vypłaty na 16 miljonaŭ dalaraŭ. Novy i pieršy spadarožnik zapuściać u dziasiatych.
Navukovyja dasiahnieńni
U 2008 hodzie biełaruskija ŭłady vyrašajuć budavać AES. Čynoŭniki raskazvajuć, jak Biełaruś piarojdzie na ŭłasnyja resursy, a liški enierhii pačnie pradavać susiednim krainam (tolki paźniej jany pryznajuć, što arhanizavać ekspart budzie prablematyčna). Z Astraŭca, dzie ŭźviaduć stancyju, abiacajuć zrabić kvitniejučy horad atamščykaŭ.

Tady čamuści prajekt ajčynnaj AES nie ŭsprymaŭsia ŭsurjoz. Dumałasia, što pamiać pra Čarnobyl prosta nie dazvolić raspačać heta budaŭnictva.
Pamiatnaja marka, 2006 h.
2008 hod zapomniŭsia i inšaj padziejaj. Biełaruskija daktary ŭpieršyniu zrabili pierasadku piečani. Apieracyjaj kiravaŭ chirurh Aleh Rumo. Jašče praz hod ajčynnaja miedycyna adznačycca pieršaj pierasadkaj serca i pierasadkaj padstraŭnikavaj załozy. Biełaruskaja transpłantałohija stanie brendam, hanarycca hetaj śfieraj buduć nie mienš, čym IT.


Moładź u Minsku, 2007 h.
Fota: Jula Daraškievič
Darečy, pra IT. Mienavita ŭ nulavyja stvorać «biełaruskuju silikonavuju dalinu» — Park vysokich technałohij. Pieršyja rezidenty zarehistrujucca tam u 2006 hodzie. Siarod ich budzie i kampanija Epam. Rezidentam PVT daduć istotnyja lhoty — kab utrymać talenavituju moładź u krainie. Hety krok chutka ŭzdymie prestyž prafiesii prahramista da ŭzroŭniu ekanamistaŭ i dyzajnieraŭ, a paśla i ŭvohule zrobić jaje «biełaruskaj maraj». A sama Biełaruś stanie nazyvacca IT-dziaržavaj.
Aleh Rumo ŭ telešou.
Čytaj jašče

Biełaruskija nulavyja
Častka 3
Da sustrečy na ekranach
Tekst
Natalla Łubnieŭskaja
Dyzajn
Siarhiej Hudzilin