Raźbirajemsia ŭ praŭładnych partyjach: jość žyvyja, a jość zusim miortvyja

Śpiecprajekt

Raźbirajemsia ŭ praŭładnych partyjach:
jość žyvyja, a jość zusim miortvyja

Libierał-demakraty, patryjoty, respublikancy, kamunisty...
Kožnaja arhanizacyja choča być adzinaj i niepaŭtornaj, tamu ni z kim nie abjadnoŭvajecca.

U pieršych dźviuch častkach našaha śpiecprajekta my apisali dziejnaść apazicyjnych partyj z pravaha i levaha fłanhaŭ. Ahułam było zhadana siem ź piatnaccaci zarehistravanych Miniustam partyj. U hetym ahladzie budzie jašče piać partyj.

Čamu piać, a nie vosiem? Tak, Zarehistravanych u Biełarusi palityčnych partyj siońnia piatnaccać, adnak adrazu try arhanizacyi nie źjaŭlajucca žyvymi – heta Ahrarnaja partyja (navat niahledziačy na prysutnaść u parłamiencie deputatki Niževič), Sacyjalna-spartyŭnaja i Sacyjał-demakratyčnaja partyja Narodnaj zhody. Tak, hetyja partyi isnujuć u roznych śpisach, jany majuć navat niejkich členaŭ, ale nie biaruć nijakaha ŭdziełu ŭ palityčnym žyćci krainy. Jany patrebnyja najpierš, kab vyłučać praŭładnych pradstaŭnikoŭ va ŭčastkovyja vybarčyja kamisii.

Takim čynam, try arhanizacyi isnujuć prosta na papiery. I nijakaj cikavaści dla našaha ahladu nie ŭjaŭlajuć.

ŁDPB

Libieralna-demakratyčnaja partyja paŭstała ŭ lutym 1994 i ŭžo ciaham troch nastupnych tydniaŭ była zarehistravanaja Ministerstvam justycyi.

Aleh Hajdukievič,
lidar partyi.
Fota Voli Aficeravaj

Pieršym lidaram arhanizacyi staŭ zaatechnik Vasil Kryvienka. Hetaha čałavieka źviazvała ciopłaje siabroŭstva ź lidaram ŁDPR Uładzimiram Žyrynoŭskim, faktyčna pieršapačatkova biełaruskija libierał-demakraty byli filijaj rasijskich. U svajoj prahramie jany taksama całkam aryjentavalisia na Rasiju, vystupali za intehracyju krain z zachavańniem «kulturnaj i moŭnaj niezaležnaści» žycharoŭ Biełarusi. U tahačasnaj presie pisali, što siabry ŁDPB zabiaśpiečvali achovu rynkaŭ.

Na vybarach 1994 hoda ŁDPB metanakiravana padtrymlivała Viačasłava Kiebiča.

U svajoj prahramie partyja była zusim nie libieralnaj, chutčej sacyjał-demakratyčnaj. Vystupała za biaspłatnuju miedycynu i adukacyju, zachavańnie lhotaŭ, mocnuju armiju. Paśla raspadu levaha Narodnaha ruchu Biełarusi ŭ ŁDPB pryjšoŭ były vajskoviec Siarhiej Hajdukievič, jaki adrazu staŭ namieśnikam staršyni arhanizacyi.

Na parłamienckich vybarach 1995 hoda ŁDPB nie zmahło zdabyć nivodnaha mandata. Bolšaść kandydataŭ zajmali pa svaich akruhach apošnija miescy. Mienavita tamu častka kiraŭnictva pajšła na źmienu kiraŭnika. I choć Kryvienka šukaŭ dapamohi ŭ Žyrynoŭskaha, upeŭnienuju pieramohu zdabyŭ Siarhiej Hajdukievič – jon staŭ novym staršynioj libierał-demakrataŭ.

Pry Hajdukieviču adbyŭsia adychod partyi ad rasijskaha ŁDPR, a za košt byłych siłavikoŭ i drobnych biznesmienaŭ partyja stała pa papierach samaj masavaj u Biełarusi. Taksama ŁDPB adyšła ad pansłavizmu. Partyja stała vystupać za rynačnuju ekanomiku ź minimalnym dziaržaŭnym rehulavańniem.

Siarhiej Hajdukievič (u centry) z synam Aleham Hajdukievičam. Fota Iryny Arachoŭskaj

U toj čas ŁDPB abvieściła siabie «kanstruktyŭnaj apazicyjaj". Faktyčna hety status zastajecca za joj pa siońnia. U 2000-m hodzie ŁDPB navat brała ŭdzieł va Usiebiełaruskim źjeździe za niezaležnaść, arhanizavany Radzimam Hareckim, Hienadziem Buraŭkinym i Ryhoram Baradulinym.

Siarhiej Hajdukievič braŭ udzieł u prezidenckich vybarach 2001, 2006 i 2015 hadoŭ. Tolki ŭ 2010-m jon zajaviŭ, što vybary źjaŭlajucca «farsam» i źniaŭ svaju kandydaturu. U 2019 hodzie staršynioj partyi byŭ abrany syn Siarhieja Hajdukieviča – Aleh. U svoj čas jon uznačalvaŭ RUUS Frunzienskaha rajona Minska.

Na siońnia ŁDPB – heta papulisckaja partyja, jakaja źjaŭlajecca sparynh-partnioram na ŭsiemahčymych vybarach.

U biełaruskim parłamiencie nikoli nie było bolš za adnaho pradstaŭnika partyi. Sioleta ŭ Pałatu pradstaŭnikoŭ trapiŭ Aleh Hajdukievič.

Viadomyja siabry arhanizacyi – humaryst Jaŭhien Kryžanoŭski, chakieist Vital Koval, vołat Kirył Šymko.

Ahułam u partyi 200-250 bolš-mienš aktyŭnych siabroŭ. Astatnija vyhladajuć zalotnymi haściami, časam navat iduć u kandydaty biez anijakich šancaŭ na pieramohu, a paśla źnikajuć u nikudy.

KPB

Dziejnaść Kamunistyčnaj partyi Biełarusi była prypynienaja Viarchoŭnyja Savietam Biełarusi ŭ 1991 hodzie. Tady maładyja kamunisty stali stvarać svaju arhanizacyju, jakaja atrymała nazvu Partyja kamunistaŭ Biełarusi (PKB).

Prychilniki kamunistyčnaj ideałohii ŭšanoŭvajuć 102-ja ŭhodki Kastryčnickaha pieravarotu, 2019 hod. Fota Siarhieja Hudzilina

U 1993 hodzie prypynieńnie dziejnaści KPB było skasavanaje, lidaram partyi zastavaŭsia Anatol Małafiejeŭ. Utvaryłasia dźvie kamunistyčnyja partyi, prahramy jakich faktyčna ničym miž saboj nie roźnilisia. Na abjadnanym źjeździe było vyrašana, što KPB stanie častkaj PKB. Cikava, što na tym ža źjeździe kamunisty, jak i BNF, vystupili rašuča suprać uviadzieńnia pasady prezidenta. Ale ŭ samim Viarchoŭnym Saviecie kamunisty čamuści hałasavali za prezidenckuju respubliku.

Pieršapačatkova PKB navat padtrymała abrańnie Łukašenki, abiacała dapamohu ŭ baraćbie z karupcyjaj. Adnak situacyja źmianiłasia ŭ 1996 hodzie. Tady bolšaść deputataŭ-kamunistaŭ pastavili svaje podpisy pad impičmientam Łukašenki i admovilisia ich adklikać. Refierendum 1996 hoda jany nazvali «kanstytucyjnym pieravarotam». U hety čas hrupa kamunistaŭ, jakija nie byli ŭ apazicyi da Łukašenki, zajavili ab stvareńni arhkamiteta Kamunistyčnaj partyi Biełarusi. Heta byli Anatol Małafiejeŭ, Viktar Čykin, Alaksiej Kamaj i inšyja. Čykin i ŭznačaliŭ novuju partyju, a ŭ chutkim časie staŭ namieśnikam staršyni Minharvykankama. Zic-staršynioj staŭ Jafrem Sakałoŭ, jaki ŭznačalvaŭ CK KPB jašče za savieckim časam.

Ad momantu stvareńnia KPB aktyŭna padtrymlivała Alaksandra Łukašenku i jahonuju palityku. Aktyŭna supracoŭničaje z KPRF. U Pałacie pradstaŭnikoŭ deputataŭ ad KPB zaŭsiody najbolš, čym ad luboj inšaj palityčnaj siły. U 2012–2016 hadach KPB uznačalvaŭ ciapierašni ministr adukacyi Ihar Karpienka. Ciapier šmat kamunistaŭ pracuje jakraz u jaho viedamstvie.

U centry – samy viadomy kamunist Biełarusi Ihar Karpienka. Fota Siarhieja Hudzilina

Ciapier lidaram KPB źjaŭlajecca 46-hadovy Alaksiej Sokał. Jon ekanamist pa adukacyi, pracavaŭ namieśnikam hiendyrektara CUMa, byŭ deputatam Pałaty pradstaŭnikoŭ. Namieśnikam u jaho Hieorhij Atamanaŭ, a taksama Alaksiej Kamaj, jaki byŭ jašče ŭ kampartyi SSSR. U KPB aktyŭničaje małady publicyst Andrej Łazutkin.

U partyi kala 250–300 aktyvistaŭ. KPB sutykajecca z toj ža prablemaj, što i «Spraviadlivy śviet», – siabry partyi niaspynna starejuć.

PPS

Partyja pracy i spraviadlivaści paŭstała ŭ 1993 hodzie na bazie Biełaruskaha tavarystva invalidaŭ pa zroku. Lidaram arhanizacyi taksama staŭ staršynia BiełTIZ Anatol Niatylkin. Jon byŭ ślapym.

Siabry partyi. Fota rpts.by

Siarod zasnavalnikaŭ Partyi pracy i spraviadlivaści było dastatkova šmat viadomych ludziej. Naprykład, akcior Uładzimir Haściuchin, dypłamat Ivan Antanovič, kampazitar Ihar Łučanok, fiłosaf Jaŭhien Babosaŭ i inšyja. Heta byli pa-prarasijsku nastrojenyja dziejačy, jakija bačyli budučyniu našaj krainy tolki ŭ sajuzie z Rasijaj.

Pieršapačatkova partyja zasnoŭvałasia dla abarony pravoŭ invalidaŭ, a taksama inšych katehoryj hramadzian, jakim patrabujecca sacyjalnaja abarona. Z časam PPS admoviłasia ad hetych padychodaŭ. Niatylkin pamior u 2002 hodzie. U 2005 hodzie ŭ arhanizacyju pryjšoŭ vajskovy lotčyk Vasil Zadniaprany, jon uznačalvaje partyju da hetaha času.

Zadniaprany – uradženiec Ukrainy, braŭ udzieł u afhanskaj vajnie. U pieršyja hady niezaležnaści zajmaŭsia aŭtapieravozkami, byŭ adnym ź lidaraŭ Forumu sacyjalistaŭ SND. Pry Zadniapranym PPS nabyła jašče bolš vyrazny prarasijski charaktar. Naprykład, partyja padtrymała ŭ 2014 hodzie anieksiju Kryma. Navat lidar Patryjatyčnaj partyi Mikałaj Ułachovič nazyvaŭ Zadniapranaha pradstaŭnikom «ruskaha śvietu».

Vasil Zadniaprany. Fota Ułada Šviadoviča

PPS aktyŭna supracoŭničaje z prarasijskaj «Hramadzianskaj zhodaj» Arcioma Ahafonava. Na hetych parłamienckich vybarach ad Partyi pracy i spraviadlivaści pa Viciebsku navat była vyłučanaja Elvira Mirsalimava, stalinistka i adna z najbolš adyjoznych prychilnic «ruskaha śvietu» ŭ Biełarusi. Aktyŭnuju prarasijskuju pazicyju zajmaje namieśnik staršyni arhanizacyi Alaksandr Łukašok ź Viciebska.

Što tyčycca prahramy, to PPS vystupaje za rehulavanuju ekanomiku, pryvatyzacyju. «Ziamla pavinna naležać tym, chto jaje apracoŭvaje», – havorycca ŭ prahramie.

U hetaje sklikańnie Pałaty pradstaŭnikoŭ ad PPS byli abrany šeść čałaviek: Ihar Kamaroŭski i Aksana Hajduk u Minsku, Žanna Staciŭka ŭ Kamiancy, Śviatłana Bartaš u Drahičynie, Andrej Złotnikaŭ u Homieli i Andrej Strunieŭski ŭ Salihorsku. Partyja pracy i spraviadlivaści metanakiravana padtrymlivaje Alaksandra Łukašenku na prezidenckich vybarach.

PPS naličvaje kala sotni aktyvistaŭ.

Patryjatyčnaja partyja

Pieršapačatkova arhanizacyja nazyvałasia Biełaruski patryjatyčny ruch. Zasnavany jon byŭ u 1994 hodzie, kab padtrymać vyłučeńnie Alaksandra Łukašenki na pasadu prezidenta. Lidaram partyi staŭ hienierał-major, zasłužany lotčyk SSSR Anatol Barankievič. Na toj momant jon byŭ namieśnikam staršyni Sajuza aficeraŭ Biełarusi.

Mikałaj Ułachovič. Fota Siarhieja Hudzilina

Partyja pieršapačatkova mieła dastatkova čarnasocienskija pohlady. Adno sa śviedčańniaŭ hetaha ŭ tym, što hienierał Barankievič byŭ namieśnikam hałoŭnaha redaktara vydańnia «Słavianski nabat». Ciapierašni lidar arhanizacyi Mikałaj Ułachovič kazaŭ:

Była ideja kamunistyčnaja – usie vieryli ŭ kamunizm. Niama hetaj idei – vierym u pravasłaŭje. A što zastajecca? Treba ž u niešta vieryć.

Partyja była pierakananaj prychilnicaj intehracyi Biełarusi i Rasii. Siarod prahramnych punktaŭ BPP značyłasia navat skasavańnie Biełaviežskich pahadnieńniaŭ.

U vieraśni 2000 hoda Barankieviča pryznačyli členam CVK, ale praź miesca jon pamior. Paśla hetaha partyju ŭznačaliŭ jahony paplečnik Mikałaj Ułachovič. Heta były vajskoviec, pałkoŭnik u adstaŭcy. Chacia sam siabie jon nazyvaje «narodnym hienierałam». U 1995 hodzie Ułachovič uznačaliŭ «Biełaruskaje kazactva». Siarod usich kazackich arhanizacyj krainy – heta najmienš źviazanaja z Rasijaj, a bolš ź biełaruskaj dziaržavaj. U siaredzinie 1990-ch vydavaŭ dastatkova ksienafobnuju hazietu «Ličnosť».

Patryjatyčnaja partyja, jakaja ŭjaŭlaje saboj dziŭny miks kamunistyčnych i pansłavianskich idej, doŭhi čas była amal u poŭnym zabyćci. Miniust navat vynosiŭ arhanizacyi papiaredžańni. Peŭny impuls partyi byŭ dadzieny ŭ 2015 hodzie, kali Mikałaj Ułachovič paklikali paŭdzielničać u jakaści kandydata na prezidenckich vybarach.

Cikava, što Ułachovič, navat budučy kandydatam, umudraŭsia padtrymlivać Alaksandra Łukašenku.

Varta adznačyć, što z časam, a najpierš z transfarmacyjaj pohladaŭ kiraŭnika Biełarusi Patryjatyčnaja partyja taksama jašče mienš prarasijskaj. Ciapier Ułachovič ličyć za hańbu, kali jaho dałučajuć da tak zvanaha «ruskaha śvietu».

Na vybarach 2019 hoda ŭ Pałatu pradstaŭnikoŭ trapili dva členy Patryjatyčnaj partyi: Leanid Bryč u Breście i Taćciana Sajhanava ŭ Minsku.

A Ułachoviču, jaki pajšoŭ na pieraabrańnie ŭ parłamient, nie atrymaŭšy dazvoł źvierchu, kamisii dali pryniźlivyja 6%.

Pieradvybarčy vystup kandydata Ułachoviča.

Ahułam u partyi kala 50 aktyŭnych siabroŭ.

Respublikanskaja partyja

Jašče b hod nazad my b dałučyli Respublikanskuju partyju da śpisu miortvych arhanizacyj, kštałtu Ahrarnaj partyi ci Sacyjalna-spartyŭnaj. Adnak na hetych parłamienckich vybarach jana ažyła. Najpierš dziakujučy moładzi, jakaja pryjšła ŭ šerahi arhanizacyi z «Havary praŭdu».

Arhanizacyja zasnavanaja ŭ 1994 hodzie, z taho času joj niaźmienna kiruje 71-hadovy Uładzimir Biełazor. U saviecki čas jon byŭ kamsamolskim rabotnikam. Pa razvale SSSR pracavaŭ ekanamistam u Dziaržkampracy. Sioleta Biełazor daŭ intervju «Biełaruskamu partyzanu», dzie nazvaŭ svaju arhanizacyju apazicyjnaj.

Juryj Biełazor. Fota rprb.narod.ru

U vybarach RP praktyčna nie ŭdzielničała, tolki vyłučała svaich naziralnikaŭ. Navat na vybarach 2019 hoda va ŭčastkovyja vybarčyja kamisii ŭvajšło bolš za 160 pradstaŭnikoŭ Respublikanskaj partyi. Heta prytym, što kandydaty ad partyi dazvalali sabie krytyku ŭładaŭ.

Sama partyja nazyvaje siabie centrysckaj i adnosić siabie da "kanstruktyŭnaj apazicyi". U zadačach partyi – intehracyja Biełarusi nie tolki z Rasijaj, ale i z krainami Zachadu, a taksama vychad našaj krainy z ekanamičnaha kryzisu. Kančatkovaja meta – zabieśpiačeńnie vysokaha standartu i jakaści žyćcia hramadzian našaj krainy.

Jak my ŭžo pisali, sioleta ŭ partyju pryjšła moładź z «Havary praŭdu». Naprykład, kandydatami pa Minsku stali Andrej Bažko, Jaŭhien Kazłoŭski, Mikałaj Šybieka. Nichto ź ich nie staŭ deputatam Pałaty pradstaŭnikoŭ, a vybarčyja kamisii napisali im mizernyja ličby. Tym nie mienš partyja vyjšła z anabijozu. Zapracavali staronki ŭ sacyjalnych sietkach, stali źjaŭlacca zhadki ŭ ŚMI.

Kolkaść aktyŭnych siabroŭ Respublikanskaj partyi vahajecca ŭ miežach niekalkich dziasiatkaŭ.

Jakija partyi siabrujuć, a jakija – nie

Čytajcie tablicu źvierchu ŭniz pa słupkach pa pryncypie hulni «Marski boj»,
i vy daviedajeciesia, što ŭ lidaraŭ ŁDPB i KPB pryjaznyja adnosiny, a pamiž ŁDPB i Patryjatyčnaj partyjaj nijakich adnosin niama.

ŁDPB;; Pryjaznyja adnosiny miž lidarami arhanizacyj. Časta ŭdzielničajuć u sumiesnych TB-šou. Tym nie mienš nijakich kantaktaŭ miž arhanizacyjami nie isnuje;Aleh Hajdukievič tłumačyć, što pakul niama parłamienckich frakcyj, to i dumać pra supracoŭnictva z PPS rana;Nijakich adnosin miž arhanizacyjami nie isnuje. «My kankurenty, a nie partniory», – tłumačyć lidar ŁDPB Aleh Hajdukievič;Abiedźvie partyi pretendujuć na rolu kanstruktyŭnaj apazicyi. Pakul u hetym bolš paśpiavaje ŁDPB. Respublikanskaja partyja tolki ad niadaŭniaha času znoŭ aktyŭnaja KPB;Pryjaznyja adnosiny miž lidarami arhanizacyj. Časta ŭdzielničajuć u sumiesnych TB-šou. Tym nie mienš nijakich kantaktaŭ miž arhanizacyjami nie isnuje;;Niahledziačy na toje, što PPS maje dastatkova levuju prahramu, nijakich błokaŭ ci kaalicyj partyi miž saboj nikoli nie stvarali;Abiedźvie partyi pretendujuć na ŭvahu z boku dziaržavy, jak finansavuju, tak i palityčnuju. Kožny bačyć tut svaju ŭnikalnaść;Padčas debataŭ na parłamienckich vybarach pradstaŭniki Respublikanskaj partyi niaredka krytykavali kamunistaŭ, razhladajučy ich jak častku dziaržaŭnaha aparatu PPS;Aleh Hajdukievič tłumačyć, što pakul niama parłamienckich frakcyj, to i dumać pra supracoŭnictva z PPS rana;Niahledziačy na toje, što PPS maje dastatkova levuju prahramu, nijakich błokaŭ ci kaalicyj partyi miž saboj nikoli nie stvarali;;Na parłamienckich vybarach 2016 hoda lidary partyj Ułachovič i Zadniaprany išli pa adnoj akruzie. U vyniku heta skončyłasia palivańniem brudam adno adnaho;Adnosin pamiž partyjami niama. Uvohule, praŭładnyja partyi nie imknucca budavać niejkija kaalicyi. Chutčej naadvarot Patryjatyčnaja partyja;Nijakich adnosin miž arhanizacyjami nie isnuje. «My kankurenty, a nie partniory», – tłumačyć lidar ŁDPB Aleh Hajdukievič;Abiedźvie partyi pretendujuć na ŭvahu z boku dziaržavy, jak finansavuju, tak i palityčnuju. Kožny bačyć tut svaju ŭnikalnaść;Na parłamienckich vybarach 2016 hoda lidary partyj Ułachovič i Zadniaprany išli pa adnoj akruzie. U vyniku heta skončyłasia palivańniem brudam adno adnaho;;«Ja nie viedaju takoj Respublikanskaj partyi», – skazaŭ nam Mikałaj Ułachovič. Chutčej za ŭsio, heta nie tak. Ale vyrazna pakazvaje, što adnosiny miž imi na nuli Respublikanskaja partyja;Abiedźvie partyi pretendujuć na rolu kanstruktyŭnaj apazicyi. Pakul u hetym bolš paśpiavaje ŁDPB. Respublikanskaja partyja tolki ad niadaŭniaha znoŭ aktyŭnaja;Padčas debataŭ na parłamienckich vybarach pradstaŭniki Respublikanskaj partyi niaredka krytykavali kamunistaŭ, razhladajučy ich jak častku dziaržaŭnaha aparatu;Adnosin pamiž partyjami niama. Uvohule praŭładnyja partyi nie imknucca budavać niejkija kaalicyi. Chutčej naadvarot;«Ja nie viedaju takoj Respublikanskaj partyi», – skazaŭ nam Mikałaj Ułachovič. Chutčej za ŭsio, heta nie tak. Ale vyrazna pakazvaje, što adnosiny miž imi na nuli

Aŭtar śpiecprajekta: Źmicier Pankaviec

Palityčny ahladalnik «Našaj Nivy»