A što, kali?.. Što, kali łukašenkaŭskaja transfarmacyja vyklikanaja nie tolki situacyjnymi, ale i doŭhaterminovymi, niezvarotnymi zruchami, jakija robiać adnaŭleńnie staroha łukašyzmu dziesiacihadovaj daŭniny ŭžo fizična niemahčymym navat u bolš spryjalnych ekanamičnych umovach? Piša Vital Silicki.
Što, kali va ŭładnaj elity pačała ci pačnie źjaŭlacca stanoŭčaja matyvacyja da pieramienaŭ? Što, kali sama sistema ŭłady ŭžo dastatkova razmyłasia, kab stvaryć prastoru dla prasoŭvańnia novych scenaroŭ raźvićcia i transfarmacyi? Što, kali — absalutna ŭ piku ŭsiamu, što my viedajem pra Łukašenku i pra palityčnyja režymy ŭvohule, — u Biełarusi pačnie stvaracca akno mahčymaściaŭ dla evalucyjnych pieramienaŭ i kampramisnych, paktavych scenaroŭ transfarmacyi?
Ułada vybiare pamiž libieralizacyjaj i adkatam pieršaje tolki ŭ adnym vypadku — kali vypracujecca formuła i paŭstanuć takija instytucyjnyja ramki pieramienaŭ, što viadučyja pradstaŭniki ciapierašniaj ułady zajmiejuć harantavanuju mahčymaść zabiaśpiečyć svaje intaresy i pieradysłakavać svoj palityčny kapitał va ŭmovach kiravanaj, a potym kankurentnaj demakratyi.
Scenar evalucyjnaj źmieny sistemy pry zachavańni biaśpieki i intaresaŭ jaje pratahanistaŭ tearetyčna moža aformicca ŭ pierachodzie da «kiravanaj demakratyi» pavodle pryncypu «hamińdanaŭskaj» madeli na Tajvani(pastupovaje pieratvareńnie manapolnaj uładnaj elity ŭ adnu z kankurujučych) ci režymu «paŭtarapartyjnaj sistemy» ŭ Japonii. Pry hetym Biełaruś nabudzie vonkavyja atrybuty demakratyi, ale pieršyja try-čatyry elektaralnyja cykły isnaja ŭłada ŭ niejkaj novaj instytucyjnaj formie i, moža, z peŭnaj źmienaj asobaŭ, nie sustrenie vialikich prablemaŭ ź pieraabrańniem u kankurentnaj baraćbie. U novaj sistemie jašče peŭny čas panujuć staryja aktary, što zabiaśpiečvajecca jak praz kantrol za ekanamičnymi resursami (naprykład, praź miechanizmy kantralavanaj pryvatyzacyi), tak i praz stvareńnie instytutaŭ, jakija harantujuć inkarparacyju i patranaž značnaj častki hramadstva i asabliva jaho sacyjalna aktyŭnaha siehmientu (takim instytutam patranažu moža stać «daminujučaja» kiroŭnaja partyja). Adbyvajecca inkarparacyja apazicyi (jakuju ŭłada, mahčyma, sama i aformić) u struktury novaha režymu, pry tym što ideałohija apazicyi (akcent na demakratyju i pravy čałavieka) adaptujecca jak daminujučaja. U ramkach takoha scenaru dziaržava zbolšaha «vychodzić» z ekanomiki, dapuskajučy tudy rynkavyja siły i dajučy mahčymaści dla samaarhanizacyi.
Kantralavanaja transfarmacyja, adnak, vymahaje niekalkich umovaŭ.
• Palityčnaj voli i hatoŭnaści da hruntoŭnych pieramienaŭ, što vielmi ciažka zdabyć, majučy na ŭvazie zvyčku ŭładnych elitaŭ da biezapazicyjnaha asiarodździa.
• Novaha punktu apory ŭ hramadstvie, novaj panoŭnaj sacyjalnaj kaalicyi ŭ budučaj sistemie.
• Źmiastoŭnaha prajektu ekanamičnych i sacyjalnych pieraŭtvareńniaŭ i novaj praktyčnaj ideałohii, jakaja b zabiaśpiečvała hlebu dla inkarparacyi byłych apanientaŭ i lehitymizavała b novy kurs.
• Budaŭnictva instytutaŭ, jakija b aformili praviły hulni va ŭmovach spačatku «kiravanaj», a potym i sapraŭdnaj demakratyi. Hutarka idzie pierš za ŭsio pra farmavańnie partyjnaj sistemy, a na pieršapačatkovym etapie — stvareńnia kiroŭnaj partyi, jakaja b zabiaśpiečvała intaresy łukašenkaŭskaj elity.
Palityčnaja vola dla kantralavanaj transfarmacyi moža źjavicca tolki tady, kali stanie niemahčymym prostaje prystasavańnie sistemy da novych časoŭ.
Ci nie jość usie hetyja razvažańni letucieńnictvam? U pryncypie, maja zadača, kali ja siadaŭ pisać hety artykuł, z hetaha składałasia — parazvažać nad tym, što padajecca niemahčymym: pra mahčymaści evalucyi sistemy, jakaja, zdavałasia b, hienietyčna nie zdolnaja na evalucyju. Ale hłybinnyja źmieny, jakija adbyvajucca i ŭ Biełarusi, i ŭ navakolli, prymušajuć da asensavańnia, zdavałasia b, biassprečnych pastułataŭ.
Kali stała zrazumieła, što łukašenkaŭskaja Biełaruś zdolnaja mianiacca, to čamu jana nie zdolnaja pamianiacca hłyboka i radykalna? Na siońniašni dzień nie vidać, što sistema zdolnaja zhienieravać ambitny prajekt pieramienaŭ, akreśleny ŭ dadzienym analizie. Ale ŭžo siońnia možna sprahnazavać, što kali mahčymaści adaptacyi i karekcyi buduć vyčarpanyja, hety prajekt raniej ci paźniej źjavicca.
Tyja, chto robić staŭku akurat na dyjałoh jak srodak damahčysia pieramienaŭ, musiać być hatovyja da taho, što padobny scenar daviadziecca raspracoŭvać ci abmiarkoŭvać.
Tyja, chto dahetul spadziajecca na revalucyju i bunty prynižanych i pakryŭdžanych, musiać narešcie ŭśviadomić, što pieramieny, jakija pojduć inšym šlacham, pakinuć ich nazaŭždy na ŭzbočynie palityčnych pracesaŭ. Narešcie, tyja, chto spadziajecca zastavacca la ŭłady biesterminova, nie mohuć užo nie razumieć, što luby scenar transfarmacyi ci navat madernizacyi krainy pryviadzie ŭrešcie da stanu, kali palityčnyja pieramieny buduć niepaźbiežnyja.Tak što pra mahčymaści sumiesnaha kiravańnia hetymi pracesami nie lišnie było b zadumacca ŭžo ciapier.
* * *
Vital Silicki — palitolah, dyrektar Biełaruskaha instytutu stratehičnych daśledavańniaŭ.
