Čamu ŭ Rasii niekatoryja nastojliva dakazvajuć, što absalutnaj histaryčnaj praŭdy nie byvaje? Piša Vital Taras.
11 krasavika, u Mižnarodny dzień vyzvaleńnia viaźniaŭ hitleraŭskich kancłahieraŭ, na čyhunačnaj stancyi Dransi ŭ Francyi byŭ apahanieny miemaryjał. Vandały namalavali svastyki na bietonnym abielisku i na čyhunačnym vahonie — adnym z tych, na jakich vyvozili jaŭrejaŭ padčas niamieckaj akupacyi. U 1941—1944 hadach Dransi byŭ hałoŭnym tranzitnym punktam departacyi francuzskich jaŭrejaŭ u łahiery śmierci. Usiaho tudy adpravili 67 tysiač čałaviek.
Heta tolki adno z mnostva padobnych paviedamleńniaŭ — ad pačatku hodu ŭ krainach ES zafiksavana ŭžo 1600 vypadkaŭ antysiemityzmu i ŭ Francyi, i ŭ Bielhii, i ŭ Hiermanii. A ŭ Vialikabrytanii i Ispanii fiksujecca samy vialiki ŭsplosk antysiemityzmu za apošniuju čverć stahodździa. Niečakanym dla ekśpiertaŭ staŭ jaho rost u krainach Skandynavii.
U krainach Uschodniaj Jeŭropy, asabliva ŭ Rasii, praćvitajuć ksienafobija i fašyzm.
Pavodle źviestak sacyjałahičnaj słužby «Lavada‑Centr», 22% apytanych u Maskvie ličać, što imihrantaŭ treba likvidavać. Ekśpierty usio heta tłumačać hłabalnym ekanamičnym kryzisam…
U prajavach vandalizmu i rasizmu, zrazumieła, niama ničoha novaha. Jak i ŭ palitkarektnych publikacyjach na hetuju temu ŭ zachodniaj presie. U Biełarusi ž i Rasii adno tolki j havorać, što pra pieramohu nad fašyzmam, asabliva napiaredadni čarhovaj jaje hadaviny. Ale ŭ hetaha paradnaha miedala jość inšy bok. U jahonym blasku ŭsio bolš prahladaje falš.
A ciapier dyskateka!
Dzień Pieramohi, možna nie sumniavacca, budzie adznačany, jak zaŭsiody — z usim razmacham. Kulminacyjaj sioletnich śviatkavańniaŭ u Maskvie, akramia vajennaha paradu, stanie, vidać, konkurs Jeŭrabačańnia nieŭzabavie paśla 9 maja.
Što admietna — sioleta ŭpieršyniu z vysokich aficyjnych trybunaŭ prahučali nie stolki śviatočnyja, kolki isteryčnyja notki.
Spačatku kiraŭnik MNS Rasii Šajhu, a potym hienprakuror i śpikier Dziarždumy zaklikali ŭvieści zakon ab kryminalnaj adkaznaści za admaŭleńnie pieramohi SSSR u Vialikaj ajčynnaj vajnie.Maŭlaŭ, u Hiermanii ž sudziać za admaŭleńnie Chałakostu. Praŭda, fakt pieramohi nad fašyzmam, adrozna ad hienacydu jaŭrejaŭ, nichto ŭ Rasii, zdajecca, nie asprečvaje… A na inšyja krainy rasijskaja jurysdykcyja pakul nie raspaŭsiudžvajecca.
Siarhiej Šajhu na źjeździe «Adzinaj Rasii» patłumačyŭ svaju pazicyju: «Ja nie zhodny z tym, što my achviary fašyzmu — my pieramožcy… Nu, voś prybałty vyvieli siabie z achviaraŭ. Prostym i elemientarnym sposabam. Zrabili nas akupantami — i jany ŭžo nie achviary fašyzmu. Jany akupavanyja savieckimi vojskami. Ale kali dalej tak pojdzie — my dojdziem da ručki!»
Nie zusim zrazumieła, chto heta — «my»? Ministr maje na ŭvazie ŭsich savieckich hramadzianaŭ, jakija vajavali z fašyzmam — to bok, biełarusaŭ, ruskich, ukraincaŭ, hruzin, kazachaŭ, jaŭrejaŭ, pradstaŭnikoŭ inšych narodaŭ? Ci tolki «vialiki rasijski narod», za vyklučnuju rolu jakoha ŭ pieramozie nad Hiermanijaj uźniaŭ tost Stalin u 45‑m? I što značyć — «zrabili akupantami»? Chiba nie było anieksii krainaŭ Bałtyi zhodna z Paktam Mołatava‑Rybientropa? A moža, i samoha paktu nie było? I sumiesnaha paradu niamieckich i savieckich vojskaŭ u Breście ŭ 1939‑m taksama? U Biełarusi padobnyja zhadki ŭ presie nazyvajuć ekstremizmam i kanfiskujuć vydańni — jak u vypadku z časopisam «Arshe». U Rasii prapanujuć kidać za kraty ŭsich, chto jašče pamiataje, što Saviecki Sajuz udzielničaŭ nie tolki ŭ Vialikaj ajčynnaj vajnie, ale i spryčyniŭsia da raźviazańnia Druhoj suśvietnaj, 70‑hodździe z pačatku jakoj my budziem adznačać u vieraśni. A potym vajavaŭ z Hiermanijaj — darečy, razam ź inšymi krainami antyhitleraŭskaj kaalicyi: Anhlijaj, ZŠA, Francyjaj.
Ale ŭzhadvać heta ličycca niepatryjatyčnym.
Patryjoty ci maradziory?
Pamiataju, u 1968‑m, napiaredadni akupacyi Čechasłavakii, pačuŭ ad niejkaha vieterana frazu: «My ich ad fašystaŭ vyzvalili, a jany, hady…» A što jany? Nie zachacieli być satelitam Savieckaha Sajuzu? Zachacieli samastojna vyrašać svoj los? I za heta treba było prasavać čechaŭ tankami?
Tady, praź niapoŭnyja tryccać hadoŭ paśla vajny, takija słovy ŭ vusnach vieterana vajny možna było kali nie apraŭdać, dyk zrazumieć. A jakoje dačynieńnie da taho «my» majuć ciapierašnija rasijskija čynoŭniki? (Miž inšym, i biełaruskija taksama.) Niaŭžo sapraŭdy takija kiepskija spravy ŭ rasijskaj dziaržavie, što hanarycca bolš niama čym, akramia pieramohi SSSR nad hitleraŭskaj Hiermanijaj? 18 hadoŭ niama Savieckaha Sajuzu — cełaje pakaleńnie vyrasła. A ŭsio chočacca navučyć ich, hetych «prybałtaŭ», «banderaŭcaŭ», «pšekaŭ» i roznych inšych nacyjanalistaŭ, jak treba «radzimu lubić», pakazać im, što «my» — heta, nasamreč, i jany, narody «blizkaha zamiežža». Tolki jany kaniečnie pavinny pryznać rolu vasałaŭ i da skonu vieku być ŭdziačnymi Maskvie za svajo vyratavańnie.
A ci majuć maralnaje prava ciapierašnija «pravadyry» vialikaha i małoha (pieravažna małoha) kalibru vučyć inšyja narody, jak treba zmahacca z ahresijaj i pieramahać fašyzm? Dapuścim, jany nie niasuć adkaznaści za masavyja departacyi z krainaŭ Bałtyi da i paśla vajny, represii ŭ Zachodniaj Biełarusi i Zachodniaj Ukrainie, za vajnu ŭ Afhanistanie, choć i ličać siabie spadkajemcami savieckaj impieryi. A za dźvie čačenskija vajny, za dziaciej Biesłana, za vajennuju apieracyju «prymušeńnia da miru» ŭ Hruzii? Vajna usio śpiša — hetyja słovy i padčas druhoj suśvietnaj mieli nie nadta humanistyčny sens. A siońnia ad ich patychaje sucelnym cynizmam. Dakładniej — maradziorstvam. Na achviarach vajny, jakich dahetul tak i nie padličyli, na vieteranach, jaich zastałasia ŭsiaho žmieńka, parazitujuć. Imi prykryvajuć svaje palityčnyja ambicyi dy impierskija mroi tyja, chto siońnia va ŭładzie…
Kamu i navošta patrebna praŭda?
Paru miesiacaŭ tamu na «inicyjatyvu» Šajhu daŭ adkaz na libieralnym sajcie Jež.ru viadomy palitołah Leanid Radzichoŭski. Ale ž dziŭnym padaŭsia mnie toj adkaz.
Usie narody, jak sprabuje pierakanać aŭtar, tak ci inačaj hrešnyja ŭ chavańni praŭdy pra vajnu —i niemcy, jakija vyjavili «zapoźnienuju kryvadušnaść», prymajučy zakony ab adkaznaści za admaŭleńnie Chałakostu, i jaŭrei, častka jakich prysłužvała hitleraŭcam u kancłahierach, i rasijcy, jakija bambili svaje ž harady, i narody Bałtyi, jakija słužyli ŭ SS, i francuzy, siarod jakich daloka nie ŭsie pajšli ŭ «maki». Dziŭna, što nie byli zhadanyja anhličanie i amierykancy, jakija zrujnavali daščentu Drezden i Hamburh.
Radzichoŭski nie moža, jak jon piša, «znajści ŠČYRAHA (tut i dalej vyłučeńnie aŭtara — VT) adkazu: kamu, navošta patrebna PRAŬDA pra vajnu?» Pry hetym, na jaho dumku, «usio‑taki kali b ludziam raspaviali, tvaram torknuli va ŭvieś hety ABSALUTNY ŽACH, biez halivudskaj pataki i futbolna‑patryjatyčnaj many — moža być, tady niešta i sapraŭdy źmianiłasia b u śviadomaści».
Aŭtar, jaki cudoŭna viedaje litaraturu, — i nie tolki rasijskuju — robić vyhlad, byccam nie było i niama prozy Vasila Bykava i Viktara Astafjeva, dakumientalnaj knihi «Ja z vohniennaj vioski», «Błakadnaj knihi» Alesia Adamoviča i Daniiła Hranina, nie było apovieści Śviatłany Aleksijevič «U vajny nie žanočy tvar», nie było filmu Elema Klimava «Idzi i hladzi» pavodle «Chatynskaj apovieści» Adamoviča — «biez halivudskaj pataki». Tady partyjnaje načalstva ŭ Biełarusi taksama pahroźliva zapytvałasia — kamu i navošta patrebna takaja PRAŬDA pra vajnu?!
Zrazumieła, tvory litaratury i mastactva, navat samyja lepšyja, nie zdolny źmianić masavuju śviadomaść. I sučasny stan hramadskaj śviadomaści ŭ Biełarusi jość tamu dokazam.
Ale niepačutyja ŭroki našych baćkoŭ, pakaleńnia vajny — tema dla inšaha artykułu.
