U dziacinstvie ja časta kryŭdavaŭ na baćkoŭ. Naprykład, za toje, što nie kuplali mnie džynsy Levi's, tady jak pałova chłopcaŭ — lepšaja pałova, jasnaja sprava — užo paśpieła dzirki pracierci na ich.Albo za toje, što nie dali hrošaj na pajezdku ŭ Vilniu, «kab što z chłopcam nie zdaryłasia, bo tam ža litoŭcy ruskich nia lubiać». Zaraz zhadki pra maje dziciačyja kryŭdy vyklikajuć u mianie ŭśmiešku i navat troški hrejuć ahrubiełuju darosłuju dušu.
Była ŭ mianie jašče adna kryŭda. Piersanalnaja, na baćku. Baćka admaŭlaŭsia pryjści ŭ maju škołu i vystupić pierad vučniami sa svaimi ŭspaminami z bajavoj maładości.U 18 hadoŭ jon trapiŭ na front adrazu paśla karotkich aficerskich kursaŭ. Advajavaŭ, jak śled, try hady, a demabilizavaŭsia ažno ŭ 46‑m. U siamji pra vajnu ŭzhadvali redka, a pra pachody ŭ škołu da pijaneraŭ navat i movy nie było. «Nia pojdu, — rašuča adkazvaŭ tata. Niama mnie tam čaho rabić». I heta kazaŭ vykładčyk marksizma‑leninizma!
Tłumačeńni, jakija ja pačuŭ značna paźniej mianie krychu šakavali. «A pra što mnie raspaviadać? Niama tam było pra što kazać vam — kroŭ, žachi, śmierć. Pra što ja raspaviadu? Pra toje, jak małady lejtenant adrazu z vučylišča — to bok, ja — atrymaŭ zahad padniać rotu z sotni bajcoŭ čałaviek u ataku? Tady viedaješ jak chadzili ŭ ataku? Stajmia, ŭ poŭny rost, inačaj nielha — trybunał. A zahad treba vykonvać. Nu ja padymaju, a sam trasusia jak toje liście, bo žach taki praciaŭ — nie pieradać. Pajšło nas chłopcaŭ sto čałaviek na niamieckija kulamioty, viarnułasia tryccać. I va ŭsich poŭnyja partki. Potym śpirt pryvieźli, kab nie tak strašna było na kulamioty kidacca. Ja nia piŭ, bo ja ž kamandzir, a chłopcy jak bela.
A moj brat, Piećka, što ŭ adnoj rocie z tym Matrosavym byŭ, dyk štodnia piŭ. Tak jany ŭ apošniuju ataku pjanyja i pajšli, abodva pjanyja zahinuli. Tolki Matros na ambrazuru trapiŭ, tamu hierojem staŭ, a ŭ Piećki mahiła brackaja. Pra heta mnie raskazać? Dyk z partyi vyhnali b, pracy taksama nie było b. Z voŭčym biletam by pajšoŭ, Strašna było synok, i kroŭ paŭsiudna. Voś ardynarcu majmu hałavu adarvała ŭščent, a ja za piać krokaŭ stajaŭ. Tvar ŭ kryvi i jaho mazhach, himnaściorka taksama. Lepiej pra heta nie ŭzhadvać dyj nie pamiatać uvohule.»
Ja prahnuŭ łahičnaha zakančeńnia baćkavych tłumačeńniaŭ. «Dyk čamu ž astatnija chodziać i štości ŭvieś čas raspaviadajuć?», — pytajusia. «Tamu, što z knižak pačytajuć aby‑što i potym pierakazvajuć. A ja hetaha rabić nie budu — niapraŭdu kazać. Aficyjoz heta i da praŭdy mała dačynieńnia maje». Bolš my pra heta ź im nie razmaŭlali. Toj, chto šmat pieražyŭ na vajnie, ad tych uspaminaŭ asałody jaŭna nie atrymlivaje. Baćka navat filmy pra zabojstvy nie moža hladzieć — hetak niajomka i brydka jamu staje.
Apovied baćki zhadaŭsia akurat ŭčora, kali ja zazirnuŭ da kaviarni «Upteka». Znajomy barmen‑kubiniec z honaram pakazaŭ na «hieorhijeŭskuju» stužačku na saročcy.«Heta zahad kiraŭnictva?». «Nie, heta ja sam, z ułasnaj voli», — adkazvaje. Dla jaho na toj vajnie byli tolki niemcy i rasiejcy razam ź inšymi narodami SSSR, jakija… taksama rasiejcy. Što tut adbyvałasia nasamreč jon nia viedaje dy nie nadta cikavicca. A jano jamu treba? Moža i nie.
Voś tut pryhadaŭsia baćkaŭ apovied. Kali nas, biełarusaŭ, zaklikajuć dałučycca da rasiejskich akcyjaŭ, kštałtu «Ja pomniu, ja horžuś», hetak nam prapanujuć zamianić našu realnuju biełaruskuju historyju, naš bol, naš hnieŭ i našu pamiać na kazionny impierski erzac z savieckich i rasiejskich padručnikaŭ. Jakoje tut užo «ja pomniu»?
Nam łaskava prapanoŭvajuć zabycca na tuju hramadzianskuju vajnu, padčas jakoj biełarusy, palaki, ukraincy i navat jaŭrei (Halivud tut niadaŭna raspavioŭ adnu takuju jaŭrejskuju partyzanskuju historyju bratoŭ Bielskich) zabivali, palili i viešali adzin adnaho. I jak dapamahali ŭ hetym z Maskvy pa zahadu sa Staŭki Viarchoŭnaha Hałoŭnakamandujučaha. Zabycca pra tysiačy tych, chto ŭciok na Zachad ad «vyzvalicielnych» łahieraŭ, kudy jany mieli trapić tolki za toje, što ich vyvieźli na pracy ŭ Niamieččynu. Nie ŭsio tak prosta i adnaznačna ŭ hetaj vajnie dla biełarusa, nie ŭsio ŭkładajecca ŭ prostuju formułu «ruskija‑niemcy», tak jak u rasiejcaŭ. Fašyzm — absalutnaje zło, sumnievaŭ być nia moža, adnak i z Uschodu nas miodam nie častavali.
Ja vam tak skažu: nam, biełarusam, čužoha nie treba, adnak, svajho taksama nikomu ani kaliva nie addamo. Tamu budziem šanavać svaju historyju, apłakvać achviaraŭ, karać zdradnikaŭ i złačyncaŭ toj strašnaj vajny. Moj baćka nie zhadziŭsia zamianić svaju historyju na siužety z padručnika, «aficyjna dazvolenyja» tak by mović. I ja nie budu mianiać historyju svajho naroda na čužy błokbaster, tamu stužačku tuju ja nie načaplu.
