«Naša Niva»: Časta kažuć, što ŭ biełaruskaj revalucyi žanočy tvar. Čamu tak atrymałasia? Čamu žančyny nie pabajalisia?
— Tak skłałasia histaryčna, što žančyny ŭ Biełarusi musili być mocnymi. Paśla Druhoj suśvietnaj vajny šmat siemjaŭ zastalisia biez karmiciela. Žančyny samastojna raścili dziaciej, pracavali ŭ poli, vykonvali pracu pa domie, zarablali na žyćcio. Mnohija biełaruski mienavita takimi bačyli svaich babul i prababul. Kali ź niejkaj pryčyny pobač niama mužčyny, žančyna raźličvaje tolki na siabie i svaje siły.
Tak zdaryłasia i ŭ prezidenckaj kampanii 2020 hoda. Našy mužčyny — Siarhiej Cichanoŭski, Viktar Babaryka, Valer Capkała — pačali spravu, a my, try žančyny, jaje praciahnuli, stali zamiest ich, kali jany nie zmahli heta zrabić. Nie budź mužčyn napieradzie — nie było b i našaha trya.
«NN»: Jakoj vy bačycie rolu žančyn u padziejach minułaha hoda?
— Biełaruskaja hramadzianskaja supolnaść upieršyniu prajaviła siabie jak adziny narod. Nichto nie čakaŭ takoj chvali salidarnaści i ŭzajemadapamohi, pryčym jak unutry krainy, tak i za jaje miežami. Asabliva kranalna było nazirać za žanočymi maršami. Ja vielmi hanarusia advažnymi biełaruskami, jakija, niahledziačy ni na što, praciahvali i dahetul praciahvajuć baraćbu. Maša Kaleśnikava, Lilija Ułasava, Natalla Chierše, Volha Chižynkova, Alena Leŭčanka, Alena Maŭšuk i sotni inšych, kaho niezakonna ŭtrymlivali ŭ turmach.
Łukašenka pavinien pryniać adnu reč: biełarusy bolš nikoli nie buduć raniejšymi, prybiary adnaho čałavieka — na jaho miesca ŭstanuć dva ci try novyja. I ŭnikalnaść našaj baraćby ŭ tym, što ŭ nas niama adzinaha lidara, kožny biełarus — lidar. Na ŭsich miescaŭ u turmach usio adno nie chopić, tamu pieramoha niepaźbiežna. Heta tolki pytańnie času.
«NN»: Z tych pajezdak vašaha trya pa Biełarusi jaki momant staŭ samym zapaminalnym? Vy naohuł dumali, što budziecie nie prosta žonkaj kandydata ŭ prezidenty, a vyjdziecie na pieradavuju?
— Kali b napačatku kampanii mnie skazali, što našych kandydataŭ nie zarehistrujuć i my abjadnajemsia ŭ žanočaje trya, ja b, napeŭna, raśśmiajałasia. Tady ŭ mai ja b skazała, što heta dobry siužet dla knihi ci kino. Ale, jak pakazała praktyka, u našaj krainie mahčyma absalutna ŭsio.
Mianie ŭmilaje, kali Łukašenka kahości abvinavačvaje ŭ našych biedach: u nas pastajanna vinavaty Zachad ci Uschod, usie vakoł vorahi našaj dziaržavie, aproč jaho samoha. Časam u mianie składajecca ŭražańnie, što jon sam ščyra vieryć u toje, što kaža. Ale mienavita jon addaŭ zahad nie zarehistravać alternatyŭnych kandydataŭ, zavieści na ich kryminalnyja spravy, pasadziŭ u turmy ci vypchnuŭ z krainy. A ciapier my čujem pra lalkavodaŭ, zamiežnaje finansavańnie i inšyja fantazii.
Što tyčycca prezidenckaj kampanii, to jana zastaniecca adnym z samych jarkich momantaŭ u maim žyćci. Kožny naš mitynh, jaki my pravodzili ŭ vialikich i małych haradach, byŭ unikalny pa-svojmu.
Naprykład, u Mahilovie, u maim rodnym horadzie, ja na hadzinu-paŭtary viarnułasia dadomu, kali była dziciem, u Hrodna — na radzimu muža. U Vaŭkavysku, Lidzie, Breście, Słonimie my bačyli tysiačy pyłajučych, nieabyjakavych vačej. Nam daryli kvietki, chatniuju vypiečku, suvieniry. Było prosta niezvyčajna bačyć stolki adnadumcaŭ pieramien u kožnym horadzie. Atmaśfiera stajała nievierahodnaja!
«NN»: Što vam chočacca adkazać, kali Łukašenka zajaŭlaje, što z žančynami nie vajuje?
— Hetamu čałavieku nielha vieryć.
Kali jon nie vajuje z žančynami, adkul u nas 74 žančyny-palitviaźni? I heta ličba pastajanna raście. Za što siadzić Maša Kaleśnikava i astatnija niavinnyja ludzi i čamu sapraŭdnyja złačyncy, jakija zabivajuć, katujuć, dahetul na voli?
Kali ja čytaju čarhovuju navinu pra heta, ja kožny raz zadaju sabie pytańni, na jakija ŭ mianie niama adkazaŭ. Chto vašy maci, žonki, siostry? Jak treba było vychavać dzicia, kab jon pieratvaryŭsia ŭ takoha monstra? Jak vy hladzicie ŭ vočy svaim siemjam?
Viedajecie, kali my kažam pra źniavolenych, my nie pavinny zabyvać pra ich siemji, jakija pakutujuć nie mienš. Ja biaru intervju ŭ žonak palitviaźniaŭ i baču, jak jany zmahajucca za svaich rodnych. U mianie vyklikajuć zachapleńnie Darja Łosik, Volha Sieviaryniec, Maryna Adamovič. Nie zdavacca ni na chvilinu — heta sapraŭdny podźvih.
«NN»: Jak hety hod paśla vybaraŭ skłaŭsia asabista dla vas? Čym zajmalisia?
— My vymušana źjechali ź Biełarusi z dvuma maleńkimi dziećmi. Suprać Valeryja zaviali kryminalnuju spravu (za atrymańnie chabaru. — «NN»), jon abjaŭleny ŭ vyšuk. My źmianili niekalki krain, dzie treba było pačynać žyćcio z nula — šukać žyllo, škołu dla dziaciej, rašać šmat pobytavych pytańniaŭ i adnačasova zajmacca hramadskaj dziejnaściu. Ale našy ciažkaści nie iduć ni ŭ jakoje paraŭnańnie z tymi vyprabavańniami, praź jakija prachodziać biełarusy ŭ turmach.
U kastryčniku ja razam z aktyvistami stvaryła Biełaruski žanočy fond. Pieršapačatkova metaj byŭ zbor śviedčańniaŭ paciarpiełych ad režymu žančyn, jakija sutyknulisia sa źbićciom i ździekami. Napraciahu šaści miesiacaŭ my źbirali infarmacyju i na padstavie hetych materyjałaŭ adpravili iskavuju zajavu ŭ Mižnarodny kryminalny sud Haahi suprać Łukašenki pa artykule «złačynstvy suprać čałaviečnaści». Usie tyja, chto datyčny da katavańniaŭ, pavińni panieści zasłužanaje pakarańnie.
«NN»: Što fond robić ciapier?
— My zapuścili šerah prajektaŭ. Naprykład, «Ja — palitźniavolenaja», dzie ad asoby žančyn raskazvajem ich historyi. Prajekt zapuščana na dźviuch movach — ruskaj i ahnielskaj. Ci Fashion for Freedom — kab pryciahnuć pačynajučych i suśvietnych dyzajnieraŭ da prablemy pravoŭ čałavieka ŭ Biełarusi, dzie za našeńnie histaryčnych koleraŭ sadžajuć u turmu ci nakładajuć vializny štraf.
Upieršyniu pra žanočy fond ja zadumałasia, kali była aryštavanaja Maryja Kaleśnikava. Raz my, žančyny, byli ŭ kampanii razam, my pavinny i dalej praciahvać baraćbu, karystajučysia tym, što znachodzimsia na voli. Maju ideju padtrymali dziaŭčaty z roŭnych krain — Biełarusi, Aŭstryi, Polšy, Łatvii, Vialikabrytanii, ZŠA, Mieksiki. My ŭsie vałanciory, jakimi, paviercie, nichto nie lalkavodzić, my robim heta ščyra.
«NN»: Sumujecie pa raniejšym žyćci?
— Ja b nikoli sabie nie daravała, kali b my praciahnuli žyć papiarednim žyćciom, jakoje ŭ nas było davoli kamfortnaje, i nie źviartać uvahu na toje, što adbyvajecca ŭ krainie. Mienavita tamu my i pajšli ŭ prezidenckuju kampaniju.
Dla ŭdziełu ŭ joj my zakłali dom, jaki budavali vosiem hadoŭ i tolki hod pažyli ŭ im. Astatniaja naša majomaść ciapier aryštavanaja. Niahledziačy ni na što, kali b ja pra što i škadavała, dyk heta pra biaździejnaść.
My chočam źmianić našu krainu, zrabić jaje biaśpiečnaj, bahataj, kab toje žyćcio, u pošukach jakoha biełarusy jeduć za miažu, było stvorana ŭ nas, doma. A ciapier my abaviazany spynić uvieś toj hvałt, jaki praciahvajecca ŭ krainie ŭžo bolš za hod.
