«Ekśpierymientalnaja hrupa koniaŭ, na jakich my prymianiali novaje rečyva, vyjhrała ŭsie kubki»
Aleh Mikałajevič ź siamji vajennaha miedyka. Dziacinstva pravioŭ u vajennych harnizonach — na Dalokim Uschodzie, u Estonii, Kalininhradskaj vobłaści. Kaža, jamu pašancavała z nastaŭnikami — ź ich padačy jon akazaŭsia ŭ navucy.
«Byŭ cikavy vypadak. Viedajecie, kali novy čałaviek prychodzić u kalektyŭ, jaho praviarajuć na vašyvaść. I moj susied pa parcie na ŭroku chimii pačaŭ mianie zadzirać. A ja adrazu pakazaŭ svoj noraŭ i ŭrezaŭ jamu prosta na ŭroku. Nastaŭnica paprasiła dziońnik, kab vyklikać baćkoŭ u škołu. A paśla prapanavała: padrychtuj dakład na nastupny ŭrok, voś tabie časopis.
Ja dobra vystupiŭ z dakładam, a kali rychtavaŭsia, pračytaŭ mnohija artykuły. I mianie ŭraziŭ adzin, dzie raskazvałasia pra toje, što naša myśleńnie i pamiać chimičnaj pryrody.
Užo ŭ 10 kłasie ja byŭ upeŭnieny, što stanu navukoŭcam, jaki budzie vyvučać pracesy pamiaci i myśleńnia», — zhadvaje mužčyna.
Pastupać jon vyrašyŭ u Kijeŭski ŭniviersitet na kafiedru bijachimii. Ale praz vysoki konkurs nie prajšoŭ. Viarnuŭsia da baćki, jakoha tady pieraviali ŭ Homielskuju vobłaść, viosku Myšanku.
«U mianie byŭ hod da armii. I baćka mudra zrabiŭ — daŭ adrasy sasłužyŭcaŭ, jakija žyvuć u Homieli i Minsku, kab ja pajechaŭ šukać pracu, bo ŭ vioscy niama pierśpiektyŭ. U Minsku ja chacieŭ uładkavacca ŭ bijałahičnaje adździaleńnie Akademii navuk, ale pierabłytaŭ budynki — zajšoŭ u Instytut nieŭrałohii», — raskazvaje Aleh Mikałajevič.
Tam jaho ŭziali łabarantam. Paśla była vučoba ŭ miedynstytucie, stažyroŭka ŭ topavym na toj čas Maskoŭskim instytucie bijaarhaničnaj chimii, aśpirantura. Pa viartańni ŭ Minsk mužčyna pajšoŭ pracavać u Instytut kardyjałohii.
«Tam hrupa navukoŭcaŭ zajmałasia raspracoŭkaj novaha antyarytmičnaha rečyva. Biełaruskija chimiki sintezavali złučeńnie, jakoje cudoŭna spyniała arytmiju ŭ žyvioł, štučna vyklikanuju ŭ ekśpierymientalnych umovach.
Kali ja da ich pryjšoŭ, u ich uźnik kryzis — rečyva pierastała pracavać. Jany byli ŭ razhublenaści. A ja z ulikam atrymanych viedaŭ u Maskvie chutka razabraŭsia — u rečyvie nazapašvalisia pradukty akiśleńnia, jakija błakavali efiekt. Ja ich adździaliŭ.
Paśla abaraniŭ dysiertacyju pa hetym novym farmakałahičnym srodku. Faktyčna heta byŭ ekvivalent mieldonija — rečyva vałodała zdolnaściu adnaŭlać siły arhanizmu paśla ciažkich fizičnych nahruzak. Hetym efiektam zacikavilisia ŭ sportkamitecie. I mnie jak adnamu ź viadučych raspracoŭščykaŭ prapanavali: dajom tabie dobry zarobak, pasadu staršaha navukovaha supracoŭnika i miesca ŭ zbornaj SSSR pa konnym sporcie.
Ja vam krychu raskryvaju sakret: my pačali prymianiać novaje niezarehistravanaje rečyva na koniach paśla intensiŭnaj treniroŭki, i jany cudoŭna adnaŭlalisia. Ekśpierymientalnaja hrupa — heta była zbornaja Łatvii — vyjhrała tady ŭsie mahčymyja kubki i spabornictvy. Viadoma, što ŭ śviecie sportu lidzirujuć tyja krainy, dzie dobra raźvita spartyŭnaja miedycyna».
«Abiacali surjoznyja inviestycyi z amierykanskaha fondu, ale zdaryŭsia kavid»
U apošnija hady Aleh Mikałajevič kiravaŭ prajektam pa rańniaj dakliničnaj dyjahnostycy chraničnych zachvorvańniaŭ.
«Jany ŭsie — sardečna-sasudzistyja zachvorvańni, psichičnyja, cukroŭka, rak — majuć ahulnyja asnovy. Kali hetyja zachvorvańni pačynajucca, imunnaja sistema atakuje struktury ŭłasnaha arhanizma. Kali atakujucca antyankahiennyja faktary, uźnikaje rak. Jon akazaŭsia taksama aŭtaimunnym zachvorvańniem, asabliva na rańnich etapach.
Bo defiektnyja kletki ŭ arhaniźmie pastajanna ŭźnikajuć. Ale tam, dzie imunnaja sistema nie prajaŭlaje ahresiju, nie adbyvajecca raźvićcia hetych anamalnych kletak.
My heta vyśvietlili jašče ŭ 2007 hodzie. Vyrašyli stvaryć univiersalny sposab rańniaj dakliničnaj dyjahnostyki, zasnavany na vyjaŭleńni pieršych prykmiet ahresii imunnaj sistemy. I heta nam udałosia. Ja adnačasova pracavaŭ u Instytucie bijaarhaničnaj chimii Akademii navuk i kiravaŭ hrupaj u Parku vysokich technałohij. I ŭ nas było ŭžo abiacańnie surjoznych inviestycyj z amierykanskaha fondu, ale tut zdaryŭsia kavid».
«Usie 300 podpisaŭ, jakija ja sabraŭ, pryznali sfalsifikavanymi»
«Ja nie cikaviŭsia palitykaj asabliva, — pryznajecca navukoviec. — Bačyŭ daŭno, što ŭsia charyzma Łukašenki — papulizm. Ale ja nie pratestavaŭ, moŭčki hetu niezadavolenaść trymaŭ. A tut mianie vielmi natchniła abjava Capkały pra toje, što jon voźmie ŭdzieł u vybarach.
I ja zapisaŭsia ŭ inicyjatyŭnuju hrupu, pačaŭ źbirać podpisy. Ale ŭsie 300 podpisaŭ, jakija ja sabraŭ, pryznali sfalsifikavanymi — nibyta daty pastaŭleny adnoj rukoj, a podpisy inšaj.
I jakim było majo abureńnie, kali ja daviedaŭsia pra raspravy ŭ pieršyja dni paśla vybaraŭ. Jak ludzi za svajo prava svabodna vykazać palityčnuju volu atrymlivali źbićcio i ździeki. Ja pačaŭ aktyŭna ŭdzielničać u pratestach. Vychodziŭ z adzinočnym pikietam, udzielničaŭ u niadzielnych maršach. Zaŭvažaŭ, što mianie zaŭsiody zdymali».
Kaliści mužčyna pavažaŭ Pucina. Ale 2020-y źmianiŭ jaho staŭleńnie.
«Viedajecie, ja jeździŭ časta pa pracy ŭ Maskvu. Mnie padabałasia, što Pucin umieje prosta tłumačyć, daścipna na pytańni adkazvać, mnie simpatyzavała jaho padtrymka KVZ. Mianie ździŭlała, kali mnohija maskoŭskija znajomyja kazali: taki ž jon, jak vaš Łukašenka, my nie vierym tamu, što jon kaža, jon usio bolš dušyć inšadumstva.
Ja ŭ palityčnym žyćci Rasii nie ŭdzielničaŭ, tamu hetaha nie adčuvaŭ. Ale kali jon pry takim jaŭnym abureńni narodu padtrymaŭ Łukašenku, jon, biezumoŭna, raskryŭsia inakš».
U adzin ź dzion mužčyna viartaŭsia z pracy z Akademii navuk i ŭbačyŭ natoŭp pažyłych ludziej — marš piensijanieraŭ. Vyrašyŭ da ich dałučycca. Aleh Mikałajevič išoŭ na pačatku kałony, pa prośbie žančyn hučnym hołasam prasiŭ astatnich padciahnucca. Vidać, tamu milicyja pryniała jaho za arhanizatara. Adsačyła na zvarotnym šlachu, i prosta pierad domam šaściora amapaŭcaŭ skrucili piensijaniera, pasadzili ŭ busik i advieźli ŭ RUUS. 14 sutak — taki byŭ prysud.
Paźniej jašče adzin sud, jaki skončyŭsia štrafam. Kali navukoviec paśla jaho viartaŭsia dadomu, ubačyŭ u skryni dźvie novyja paviestki. U śniežni jon pakinuŭ Biełaruś.
«Ja padumaŭ, što nie vytrymaju takoha pieraśledu. Syn, jaki žyvie ŭ Maskvie, padrychtavaŭ mnie nabor dakumientaŭ, što ja jedu naviedvać siamju. Adtul ja nakiravaŭsia ŭ Małdovu — tam u mianie siabry. Ja raźličvaŭ pravodzić daśledavańni, ale, na žal, Małdovu pačała zachlistvać svaja chvala karanavirusa i jany byli ŭsie mabilizavanyja na baraćbu ź infiekcyjaj.
I tady ja pierajechaŭ u Vilniu, raźličvajučy, što tut ja zmahu realizavać svaju ideju z univiersalnaj vakcynaj. Sutnaść u tym, što na praciahu dvuch tydniaŭ možna zrabić mahčymaść vakcynavańnia suprać luboha novaha virusu, jaki moža ź dzikaj pryrody ŭvajści ŭ čałaviečuju papulacyju i stvaryć pahrozu.
U detali zaraz nie budu ŭdavacca, ale takoje ŭ nas ŭ zahašniku lažyć. U mianie byli dobryja suviazi ŭ litoŭskaj Akademii navuk, jany zacikavilisia, ale ŭ ich svaich prajektaŭ było šmat, tamu admovili».
«Uładkavaŭsia spačatku ŭ pryvatnuju stamatałohiju»
U Vilni Aleh Mikałajevič uładkavaŭsia spačatku ŭ pryvatnuju stamatałahičnuju kliniku ŭ zubatechničny adździeł. Zajmaŭsia ŭtylizacyjaj adchodaŭ łabaratoryi.
Moža, i praciahvaŭ by tam pracavać, kali b nie niedachop hrošaj — zarobak nievialiki, a zdymać žyllo ŭ Vilni doraha. Vyratavała bijałohija.
«Ja paznajomiŭsia z navukoŭcam, jaki ŭ Litvie sprabuje stvaryć sacyjalna-aryjentavanuju prahramu raźvićcia zdarovaha ładu žyćcia na bazie charčavańnia miascovymi praduktami. U svoj čas ja mieŭ dobryja napracoŭki pa stvareńni jakasnych raślinnych praduktaŭ.
Patłumaču. Hałoŭnym kampanientam dla charčavańnia čałavieka źjaŭlajecca białok. Jon musić być paŭnavartasnym, to-bok u jaho pavinny ŭ dastatkovaj kolkaści ŭvachodzić 10 aminakisłot. U patrebnaj praporcyi jany znachodziacca ŭ žyviolnych białkach — miasie, rybie, małace, morapraduktach. A ŭ raślinnych praporcyja niezbałansavanaja. Ale kali viedać aminakisłotny skład białkoŭ u roznych raślinnych praduktach, to možna ich u adnym vyrabie pravilna źmiašać i prybrać niezbałansavanaść.
I ŭ mianie taki dośvied jość. Kali ŭličyć, što, kali my ŭžyvajem žyviolnyja pradukty, uźnikaje bolšaja ryzyka raźvićcia chraničnych zachvorvańniaŭ, to pierachod ludziej pieravažna na raślinnaje charčavańnie byŭ by vielmi spryjalnym faktaram u palapšeńni ich zdaroŭja.
Toj navukoviec prapanavaŭ mnie pierajechać u Kiedajniajski rajon, pasiołak Dotnuva, u dom svajho baćki, jaki časova pustuje. Ja mahu žyć tam biaspłatna. Dom treba tapić drovami (tam ich vialiki zapas), ja prystasavaŭsia. Zatoje ŭ mianie praktyčna biaspłatnaje charčavańnie — u ich jość padsobnaja haspadarka.
Uzamien ja ŭdzielničaju ŭ raspracoŭcy prahramy navukoŭca, plus jon płacić nievialiki zarobak za maje kansultacyjnyja pasłuhi. Ja vielmi navat niadrenna ŭładkavaŭsia».
«Litoŭskuju movu pačaŭ razumieć za try miesiacy»
Razam z kalehami-miedykami Daraškievič taksama pracuje ŭ hramadskaj arhanizacyi «Daktary za praŭdu i spraviadlivaść». Kansultuje ludziej pa pytańniach zdaroŭja.
«Mnie šmat u čym pašancavała. Ja ž pryjechaŭ biez rečaŭ, nie było adzieńnia dla narmalnaha žyćcia. Usim zabiapiečyła arhanizacyja «Dapamoha» — i štany, i kurtki, i paściel. Bačać, što ŭ pašarpanych čaravikach idu — praz paru dzion prynosiać inšyja. Da śloz kranuŭ taki kłopat.
Spadziajusia, što pastupova pašyracca mahčymaści majho zarobku. Užo źjaŭlajucca varyjanty, naprykład, udzielničać u lekcyjach.
Pachvalusia: ja asvoiŭ litoŭskuju movu. Pačaŭ razumieć jaje za try miesiacy intensiŭnaj pracy. Ale niama pakul navyku vykarystoŭvać hety słoŭnikavy zapas na praktycy, časam ciažkaści adčuvaju, kali treba ŭzhadać niejkaje słova. Pakul mahu biez prablem padtrymlivać bytavuju razmovu».
U Aleha Mikałajeviča piaciora dziaciej i troje ŭnukaŭ. Adny zastalisia ŭ Minsku, druhija žyvuć u Maskvie.
«Vielmi sumuju pa ich. Raniej zasumavaŭ — sieŭ na ciahnik ci maršrutku, pryjechaŭ pahutaryŭ. A ciapier jašče i ź biełaruskimi nie maju mahčymaści pabačycca.
Heta samaje ciažkaje vyprabavańnie — rasstańnie. Siabroŭ u mianie šmat u Minsku, taksama nie chapaje kamunikacyi ź imi. My sazvońvajemsia, ale ž na adlehłaści nie paciśnieš ruku, nie abdymiešsia. A heta dla mianie vielmi važna».
Kamientary