Usio čaściej z teleekranaŭ hučać paviedamleńni ab zabojstvach na rasavaj hlebie ŭ Rasii. I choć da nas pakul takaja «moda» nie dajšła — ihnaravać padobnuju niebiaśpieku nielha. Piša Aleś Pilecki.
Adzin z «Ruskich maršaŭ», arhanizavany «Rucham suprać nielehalnaj imihracyi».
Biełaruś niemahčyma paraŭnać z Rasijaj u płanie prysutnaści vialikaj kolkaści inšaziemcaŭ. Dyj radykalnych nacyjanalistaŭ u nas značna mienš, čym tam. Adnak možna dapuścić, što źjaŭleńnie padobnych nastrojaŭ u Biełarusi — tolki sprava času. Prynamsi, vialikaja kolkaść takich «kulturnych zdabytkaŭ» prychodzić da nas mienavita z Uschodu.
Pavodle padlikaŭ rasijskaha daśledčaha centru «Sava», kolkaść pravaparušeńniaŭ na hlebie rasavaj i nacyjanalnaj nianaviści ad 2004 hodu pavialičyłasia ŭdvaja — z 267, da 634 paciarpiełych. Kolkaść zabitych inšaziemcaŭ pieraŭzyšła dźvie sotni čałaviek. Liderami pa padobnych pravaparušeńniach źjaŭlajucca abiedźvie rasijskija stalicy – Maskva i Pieciarburh, a achviarami stanoviacca najčaściej pradstaŭniki narodaŭ Kaŭkazu i Centralnaj Azii, radziej — Kitaju, Vjetnamu i afrykanskich krain.
Uzrovień ksienafobii ŭ rasijskim hramadstvie značna vyras, pačynajučy z 2000 hodu. Pavodle źviestak rasijskaj sacyjałahičnaj ustanovy «Levada-Centr», paśla raspadu SSSR siarod nasielnictva Rasijskaj Fiederacyi nie nazirałasia vysokaha ŭzroŭniu ksienafobii. Jašče ŭ 1995 hodzie bolšaść (57%) nie staviłasia prychilna da łozunhu «Rasija dla rasijcaŭ». Situacyja kardynalna źmianiłasia z pačatkam novaha tysiačahodździa. U 2007 hodzie, pa źviestkach taho ž «Levada-Centr», łozunh «Rasija dla rasijcaŭ» padtrymlivała ŭžo 59% nasielnictva Rasii.
Što ž mahło stać pryčynaj takoj pieramieny ŭ staŭleńni rasijskaha hramadstva da inšaziemcaŭ? Jość niekalki adkazaŭ. Najpierš varta adznačyć drennuju demahrafičnuju situacyju ŭ krainie. Daśledvańni pakazvajuć, što
kolkaść nasielnictva Rasii niaŭmolna skaračajecca, pryčym dola słavianskaha nasielnictva krainy taksama źmianšajecca.Na hetym fonie ŭ 2000 — 2007 hh. značna pavialičyŭsia prytok pracoŭnych emihrantaŭ z krain byłoha SSSR, a taksama z Kitaju i Vjetnamu. Siarod byłych savieckich respublik liderstva pa kolkaści hastarbajteraŭ, što pracujuć u Rasii, trymajuć Ukraina, Azierbajdžan i Małdova.
Aficyjny Kreml sprabuje vykarystać va ŭłasnych intaresach narastańnie nacyjanalnaj nieciarpimaści ŭ hramadstvie. Z adnaho boku,
rasijskija ułady vykarystoŭvajuć ksienafobiju ŭ aficyjnaj dziaržaŭnaj ideałohii, śćviardžajučy nieabchodnaść «abarony» rasijskamoŭnych nie tolki ŭ samoj RF, ale taksama i za jaje miežami.Prykładaŭ proćma — Łatvija, Estonija, Hruzija, Ukraina. Ź inšaha — sprabujuć padaŭlać nacyjanalistyčnyja ruchi, što vyrvalisia z-pad kantrolu, abviaščajučy ich antydziaržaŭnymi. Pryčym zmahańnie idzie tolki tady, kali taja abo inšaja arhanizacyja pačynaje adkryta vystupać suprać kramloŭskaj administracyi. A takich stanovicca ŭsio bolš.
Da najbolš upłyvovych naležać «Ruch suprać nielehalnaj imihracyi» (DPNI), «Narodny Sajuz» (NS), «Rasijski ahulnanacyjanalny sajuz» (RONS), «Słavianski sajuz» (SS), «Rasijskaje nacyjanalnaje adzinstva» (RNIE), «Nacyjanał-balšavisckaja partyja» (NBP). Uvohule, padobnyja arhanizacyi časta majuć «parasonavuju» strukturu: asobnyja adzinki nie źviazanyja naŭprost z centram i nie padparadkoŭvajucca jamu, a tolki trymajucca ahulnaj ideałohii. Razhledzim bolš padrabiazna niekatoryja z nazvanych arhanizacyj.
«Ruch suprać nielehalnaj imihracyi»
Isnuje ad 2002 i maje filijały ŭ tryccaci rasijskich haradach. Źjaŭlajecca adnoj z najbolš radykalnych nacyjanalistyčnych arhanizacyj Rasii. Vystupaje hałoŭnym čynam suprać prysutnaści na terytoryi RF pracoŭnych mihrantaŭ. Najbolš viadomymi akcyjami DPNI (rasijskaja abrevijatura — «Dvižienije protiv nielehalnoj immihracii») źjaŭlalisia tak zvanyja «Ruskija maršy», a taksama kanflikt u paŭnočnym karelskim horadzie Kandapoha. U vieraśni 2006 h. tam, u sutyčcy z hrupaj kaŭkazcaŭ, byli zabityja dva miascovyja žychary. U vyniku DPNI arhanizavaŭ mitynh paśla jakoha ŭspychnuli masavyja biesparadki i pahromy. Prakuratura Karelii źvinavaciła ŭ arhanizacyi biesparadkaŭ lidera arhanizacyi Alaksandra Białova, adnak pryciahnuć jaho da adkaznaści nie ŭdałosia.
«Narodny sajuz»
Arhanizacyja była stvoranaja ŭ 1991 deputatam Viarchoŭnaha Savieta RSFSR Siarhiejem Baburynym jak palityčnaja partyja i nieadnarazova źmianiała nazvu. Na vybarach 2003 ŭ Dumu «Narodny Sajuz» uvachodziŭ u błok «Radzima», a lider — Siarhiej Baburyn — navat niekatory čas byŭ vice-śpikieram. U aficyjnaj ideałohii arhanizacyi možna sustreć terminy «umierany rasijski nacyjanalizm, apazicyja uradu, mocnaja dziaržava». Devizam «Narodnaha sajuzu» źjaŭlajecca łozunh «Za ruskuju Rasiju».
«Rasijski ahulnanacyjanalny sajuz»
Paŭstaŭ u 1990 hodzie, abjadnaŭšy niekalki drobnych nacyjanalistyčnych arhanizacyj. Maje razbudavanuju strukturu i filijały ŭ niekalkich haradach Rasii, a taksama Ukrainy i Kyrhyzstanu. Na pačatku 90-ch byŭ zarehistravany jak mižrehijanalny hramadska-palityčny ruch, adnak paźniej RONS (rasijskaja abrevijatra — «Russkij obŝienacionalnyj sojuz») byŭ pazbaŭleny rehistracyi. Arhanizacyja pazicyjanuje siabie jak «intelektualnaje kryło rasijskich nacyjanalistaŭ». Adnoj z apošnich akcyj, u jakoj byli zaŭvažanyja siabry arhanizacyi, staŭ razhon hiej-parada ŭ Maskvie.
«Słavianski sajuz»
Skrajnie pravaje, nacyjanał-sacyjalistyčnaje ŭhrupavańnie. Stvoranaje ŭ 1999. Hałoŭnaja meta — stvareńnie rasijskaj nacyjanalnaj dziaržavy. Vyłučyłasia z RNIE, najbolš blizkaja da nacystskaj ideałohii, što isnavała ŭ Hiermanii ŭ 1930—40-ja. U jakaści simvoliki arhanizacyja vykarystoŭvaje stylizavanuju svastyku, a ŭ asiarodździ nieanacystaŭ maje nazvu «SS» — jak abrevijatura ad zahałoŭnych litar. Adna z nacyjanalistyčnych arhanizacyj Rasii, jakaja zajmajecca vajskovaj padrychtoŭkaj svaich čalcoŭ u admysłovych letnikach.
«Rasijskaje nacyjanalnaje adzinstva»
Arhanizacyja stvoranaja ŭ 1990 h. jak skrajnie pravaja, nacyjanalistyčnaja napaŭvajskovaja hrupoŭka. Zmahajecca za abmiežavańnie prava dla pradstaŭnikoŭ nierasijskaj nacyjanalnaści, pavieličeńnie roli pravasłaŭnaj carkvy ŭ hramadstvie. Była zasnavanaja Alaksandram Barkašovym, adnak u 2000 adbyŭsia raskoł arhanizacyi i zaraz «barkašoŭcy» isnujuć adasoblena. Da siaredziny 90-ch RNIE (rasijskaja abrevijatra — «Russkoje nacionalnoje jedinstvo») davoli aktyŭna dziejničała ŭ Biełarusi i inšych byłych respublikach SSSR, adnak paśla raskołu jaje ŭpłyŭ značna pamienšaŭ.
«Nacyjanał-balšavickaja partyja»
Zasnavanaja ŭ 1993 h. jak palityčnaja partyja, adnak u 1998 h. hety status zhubiła, a ŭ 2007 h. uvohule pryznanaja za ekstremisckuju zabaronienaja. Maje nadzvyčaj eklektyčnuju ideałohiju, u jakoj spałučajucca ultralevyja i ultrapravyja idei. Pavodle aficyjnaha sajtu arhanizacyi, jaje čalcy vystupajuć za «sacyjalnuju spraviadlivaść u ekanomicy, impieryjalistyčnuju daminacyju ŭ zamiežnaj palitycy, hramadzianskija i palityčnyja svabody ŭ palitycy ŭnutranaj». «Limonaŭcy», jak nazyvajuć čalcoŭ arhanizacyi (pavodle proźvišča lidera — Eduarda Limonava), aktyŭna dziejničajuć nie tolki na terytoryi RF, ale i ŭ krainach, jakija ličać śfieraj pašyreńnia svaich idej. Isnujuć filijały arhanizacyi ŭ Łatvii, Ukrainie, Izraili i navat Kanadzie.
U Biełarusi, jak i ŭ Rasii, nacyjanał-balšaviki dziejničajuć nielehalna — im było admoŭlena ŭ rehistracyi. Vystupajuć za ŭźjadnańnie Biełarusi i Rasii, adnak adznačajecca, što jano mahčymaje tolki biez Pucina i Miadźviedzieva. Struktura biełaruskaha filijału davoli razbudavanaja, isnujuć šmatlikija jačejki ŭ rehijonach. U adroźnieńnie ad hałaŭnoj arhanizacyi,
biełaruskaje adździaleńnie NBP zasiarodžvajecca na adstojvańni rasijskaha i savieckaha kulturnaha nacyjanalizmu — procistaŭlajučy jaho nacyjanalizmu biełaruskamu, a taksama prazachodniaj aryjentacyiniekatorych biełaruskich palitykaŭ.
Što niasie rasijski nacyjanalizm Biełarusi? Nakolki jaho idei mohuć stać papularnymi ŭ biełaruskim hramadstvie, jakoje jašče nie vyznačyłasia adnaznačna sa svajoj nacyjanalnaj idejaj? Pytańni hetyja siońnia, jak i na pačatku 90-ch, nie stracili aktualnaści.
Vidavočna, što biełaruskija ŭłady nie vielmi zacikaŭlenyja ŭ isnavańni takich arhanizacyj u Biełarusi — mieć spravu sa svajoj apazicyjaj aficyjnamu Minsku praściej. Składaniej z hramadstvam. Idei rasijskich nacyjanalistaŭ, jakija nie adroźnivajuć biełarusaŭ ad rasijcaŭ, mohuć mieć papularnaść siarod peŭnych moładzievych kołaŭ. Tak, u Biełarusi napady i zabojstvy na nacyjanalnaj hlebie pakul nie nabyli takich maštabaŭ, jak za ŭschodniaj miažoj (choć pieršyja zvanočki ŭžo jość: śviežy prykład — napad fanataŭ minskaha «Dynama» na turkmienaŭ u pačatku vieraśnia hetaha hodu). Adnak brak zdarovaha biełaruskaha nacyjanalizmu, zasnavanaha na pačućci nacyjanalnaha honaru, moža stacca pryčynaj pašyreńnia bolš radykalnych i ahresiŭnych idej nacyjanalistaŭ rasijskich, što vyhadna dla Kramla ŭ jaho palitycy cisku na aficyjny Minsk. I tady nie budzie roźnicy, chto ŭ Minsku hałoŭny: Alaksandr Łukašenka albo chto-niebudź inšy.
