Jaje adšukali ŭ Łatvii. Biełarus, jaki tam žyvie, raskazaŭ pra hetyja pošuki.
Ivan Michajłavič Fiodaraŭ, tak hučyć sapraŭdnaje imia Janki Maŭra, naradziŭsia 28 krasavika (pa novym styli 10 maja) 1883 hoda ŭ Libavie (ciapier Lijepaja, Łatvija) u siamji biełaruskich sialan, jakija apynulisia tam u pošukach pracy. Sapraŭdnaje proźvišča baćki było Iljin, ale armiejski pisar, jaki pabłytaŭ imia pa baćku z proźviščam, zapisaŭ jaho Fiodaravym. Paśla adstaŭki baćka pracavaŭ stalarom, ale rana pamior, i Ivan razam z maci pierajechaŭ da jaje na radzimu, u viosku Lebianiški (ciapier u Biržajskim rajonie Litvy). Janka Maŭr jak piśmieńnik viadomy ŭ pieršuju čarhu knihami dla dziaciej i pryhodnickimi tvorami «Čałaviek idzie», «U krainie rajskaj ptuški», «Syn vady», «Amok», «Paleskija rabinzony».
Mietryku chryščeńnia piśmieńnika adšukaŭ biełaruski emihrant Aleh. U Łatvii jon apynuŭsia razam z synam paśla taho, jak byŭ vymušany pakinuć Biełaruś u śviatle padziej 2020 hoda. Tut jon ciapier pražyvaje ŭ statusie ŭciekača, pracujučy prahramistam.
«Ja nie historyk i nie nastaŭnik, prosta baču, što nichto naohuł navat i nie sprabuje zmahacca za biełaruskaje ŭ Łatvii. U Ryzie i ahułam u Łatvii vielmi mała zhadak pra biełarusaŭ, jakija tut žyli i dziejničali. Dyk voś ja vyrašyŭ pasprabavać znajści tut choć niejkuju infarmacyju pra biełaruskuju spadčynu», — raskazvaje jon.
Spačatku jon uziaŭsia znajści miesca, dzie ŭ Ryzie raźmiaščałasia Vajskova-dypłamatyčnaja misija BNR (nahadajem, što na budynku misii ŭ Talinie niadaŭna paviesili pamiatnuju šyldu), dla čaho napisaŭ u Łatvijski dziaržaŭny archiŭ. Łatvijskija archivisty adhuknulisia na jaho zapyt i paviedamili ŭ svaim adkazie dakładny adras budynka, u jakim znachodziłasia biełaruskaja misija. Ale na miescy vyjaviłasia prablema: numaracyja damoŭ nie adzin raz źmianiałasia, i dakładna vyznačyć budynak nie atrymałasia. Ideja z pamiatnaj šyldaj pakul była adkładzienaja.
Dalejšyja pošuki Aleha pradvyznačyła znajomstva z unučkaj Siarhieja Sacharava, biełaruskaha falkłarysta, etnohrafa i dziejača biełaruskaj mienšaści ŭ Łatvii na pačatku XX stahodździa, i ludźmi z Łatvijskaha tavarystva biełaruskaj kultury «Śvitanak», jakija zavitali na zaniatki biełaruskaj movy «Mova Nanova» ŭ Ryzie. Jany paabiacali Alehu dapamohu ŭ jaho pošukach.
U miascovym muziei paeta Jana Rajnisa, vialikaha siabra i abaroncy biełarusaŭ, jon adšukaŭ aryhinalnyja biełaruskija knihi. Rajnis byŭ dobra znajomy ź biełaruskaj litaraturaj, padtrymlivaŭ ciesnyja suviazi ź biełaruskimi piśmieńnikami, nieadnarazova naviedvaŭ savieckuju Biełaruś, tamu najaŭnaść biełaruskich knih u jaho muziei zusim nie vypadkovaść.
Paśla Aleh uziaŭsia za viadomych biełarusaŭ, žyćcio jakich było źviazanaje ź ciapierašniaj Łatvijaj. U pošuku i pierakładzie z łatyšskaj jamu dapamahaje Iłva z arhanizacyi FreeBelarus, što padtrymlivaje i dapamahaje biełarusam u Łatvii.
Pieršym čynam jany ŭzialisia za ŭradženca Łatvii, piśmieńnika Janku Maŭra. Spačatku vyvučyli infarmacyju ŭ dastupnych internet-krynicach, paśla źviarnulisia da archivaŭ. Tut varta adznačyć, što amal usie mietryčnyja knihi i pierapisy nasielnictva pa Łatvii adskanavanyja i vykładzienyja ŭ svabodny dostup na sajcie archiva, što značna palahčaje pošuk hienieałahičnaj infarmacyi.
Na kaniec XIX stahodździa ŭ Libavie, dzie naradziŭsia Maŭr, byli try pravasłaŭnyja cerkvy, dzie mahli chryścić biełarusa. Pačali pošuk ź mietryčnaj knihi Śviata-Troickaha sabora — i tam adšukali zapis pra naradžeńnie i chryščeńnie biełaruskaha piśmieńnika:
«Rodiłsia 28 apriela [pa starym styli], krieŝion 1 maja.
Roditieli: uvolennyj po biletu v zapas armii riadovoj Michaił Fieodorov Fieodorov i zakonnaja žiena jeho Natalija Ivanovna, oba pravosłavnoho vieroispoviedanija.
Vosprijemniki [chrosnyja baćki]: Minskoj hubiernii Bobrujskoho ujezda kriesťjanin Ivan Nikołajev Bielavskij i Kovienskoj hub. Ponieviežskoho ujezda kriesťjanina Ivana Minina Nazarova doč dievica Ahripina.
Tainstvo sovieršał miestnyj śviaŝieńnik Pietr Karielin, s i. d. psałomŝika Simieonom Smolinskim.
Śviaŝieńnik Pietr Ioannov Karielin.
Ispołniajuŝij dołžnosť psałomŝika Simieon Pietrov Smolinskij».
Śviata-Troicki pravasłaŭny sabor, najstarejšy pravasłaŭny chram horada, pabudavany ŭ 1866-1867 hh., zachavaŭsia da našaha času. Jon znachodzicca ŭ samym centry Lijepai, pa vulicy Baryniu, 9 (Bāriņu iela, 9). Možna skazać, što ŭ biełarusaŭ źjaviłasia jašče adna admietnaja kropka na mapie biełaruskaj Łatvii.
Ciapier sprabujuć adšukać dom, u jakim naradziŭsia budučy biełaruski piśmieńnik. Aleh spadziajecca, što kali ŭ ich atrymajecca jaho znajści, to jany zmohuć ustalavać na domie miemaryjalnuju šyldu.
Biełarus zaklikaje inšych ludziej, jakija ciapier pražyvajuć u Łatvii, dałučacca da pošuku śladoŭ biełaruskaj prysutnaści. Źviazacca ź im vy možacie praz elektronnuju poštu [email protected] ci asabisty telehram @aleh_inf, abo pisać u instahram-profil kursaŭ «Mova Nanova» ŭ Ryzie.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆBondarava abrynułasia na muziej Janki Kupały i mastaka Sušu14
Kamientary