«Pravilna pryhatavanaja bulba moža stać navat fitnes-praduktam». Tak śćviardžajuć u adzinym u Biełarusi bulbianym muziei
Čamu viosku Dzieščanka va Uździenskim rajonie nazyvajuć bulbianoj stalicaj? Što jadnaje Van Hoha i dzieščancaŭ? Ź jakoha sortu bulby atrymlivajucca samyja smačnyja draniki? Na hetyja pytańni karespandentka haziety «Źviazda» znajšła adkazy ŭ miascovaj škole, dzie bolš jak dziesiać hadoŭ tamu prapisaŭsia niezvyčajny muziej, adziny taki ŭ Biełarusi.
Jakraz u hetym muziei možna daviedacca šmat novaha pra bulbu i zanatavać novy recept sałaty ź jaje. Darečy, u Dzieščancy bulbu lubiać nastolki, što vyrašyli adnym muziejem nie abmiažoŭvacca. Ź niadaŭniaha času tut raz na hod ładziać «Bulba-fest» i navat adkryli pamiatny znak lubimaj harodninie.
«I nijakija darahija patčy nie spatrebiacca»
Ujavić biełarusa biez bulby, pahadziciesia, składana. I kožny viaskoviec ci dačnik choć raz u žyćci zadavaŭsia pytańniem: «Jaki sort bulby pasadzić?»
Tamu pierš za ŭsio tut pacikavilisia, jaki sort u favarytach u žycharoŭ bulbianoj stalicy. Jak vyśvietliłasia, u lehiendarnaha staražyła Dzieščanki Vadzima Łojki, dziakujučy jakomu nasuprać škoły źjaviŭsia pamiatny znak bulbie, lubimy sort «Skarb». «A jaki sort bulby padabajecca vam?» — zapytalisia ŭ kiraŭnicy muzieja bulby, nastaŭnicy ruskaj movy i litaratury Ludmiły Žandarmavaj.
«Usio zaležyć ad taho, što vy chočacie pryhatavać, — uśmichajecca Ludmiła Piatroŭna. — Roznyja sarty padychodziać dla pryhatavańnia roznych straŭ.
«Skarb», naprykład, lidar pa ŭtrymańni kruchmału. Jon idealny dla pryhatavańnia dranikaŭ, jany atrymlivajucca nu vielmi smačnyja. Sort «Bryz» padychodzić dla ŭsimi lubimaj bulby-fry. U našaj vioscy, u tym liku i ŭ mianie, samy papularny sort «Karaleva Hanna», jon vielmi smačny ŭ varanym vyhladzie.
Hetaja bulba litaralna rastaje ŭ rocie. U joj suadnosiny białku i kruchmału samyja aptymalnyja, i navat kali doŭha varyć, jana nie razvalvajecca. Jašče mnie vielmi spadabaŭsia ŭ advarnym vyhladzie sort «Kałomba», letaś upieršyniu kupiła jaho na probu ŭ miascovych fiermieraŭ. Darečy, vosieńniu ŭ Dzieščancy projdzie tradycyjny «Bulba-fest», dzie pry žadańni možna nie tolki atrymać kansultacyju, ale i kupić bulbu jak na nasieńnie, tak i dla ježy».
Mnohija dziaŭčaty, jak viadoma, admysłova vyklučajuć bulbu sa svajho racyjonu, bo ličać, što jana nie spryjaje pachudzieńniu. Ale, akazvajecca, heta nie zusim tak. I pravilna pryhatavanaja bulba moža stać navat fitnes-praduktam.
«My niejak rychtavali śviata na hetu temu, tak i nazvali jaho «Fitnes-bulba», — praciahvaje Ludmiła Žandarmava. — Reč u tym, što kali bulbu niedavarvać, to jana vałodaje efiektam pachudzieńnia.
Raju pasprabavać zrabić sałatu z dadavańniem syroj bulby. Hatujecca vielmi prosta. Bulba šatkujecca drobnaj sałomkaj, kładziecca na drušlak i abdajecca kipniem. Niachaj pastaić tak niekalki chvilin, a zatym dadajcie da jaje śpiecyi pa smaku, kaŭbasu ci miasa, pierčyk, pamidorku, ahurok. Heta vielmi smačna. Kruchmał u takoj sałacie arhanizmam zasvojvajecca lahčej, čym kali b vy jeli varanuju ci bulbu-fry».
Bulbianyja ačystki, jak vyjaŭlajecca, taksama nie varta vykidać. Heta cudoŭnaje ŭhnajeńnie dla mnohich raślin, u pryvatnaści parečak, malinaŭ i ažynaŭ. Hetyja kusty lubiać kruchmał i hlukozu, jakimi bahatyja łupiny bulby. Takoje ŭhnajeńnie zrobić jahady bolš bujnymi i sakavitymi. A jašče muž znajomaj žurnalistki vyčytaŭ, što bulbianyja łupiny dobra kidać u kacioł: pry spalvańni jany ačyščajuć komin ad sažy.
«Nie sakret, što našy prodki vykarystoŭvali bulbačku dla inhalacyj pry prastudzie, zahortvali ŭ anučku i prykładali da hrudziej pry mocnym kašli, — dadaje kiraŭnica muzieja. — Ale, dumaju, nie ŭsie viedajuć pra karyść bulbianych masak. Jany pazbaŭlajuć skuru ad pihmientacyi, aciokaŭ i siniakoŭ pad vačyma. Tamu nacirajcie bulbu na drobnaj tarcy i prykładajcie da tvaru. I nijakija darahija patčy nie spatrebiacca».
Nie zabudźciesia pacierci ručnik na ščaście
Na kalidory, nasuprać uvachoda ŭ muziej bulby, možna palubavacca na repradukcyi karcin viadomych mastakoŭ bulbianoj tematyki. Hetuju mini-vystaŭku tak i nazvali — «Mastactva sa smakam bulby».
Na bolšaści z karcin — zvykłyja dla luboj viaskovaj biełaruskaj siamji siužety: pasadka bulby i ŭborka ŭradžaju. Samaja znakamitaja karcina z tych, jakuju možna tam pabačyć, — «Jedaki bulby» niderłandskaha mastaka Vinsenta Van Hoha. Pamiatajecie ludziej, jakija siadziać za stałom u ćmianym śviatle hazavaj lampy? Pierad imi strava ź piečanaj bulbaj i kubak jačmiennaj kavy — adzinaja «raskoša», jakuju mahli sabie tady dazvolić sialanie.
«Kali rychtavali vystaŭku, daviedalisia, što, akazvajecca, u Van Hoha bolš za 200 rabot pryśviečana bulbie, — praciahvaje Ludmiła Piatroŭna. — I naohuł, u mastakoŭ XIX stahodździa abaviazkova ŭ partfolia pavinny byli być karciny na temu bulby. Dla mianie hety fakt akazaŭsia vielmi niečakanym.
Što tyčycca niepasredna «Jedakoŭ bulby», to karcina doŭhi čas nie davałasia mastaku. Viadoma, što było stvorana nie mienš za 12 eciudaŭ da jaje, jakija aŭtar biaźlitasna źniščyŭ. Kožny dzień mastak naviedvaŭ dom de Hroataŭ, kali ŭsio siamiejstva sadziłasia za stoł, i sprabavaŭ «schapić» samu atmaśfieru sialanskaj biednaj viačery. Hałoŭnaj zadačaj Van Hoha było «pieradać paru ad bulby», stvaryć atmaśfieru ciažkaha sialanskaha pobytu i pracy.
Siamja de Hroat u adzin ź viečaroŭ, bačačy, što mastaku nijak nie ŭdajecca praca, skončyŭšy viačeru, nie razychodziłasia, a praciahvała, niahledziačy na stomlenaść, paziravać jašče dźvie hadziny. Karcina ŭ vyniku była skončanaja za adnu noč. Na nastupny dzień mastak pakinuŭ viosku nazaŭždy, uziaŭšy z saboj adnu z samych udałych svaich prac».
Dzieščanski školny muziej adkryŭsia ŭ 2010 hodzie. Ideja pryśviacić jaho akurat bulbie ŭźnikła nievypadkova.
«Reč u tym, što Dzieščanskaja škoła znachodziłasia na terytoryi ekśpierymientalnaj bazy imia Suvorava, rabotniki jakoj zajmalisia vyroščvańniem nasiennaha materyjału novych sartoŭ bulby biełaruskaj sielekcyi. Voś my i padumali: a čamu b bulbie nie być hałoŭnaj hierainiaj našaha muzieja? I aktyŭna pačali źbirać ekspanaty. Siońnia ich naličvajecca 150. U asnoŭnym heta knihi, fotazdymki i dakumienty.
U muziei dla naviedvalnikaŭ raspracavanyja try surjoznyja ekskursii. Pravodziać ich školniki. Akramia taho, u muziejnych ścienach pieryjadyčna prachodziać uroki litaratury i bijałohii, pazakłasnyja mierapryjemstvy, sustrečy z vučonymi.
«My ŭžo šmat hod supracoŭničajem z Navukova-praktyčnym centram Nacyjanalnaj akademii navuk Biełarusi pa bulbavodstvie i płodaaharodnictvie. Ź jaho dapamohaj pravodzilisia takija vystaŭki, jak «Rannija sarty bulby», «Dekaratyŭnyja sarty», «Kalarovaja miakać hibrydaŭ bulby», «Bulba z prabirki».
Padčas apošniaj vučonyja padaryli muzieju štatyŭ, jaki nahladna demanstruje, jak raźvivajucca zarodki bulby ŭ śpiecyjalnym rastvory. Heta vielmi cikava. Asabista mianie ŭraziła, jak ludzi, pracujučy ŭ Navukova-praktyčnym centry, trapiatliva staviacca da bulby, by da dziciaci.
Jašče našy vučni vielmi lubiać razam z nastaŭnicaj bijałohii i chimii pravodzić dośledy — vyznačać utrymańnie białku, kruchmału, aminakisłot i vitaminaŭ u roznych sartach bulby. Ad ich suadnosin zaležyć smak i ŭłaścivaści «druhoha chleba».
Kožny hod naš muziej bulby ładzić vosieńskija śviaty z dabračynnymi kirmašami: «Pad niebam adzinym» dzieci demanstravali stravy z bulby narodaŭ śvietu, padčas «Dranik Unusual» prachodziŭ konkurs na samy niezvyčajny recept dranika, a padčas «Bulbianoha raju» stavilisia mini-śpiektakli pra lubimuju harodninu biełarusaŭ».
A niekalki hadoŭ tamu ŭsie kłasy atrymali zadańnie prajavić svaje «Bulbianyja fantazii». U vyniku dzieci razam z baćkami vyrablali makiet budučamu pomniku bulbie z raznastajnych materyjałaŭ.
Usie vyraby na temu i ŭ vyhladzie bulby stali ekspanatami muzieja. Čaho tam tolki niama: bulba kavanaja, draŭlanaja, sałamianaja, plušavaja, viazanaja, kapronavaja, parałonavaja, z papje-maše i navat z budaŭničaha błoka!..
Z voknaŭ muzieja, darečy, vidać pamiatny znak biełaruskaj bulbie ŭ vyhladzie poŭnaha košyka «ziemlanych jabłykaŭ» na bronzavym ručniku. Kažuć, kali pacierci jaho, to na stale zaŭsiody buduć chleb, sol i, viadoma, bulba.
A vy viedali, što…
- U śviecie jość šmat muziejaŭ bulby (u pryvatnaści, u ZŠA, Hiermanii, Danii, Rasii, Kanadzie, Vialikabrytanii). Samy viadomy znachodzicca ŭ Bielhii: try jaho pavierchi pryśviečanyja karalu haračych zakusak — bulbie fry. A ŭ muziei, što ŭ Vašynhtonie, siarod ekspanataŭ jość hadzińnik, jaki pracuje na elektryčnym toku, jaki atrymlivajuć z kłubniaŭ bulby.
- Biełaruś zajmaje pieršaje ŭ śviecie miesca pa vytvorčaści bulby na dušu nasielnictva.
- Samaja vialikaja bulbina mieła vahu kala 8 kiłahramaŭ.
- U niekatorych astraŭnych trapičnych krainach u minułym bulbačka słužyła ekvivalentam hrošaj.
- Raspaŭsiudžany sort bulby «Siniavočka» nasamreč nazyvajecca «Hanibał», u honar dziaduli Puškina — jon byŭ adnym ź pieršych sielekcyjanieraŭ, jakija ekśpierymientavali z bulbaj u Rasii.
- Samaja darahaja ŭ śviecie bulba vyroščvajecca na vostravie Nuarmućje (Francyja). Košt kiłahrama hetaha sortu składaje prykładna piaćsot jeŭra.
- Pieršymi kultyvavać bulbu stali indziejcy, jakija žyli na terytoryi sučasnaha Pieru. Jany vyvieli kala dvuchsot roznych sartoŭ bulby.
- Bulba prykładna na 4/5 składajecca z vady. Dakładnaje značeńnie zaležyć ad sortu.
- Bulba — pieršaja karaniapłodnaja raślina, kali-niebudź vyraščanaja ŭ biazvažkaści. Hety ekśpierymient byŭ zrobleny ŭ 1995 hodzie na amierykanskaj kaśmičnaj stancyi «Kałumbija».
- U kancy XIX stahodździa na Alascy, achoplenaj załatoj lichamankaj, bulba kaštavała daražej za zołata. Heta było vyklikana tym, što siarod zołatašukalnikaŭ lutavała cynha, a bulba — vydatny srodak dla baraćby z hetaj chvarobaj.
Kamientary